Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- KOMBĐNASĐYA EDĐLMĐŞ (BĐRLƏŞ- DĐRĐLMĐŞ) NOMENKLATURA
- KOMĐSYON TĐCARƏTĐ – (I)
- KOMMERSĐYA (KOMMERSĐYA FƏA- LĐYYƏTĐ)
- KOMMERSĐYA (SAHĐBKAR) RĐSKĐ
- KOMMERSĐYA BANKI
- Universal
- KOMMERSĐYA FƏALĐYYƏTĐ ĐLƏ BAĞLI XĐDMƏTLƏR
- KOMMERSĐYA HAVA GƏMĐSĐNĐN YÜKLƏNMƏSĐ
- KOMMERSĐYA MÜSABĐQƏS Đ
- KOMMERSĐYA SĐRRĐ
- YÜKLƏNMƏSĐNĐN YÜK DÖVRĐYYƏSĐ (hava nəqliyyatında)
- KOMMUNAL TƏSƏRRÜFATI STATĐS- TĐKASI
- KOMPLEKS VƏ YA BĐRLƏŞDĐRĐLMĐŞ TĐCARƏT
- KOMPLEKT SƏNAYE OBYEKTĐ
- KOMPONENT TƏHLĐL
- ölümün təhlilində
- KONDOMĐNĐUM (birgə)
- KONFĐDENSĐAL MƏLUMATLAR – (I)
|
KOLLEKTĐV ĐSTEHLAK – cəmiyyətdə ümumilikdə və ya ev təsərrüfatı qruplarında kollektiv istehlak olunan xidmətlərin həcmini əks etdirən MHS kateqoriyasıdır, məsələn, müdafiə, şəhərin abadlığı və s. xidmətlər. Ümumi halda kollektiv xidmətin göstərilməsində bu xidmətdən istifadə edən ev təsərrüfatlarının konkret razılığı tələb olunmur. Göstərilən kollektiv xidmətlərin ümumi miqdarı onların ayrı-ayrı ev təsərrüfatları tərəfindən istehlakının ölçüsündən asılı deyildir. 365
KOLLEKTĐV MÜLKĐYYƏT – bir sıra dövlətlərin qanunvericiliyinə görə, dövlət
mülkiyyəti və xüsusi (şəxsi) mülkiyyətlə yanaşı mövcud olan mülkiyyətin müstəqil formasıdır. kollektiv mülkiyyət dedikdə, adətən,
kooperativlərə məxsus olan mülkiyyət başa düşülür.
gömrük tarifi (ÜGT) və Avropa statistikasının nomenklaturası (ASN)
əsasında işlənərək genişləndirimiş Harmonikləşdirilmiş Sistemdir (HS).
Ümumi gömrük
tarifi və
Avropa statistikasının nomenklaturasından 1987-ci ilin dekabrınadək istifadə edilmişdir. Kombinə
edilmiş nomenklaturaya təxminən 10 000 qrup əmtəə adları daxildir. Bu qruplar 21 bölməyə və 98 qrupa bölünən 4 rəqəmli kodla (mövqe) və ya 8 rəqəmli kodla (altmövqe) identifikasiya edilmişdir. Ondan istifadə haqqında Əsasnamə 01.01.1988-ci ildə qüvvəyə minmişdir (Əsasnamə (AĐB) N 2658/87).
tapşırığı ilə komisyonçunun öz adından, lakin komitent hesabına ticarətin həyata keçirilməsidir.
fəaliyyət növü üçüncü tərəfin xeyrinə əmtəə ticarəti olan bütün vahidlər daxildir. Onlar, üçüncü tərəfin hesabına sövdələşmələri həyata keçirən ticarət agentləri, brokerləri və ya ticarət birlikləri ola bilərlər. Qeyd etmək lazımdır ki, komisyon pərakəndə ticarətdə ayrılıqda göstərilmir, təsnifat üzrə müəyyən qrupa daxil edilir.
KOMĐSYONÇULAR – özləri mal sahibi olmadan, satıcı
və alıcı
arasında əlaqə
yaradılmasına kömək edən ayrı-ayrı şəxslər və ya şirkətlərdir. Onların haqqı fəhlə və qulluqçulardan fərqli olaraq ödənilir. Danışıqlar aparan brokerlər, ticarət
təmsilçiləri, vasitəçilər (dəllallar) komisyonçulara aid ola bilər. Đşəmuzd haqqında müqavilə ilə bağı olmayan ticarət
nümayəndələri - ayrı-ayrı şəxslər, müvəkkil nümayəndələri olduqları istehsalçılar və ticarətçilər adından alqı-satqı, icarə haqqının məbləği və ya onların adından və hesabına xidmətin göstərilməsi haqqında müntəzəm danışıqlar aparır və bir sıra hallarda müqavilələr bağlayır. Ticarət nümayəndəsinin peşəsi xüsusi qanunlarla və sazişlərlə nizamlanır.
LĐYYƏTĐ) – gəlirin
əldə olunmasına yönəldilmiş - 1) ticarətdir, ticarət fəaliyyətidir; 2) istənilən bazar fəaliyyətidir. Hər iki tərif (anlayış) eynidir. Belə ki, gəlir yalnız şəxsi fəaliyyətin və ya alver məqsədilə alınmış malların, məhsulların satılması nəticəsində əldə edilə bilər.
– maddi ziyan gətirən hadisələrin baş vermə mümkünlüyüdür. Hər
bir sahibkarlıq və innovasiya fəaliyyəti bu və ya digər səviyyədə kommersiya (sahibkarlıq) riski ilə əlaqədardır. Bununla əlaqədar olaraq, mümkün hadisələrin baş verməsinin neytrallaşdırılması şərtlərindən biri kommersiya (sahibkarlıq) risklərinin sığortalanmasıdır.
BANKI – mövcud
qanunvericiliyə uyğun olaraq və Mərkəzi Bank tərəfindən verilən lisenziya əsasında, fiziki və hüquqi şəxslərdən pul vəsaiti cəlb etmək və öz adından onları qaytarmaq, ödəmək və təcililik şərti ilə yerləşdirmək, həmçinin digər bank əməliyyatlarını həyata keçirmək hüququ olan, hüquqi şəxs
hesab olunan
kommersiya müəssisəsidir. Kommersiya bankı konkret bank əməliyyatlarının aparılması üçün xüsusi Dövlət (Mərkəzi Bank və ya digər maliyyə orqanlarının) icazəsinə malik ola, yəni müvəkkil və qeyri-
əhatə dairəsindən asılı olaraq, kommersiya bankları universal, sahə və ixtisaslaşdırılmış banklara bölünür. Universal kommersiya bankları bütün növ müştərilər üçün ənənəvi və qeyri- ənənəvi bank xidmətlərinin əsasən bütün növlərini həyata keçirir. Sahə kommersiya bankları öz xidmətlərini konkret bazar seqmentində həyata keçirir. Đxtisaslaşdırılmış kommersiya bankları aşağıdakı kimi təsnifləşdirilə bilər: funksional ixtisaslaşma - uçot-depozit kommersiya bankları (adətən, fiziki və hüquqi şəxslərin sərbəst vəsaitlərinin qısamüddətli, altı aydan üç ilə qədər olan vaxt ərzində kredit əməliyyatlarına cəlb edilməsini və ya yerbəyer edilməsini həyata keçirir, həmçinin qiymətli kağızlarla kredit və uçot əməliyyatlarını həyata keçirir); investisiya və
əvvəl, uzunmüddətli vaxt ərzində pul vəsaitlərini, o cümlədən istiqraz vərəqələrinin buraxılması və uzunmüddətli ssudaların verilməsi vasitəsilə ilə qiymətli kağız
şəklində toplayır); əmanət kommersiya bankları (ayrı-ayrı şəxslərdən kiçik əmanətləri müəyyən müddətə cəlb edir – təcili və ya tələbli əmanətlər); ipoteka, torpaq kommersiya bankları (daşınmaz əmlakın uzunmüddətli girovu əsasında vəsaitlərin cəlb edilməsi və yerbəyer 366
edilməsi üzrə kredit əməliyyatlarını həyata keçirir, ipoteka istiqrazlarını buraxır); - müştərilərin müəyyən növlərinə xidmətlər üzrə ixtisaslaşma - birja, istehlakçı kredit bankları, kommunal, sığorta bankları; - əraziyə görə ixtisaslaşma – beynəlxalq, milli, rayon, bələdiyyə.
kommersiya bankları kiçik, orta və iri ola bilər.
– idarəetmənin ümumi məsələləri üzə, maliyyə idarəçiliyi məsələləri üzrə (korporativ vergidən başqa), marketinqin, əmək ehtiyatlarının, istehsalın idarə edilməsi üzrə, ictimai təşkilatlarla əlaqələr üzrə, arbitraj və barışıqlar üzrə, layihələrə rəhbərlik üzrə (tikinti layihələrinə rəhbərlik üzrə xidmətdən başqa) və s. məsləhət xidmətləridir.
HAVA GƏMĐSĐNĐN YÜKLƏNMƏSĐ – hava limanında təyyarəyə kommersiya əsasında qəbul edilmiş sərnişinlərin və yüklərin (tonla) kütləsidir. Poçtun, yüklərin tonla çəkisinin və sərnişinlərin şərti kütləsinin, sərnişinlərin və onların şəxsi yüklərinin orta kütləsinin (hər sərnişin üzrə 90 kq) təyyarədəki sərnişinlərin sayına vurmaqla müəyyənləşdirilir.
MÜSABĐQƏS Đ – özəlləşdirmədə ticarətin aparılması növlərindən biridir. Fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən özəlləşdirilən obyektlər şəxsi
mülkiyyətə alınarkən alıcıdan özəlləşdirmə obyektinə münasibətdə müəyyən şərtlərin yerinə yetirilməsi tələb edilərsə, o, kommersiya müsabiqəsi üzrə satış hesab edilir. Müsabiqənin qalibi təklifi tamamilə kommersiya müsabiqəsinə cavab verən və qalibin aşkar edilməsi meyarlarına uyğun olan, yəni özəlləşmənin digər şərtlərinə əməl edərək maksimum qiymət təklif edən iştirakçı hesab edilir.
– müəssisənin iqtisadi möhkəmliyini və rəqibləri qarşısında üstünlüklərini təmin edən istənilən məlumatlardır.
–
sahibkar tərəfindən yerli vahidə verilən hüquqi addır.
KOMMERSĐYA YÜKLƏNMƏSĐNĐN YÜK DÖVRĐYYƏSĐ (hava nəqliyyatında) – hava gəmilərinin normativ kommersiya yük götürmə qabiliyyətindən tam istifadəsində yük
tərəfindən yerinə yetirilən hər reys üçün kilometrlə tarif uçuş məsafəsinin kommersiya
cəmi ilə təyin olunur. KOMMUNAL TƏSƏRRÜFATI XĐD- MƏTLƏRĐNĐN GÖSTƏRĐLMƏSĐ (BU - RAXILIŞI) – kommunal-məişət ehtiyaclarına və əhaliyə qaz, su, istilik paylaşdırılması, həmçinin yaşayış məntəqələrinin abadlaşdırılması ilə
məşğul olan müəssisələrin bazar və qeyri-bazar xidmətlərinin dəyəridir. Bu xidmətlərin bazar buraxılışı onların satışının dəyərlərini ifadə edir. Qeyri–bazar buraxılışı şəhərlərin və digər yaşayış məntəqələrinin abadlaşdırılması üçün dövlət büdcəsinin və qeyri-büdcə fondlarının cari xərclərinin miqdarı, həmçinin sahənin əsas kapitalının sərfi (istehlakı) ilə müəyyən edilir.
TĐKASI - əhalinin yaşayış şəraitini öyrənir və buraya əhalinin kommunal və məişət su təchizatı, qaz və istilik təchizatı, kanalizasiya və çirkab suların təmizlənməsi üzrə bölüşdürücü şəbəkələrinin saxlanması və istismarı; şəhərlərin və
yaşayış məntəqələrinin abadlaşdırılması (yollar, səkilər, körpülər, kəsişən yolların üstündən körpülərin salınması, tunel, piyada keçidləri, hidrotexniki tikililər, xarici işıqlandırma, yaşıllaşdırma, sanitar təmizləmələri və s.);
abadlaşdırma obyektlərinin və
s. saxlanması və təmiri daxildir.
- müəssisənin vahid kimi fəaliyyət göstərərək eyni zamanda pərakəndə və topdansatış ticarəti apardığı, bəzi hallarda isə tədarükçü (məsələn, universal mağaza, aşağı qiymətli mağaza, universal mağazalar şəbəkəsi, istehlakçı kooperativlər) kimi çıxış etdiyi ticarət növləridir.
SƏNAYE OBYEKTĐ
– Harmonikləşdirilmiş Sistemin nomenklaturasının müxtəlif mövqelərinə uyğun gələn maşın və avadanlıqların, cihazların, alətlərin və
materialların komplektidir. Mal istehsal edən və ya xidmət göstərən iri müəssisələrin işi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
– ilkin əlamətlər məkanının ölçüsünün azalması metodlarından biridir. Güman edilir ki, əlamətlər çoxşaxəli normal bölüşdürmə qanununa tabedir. Đlkin əlamətlərin xətti kombinasiyalarının yenidən yaranması əsas komponentlər adlanır. Onlar 367
mərkəzləşmiş əlamətlərin normallaşdırılmış düz xətli kombinasiyaları hesab edilir. Birinci əsas komponent qalan digərləri ilə müqayisədə daha böyük dispersiyaya malik olur. Đkinci baş komponent birinci baş komponentlə korrelyasiya edilməmiş bütün
sonrakılarla müqayisədə daha böyük dispersiyaya malikdir və s. Əsas
komponentlərin çəki
əmsallarının hesablanması ilkin əlamətlərin xüsusi vektorları və kovariasiya matrisasının xüsusi sırasının köməyi ilə həyata keçirilir. Alınmış xüsusi rəqəmlər əsas komponentlərin dispersiyasına bərabərdir. Həndəsi cəhətdən əsas komponentlər elliptik hiper səthin düzbucaqlı oxu boyunca yerləşir.
– 1) əhalinin gələcək sayının hesablanma prinsipidir, onun dinamikasını müəyyən edən
müxtəlif komponentlərin mümkün dəyişikliklərini uçota almağa əsaslanır. Demoqrafik proqnozda belə komponentlər kimi doğumda, ölümdə, miqrasiyada gələcək meyllər, əhalinin cins-yaş strukturunda dəyişikliklər, habelə bu meyl və dəyişikliklərin nəticələrinin əhalinin gələcək sayına təsiri nəzərdə tutula bilər. Komponentlər metodunu yaşlar üzrə yer dəyişdirmə ilə eyniləşdirmək olmaz; 2) ölümün təhlilində – iki əhalinin ölüm göstəricilərini müqayisə etdikdə, istifadə olunan demoqrafik statistika metodudur. Ayrı-ayrı yaş qruplarının ölüm göstəricilərindəki və ölüm səbəblərinin strukturundakı fərqlər gözlənilən ömür uzunluğunun diferensiasiyasına təsirini qiymətləndirməyə imkan verir.
Komponentlər metoduna görə, ölüm
əmsallarındakı fərqlərin t ölüm səbəbindən x, x+τ il yaşda təsiri aşağıdakı kimi ölçülə bilər:
(
) ( )( ) ( ) * 2 1 ) 1 ( ) 2 ( ) 1 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 1 ( ) 2 ( ) 1 (
x x x x x x x e e l l e e l l + + − − + = ∆ + + + + τ τ τ τ
) 2 ( ) 1 ( ) 2 ( ) 1 ( *
x i x i x m m m m τ τ τ τ + −
burada l x , e x ,
m x ,
m i x – x il yaşadək sağ qalanların müvafiq sayları, x yaşda gözlənilən ömür uzunluğu və x, x+τ yaş intervalında (ümumi və i səbəbindən) (“Ölüm cədvəlləri”nə bax). Ölüm səbəbləri nəzərə alınmadan komponentlər metodunu ilk dəfə rus alimi Y.A.Korçak- Çepurkovski (1968) təklif etmiş və səbəblər üzrə ölüm halları üçün E.M.Andreyev tərəfindən (1982) ümumiləşdirilmişdir. Oxşar metodikalar müstəqil olaraq fransız demoqrafı R.Pressa (1985) və Avstraliya demoqrafı C.Pollard (1988) tərəfindən də təklif olunmuşdur.
1) mənzil sahəsində daşınmaz əmlak mülkiyyətçilərinin cəmiyyətidir (yoldaşlığıdır). Evlərin istismarının, yaşayış
binalarının və
ümumi əmlakın istifadəsinin təmin edilməsi məqsədilə yaradılır; beynəlxalq hüquqda kondominium müəyyən dövlətin ərazisində hakimiyyətin iki və ya daha çox dövlət tərəfindən birgə həyata keçirilməsi deməkdir.
Azərbaycan Respublikasında istifadəsi qanunvericiliyə uyğun olaraq məhdudlaşdırılan sənədləşdirilmiş məlumatlardır. (II) - Avropa Đttifaqında statistik məxfiliyə əməl edilməsinə dair rəsmi qəbul olunmuş tərif yoxdur. Avropa Statistika Bürosunun məqsədləri üçün məxfi statistik məlumatlar, Şuranın 1588/90 nömrəli təlimatında müəyyənləşdirildiyi kimi, AĐ- yə üzv ölkələrin öz milli qanunvericilikləri ilə və ya təcrübədə qəbul etdikləri məxfi elan edilmiş “məlumatlar” kimi müəyyən edilmişdir. Adətən, Avropa Đttifaqına üzv olan ölkələr tərəfindən elan edildiyi kimi məxfi məlumatların iki əsas kateqoriyası mövcuddur: bunlar fərdi məlumatlar və
dolayısı yolla
fərdi məlumatların eyniləşdirilməsinə (açıqlanmasına) imkan verən cədvəl məlumatlarıdır. Onlar həmçinin ilkin və təkrar məxfilik kimi məlumdurlar.
aid olan məlumatlardır. Onların birbaşa tanınması statistik vahidin adı, ünvanı və ya rəsmi qaydada ona verilən və ya dərc olunan nömrədə baş verə bilər. Alternativ olaraq, iqtisadi vahid dolayı yolla tanına bilər. Belə ki, ayrıca şəxsin (ayrıca iqtisadi vahidin) tanınması üçün imkan verən əlavə məlumat varsa, buna müəyyən vaxt, pul və əmək sərf etməklə şəxsi (iqtisadi vahidi) eyniləşdirmək (tanımaq) olar. Cədvəl məlumatları – bu, statistik üsulların nəticəsi olan məlumatlardır. Onlar yekun (cəm) şəklində təqdim olunurlar və hər bir rəqəm müvafiq xanada müvafiq fərdi məlumatın aqreqasiya edilmiş nəticəsidir. Bu məlumatlar adətən
məxfiliklə əlaqədar olaraq məhdudlaşdırılırlar (ayrıca iqtisadi vahidi eyniləşdirmək imkanının yaranması halları istisna olmaqla). Belə hallara aşağıdakıları misal göstərmək olar: - cədvəlin xanaları ayrılıqda götürülmüş bir iqtisadi vahid haqqında məlumatları əks etdirir ki, bu da yuxarıda təsvir edilmiş fərdi məlumatlardan başqa bir şey deyildir; - cədvəlin xanaları ayrıca iki iqtisadi vahid haqqında məlumatları əks etdirir. Adətən, belə məlumat konfidensial hesab edilir. Belə ki, hər bir
368
iqtisadi vahid digərinin məlumatlarını hesablaya bilər;
- cədvəl xanalarında bir və ya iki iqtisadi vahid statistik nəticəyə hakim (üstün) təsir göstərir. Bir iqtisadi vahid halında (və ya iki iqtisadi vahid halında birgə üstünlükdə) xanaların məxfiliyinin eyniləşdirilməsinə gətirən məhdudluğun üstün səviyyəsinin son həddi, bir qayda olaraq, 50-85% arasında müəyyənləşdirilir. Məxfi məlumatların təsadüfi açılması, yuxarıda təsvir edilmiş üç kateqoriyadan birinə uyğun olaraq, məxfi xanada nəticələrin hesablanması üçün bir cədvəl və ya müxtəlif cədvəllər hüdudunda bir neçə xananın kombinasiyada istifadə oluna bildiyi zaman baş verə bilər. Məxfi məlumatların açılmasından qaçmaq üçün müxtəlif metodlar mövcuddur, o cümlədən qeyri- məxfi
məlumatların yayılmasının məhdudlaşdırılması.
KONFLYUENT TƏHLĐL – dəyişən X (s)
deyil,
, ~ ) ( ) ( ) (
i s i s i X X ε + = i=1, ..., n düsturu vasitəsilə ifadə olunan təsadüfi kəmiyyət müşahidə olunduğu şərtlərdə X (1) ...X
(p) dəyişkən kəmiyyətləri (təsadüfi və ya qeyri-təsadüfi) arasında fərz edilən funksional əlaqələrin təhlilinə aid olan, məlumatların işlənməsinin riyazi- statistik metodunun məcmusudur. Burada: ) ( s i ε - müşahidəsində X (s) -yə dəyişən
X i (s) -nin ölçülməsində təsadüfi səhvdir; n - müşahidənin ümumi sayıdır. Bu halda müşahidə olunmayan X (1) ...X (p)
dəyişənləri arasında istifadə edilən müşahidə olunan funksional (“struktur”) münasibətlərin ümumi məqsədi verilmiş hesab edilir. Konflyuent təhlilin vəzifələrinə (tapşırığına) tədqiq
edilən “struktur” münasibətlərin eyniləşdirilməsində iştirak edən göstəricilərin qeyri-müəyyən qiyməti
üçün statistik qiymətləndirilmə cərgəsi, həmçinin təhlil olunan əlaqələrin xassələri haqqında müxtəlif hipotezaların (ehtimal) yoxlanması üçün müəyyənləşdirilmiş statistik meyarlar daxil edilir. Konfluyent təhlilin nəzəri və tətbiqi aspektlərinin (baxışlarının) işlənməsi əsas etibarilə tədqiq olunan struktur münasibətlərin xətti növünə uyğun olaraq aparılır. Bununla yanaşı, konfluyent təhlil tapşırığının əlaqədar xarakteri və reqressiya
Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|