Referat chet el olimlarining tabiatshunoslikni o ’

Chirchiq Davlat Pedagogika Instituti Boshlang’ich ta’lim va sport tarbiyaviy ishi 18/7 guruh talabasi

Abduganiyeva Gulmiraning

Tabiatshunoslik o’qitish metodikasi fanidan

REFERAT

"Chet el olimlarining tabiatshunoslikni o’qitish fanining shakllanishi va rivojlanishiga qo’shgan hissalari "


Reja:

1. Boshlang’ich sinflarda tabiatshunoslikning o’qitilishi.

2. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasining qisqacha tarixi.

3. Tabiatshunoslikni o’qitish rivojlanishoga xissa qo’shgan chet ellik olimlar.
1986- yildan boshlab maktablarda to’rt yillik boshlang’ich ta'limga o’tish munosabati bilan boshlang’ich sinf uchun atrofdagi olam bilan tanishtirish va tabiatshunoslik bo’yicha dasturlar hamda “Atrof olam bilan tanishtirish” va “Tabiatshunoslik” kurslari bo’yicha o’quv-metodik komplekslar (darsliklar, metodik qo’llanmalar, kuzatishlar kundaligi) nashr qilindi. Tabiatshunoslik sikli bo’yicha o’quv kompleksi muntazamlilik, mazmunining rivojlantirilishi sinfdan-sinfga o’tgan sari asta-sekin chuqurlashtirib, kengaytirib borish, tuzilishga yagona yondashish, tuzilishning vorisligi bilan ta'minlandi.

Ushbu dastur hamda darsliklar Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so’ng uning dastlabki yillariga qadar amalda bo’ldi.

Respublikatniz mustaqillikka erishgach iqtisodiy hamda ijtimoiy rivojlanishning o’ziga xos yo’liga ega bo’ldi. Mustaqillik barcha sohalarda bo’lgani kabi ta'lim sohasini ham tubdan yangilash zaruriyatini vujudga keltirdi.

O’zbekiston Respublikasining “Ta'lim to'g’risida”gi Qonuni hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” talablari asosida ta'limning maqsadi, vazifalari, mazmuni, shakli, vositalari birinchi darajali ehtiyojga aylandi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan “Uzluksiz ta'lim tizimida davlat ta'lim standartlarini ishlab chiqish va joriy etish to'g’risida”gi 1998- yil 5- yanvar qarori chiqdi va ushbu qaroiga binoan “Davlat ta'lim standarti to’g’risidagi Nizom” tasdiqlandi. Unda boshlang’ich ta'lim 4 yillik deb qabul qilindi va 1-2- sinflarda “Atrofimizdagi olam” va 3-4- sinflarda “Tabiatshunoslik” fanlarining o’qitilishi ko’rsatib o’tildi. Respublikamiz miqyosida ushbu hujjatlarga muvofiq va “Davlat ta'lim standarti to’g’risidagi Nizom”ga amal qilingan holda ta'lim jarayoni olib borilmoqda.

Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasining qisqacha tarixi. Ushbu yo’nalishning birinchi metodisti Vasiliy Fyodorovich Zuyev (1754 - 1794) hisoblanadi. U xalq bilim yurtlarida tabiatshunoslik darslarini olib bordi, o’qituvchilar seminariyasida leksiyalar o’qidi. 1786- yili V.F.Zuyev “Tabiiyot tarixining ko'rgazmalari” nomli darslikni nashr ettirdi, unda tabiiyotni o’rganish izchilligi, qazilmalar dunyosi (jonsiz tabiat), o’simliklar dunyosi (botanika), hayvonlar dunyosi (zoologiya) ko’rsatilgan. Bu darslik o’quv predmeti sifatida tabiiyot faniga asos soldi.

V.F.Zuyev maktab o’quvchilarining tabiiy obyektlarni o’rganishlarini yoqlab chiqdi, chunki u minerallarni, o’simlik va hayvonlarni bevosita sezgilar orqali qabul qilib olinishini yuqori baholar edi. Bundan tashqari, o’quvchi o’z o’lkasining tabiatini albatta o’rganishi kerakligini ko’rsatdi, bu kitob o’qitishning hozirgi o’lkashunoslik tamoyiliga mos keladi. Biroq bu ilg’or g’oyalarning fanda hayotdan ajralgan, yuzaki metodlar hukmron bo’lgan sharoitda, o’quvchilardan faqat darslik matnini mexanik ravishda yod olish talab qilingan bir vaqtda amalga oshirilishi mumkin emas edi.

K.D.Ushinskiy bolalarni tabiat bilan tanishtirishni o’z joyi, o’z o’lkasini o’rganishdan boshlashni taklif etdi, bunda kitobni o’qish yoki o’qituvchi axborotidan olingan taassurotlarni bola kuzatishlar yordamida tekshira olsin. Ushinskiyning ta'kidlashicha, o’z joyi tabiatini o’rganishning bosh metodlaridan biri kuzatishdir, chunki kuzatish kuzatuvchanlikni vujudga keltirishga yordam beradi.

“Bolalar dunyosi” kitobida muallif bolalarning nutqini rivojlantirish, ularni oddiy mantiqiy ishlarga o’rgatish uchun tabiatni qanday kuzatish zarurligini ko’rsatib berdi. Mustaqil qabul qilinganlargina o’quvchilar xotirasida uzoq vaqt saqlanib qolishini tasdiqlab, pedagogik jarayondagi kuzatish metodining rolini ko’rsatib berdi.

Kuzatishlar, tajribalar va ekskursiyalar bilan bog’lab tabiiyot o’qitish tizimini birinchi bo’lib Aleksandr Yakovlevich Gerd (1841-1888) taklif qildi. U ko’rgazmali o’qitish bola idrokining bor (real) holatiga muvofiq bo’lishi kerakligini ta'kidladi. Gerd bunyodga keltiigan tizimda tabiiyotni o’rganish jonsiz tabiatdan boshlanadi, u boshlang’ich sinflarda jonsiz tabiat kursini o’qitish metodikasini ishlab chiqdi. “Tabiiyot qisqa kursi” nomli darslik, shuningdek, “Yer, havo, suv” nomli o’quv qo’llanma va ularni o’qitishga oid “Boshlang’ich maktabda predmetli darslar” nomli metodik qo’llanma (1883) yozdi. Bu kitob uzoq vaqtlargacha jonsiz tabiat kursi bo’yicha asosiy qo’llanma bo’lib keldi.

Bunda V.A. Gerd. Boshlang’ich maktabda tabiiyotni alohida predmet sifatida ajratish zarurligini ishonchli ravishda isbot qildi. Uning fikricha, faqat shu sharoitdagina dasrlarda shu predmetga xos metodlardan foydalanish va shu asosda bolalarga bilim berish, tabiat to’g’risida yaxlit tasavvur hamda tabiat hodisalarining farqiga bora olish uquvini hosil qilish imkoniyati tug’iladi. Bu predmetni joriy qilinishi bilim xarakteri, material hajmi hamda o’rganish izchilligini tuzishni, shuningdek, o’quv soatlari ajratilishini va kursning umumiy tizimida darslar vorisligini ta'minlashni talab qiladi.

Bu masalaga Vasiliy Prokofyevich Vaxterov birmuncha boshqacharoq qaradi. U “O'qitishning predmetli metodi” nomli kitobida tabiiyotni og’zaki o’qitishga qarshi chiqib, tabiatm kuzatishlar, tajribalar, tabiat jismlarini namoyon qilishga tayanib o’rganishni, ya'ni predmetli o’qitishning muhimligini isbotladi. Biroq boshlang’ich sinflarda tabiiyotni maxsus o’quv predmeti sifatida ajratishni yoqlamagan holda “predmetli o’qitishga alohida o’quv predmeti sifatida qarash mumkin emas”, deb ta'kidladi.

1917- yilda V.A. Gerdning “Boshlang'ich maktab kursida alohida predmet sifatida tabiiyot” nomli kitobi nashr etilgan edi, unda muallif tabiiyotni boshlang’ich maktabda maxsus predmet sifatida o’qitish zararligini isbotlab bergan.

M.N. Skatkin tabiiyot metodikasi bo’yicha XX asrning 50-yillarida nashr etgan ilmiy ishlarida kichik yoshdagi o’quvchilarning tabiatshunoslikka oid bilimlarni o’zlashtirishlariga ta'sir ko’rsatuvchi boshqa metodlar bilan bir qatorda kuzatish metodiga alohida uig’u berdi, uning yordamida tabiat to’g’risida aniq tasavvur va tushunchalar shakllanishini ta'kidladi. U o’quvchilarning o’qituvchi rahbarligidagi kuzatishlaridan keyin jonli tabiat burchagida yoki bevosita tabiatda mustaqil kuzatishlar olib borishlarini taklif qildi. Uning fikricha, mustaqil kuzatishlar o’tkazish oldidan o’qituvchi kuzatishning maqsadi, mazmuni va metodikasini tushuntirib berishi kerak.

M.N. Skatkin o’z tadqiqotlarida tabiatshunoslik bo’yicha sinfdan tashqari ishlar tashkil qilish metodikasi hamda tabiatni o’iganishga oid mashg’ulotlarda bolalarning bilish faoliyatini faollashtirish masalalariga katta e'tibor berdi. Tabiatda, o’quv-tajriba maydonida va sinfda kuzatish hamda tajribalar o’tkazish zarurligi to’g’risida P.A.Zavitayevning “Boshlang’ich maktabda tabiiyot bo’yicha kuzatish va tajribalar” nomli kitobida ham shunday fikr yuritiladi.

Unda o’rganilayotgan har qanday hodisa haqidagi tasavvurlarni kitoblardan material o’qish bilan to’ldirish hamda mustahkamlashni talab qiluvchi kuzatish va tajribalarning aniq metodikasi bayon qilinadi.

Ekskursiyalar, predmetli darslar va kuzatishlar o’tkazish metodikasini yorituvchi boshqa nashrlar ham vujudga keldi. Jumladan, A.K.Verzinaning ishi nashr qilindi, unda 1 - 4- sinflarda ob-havoni kuzatish tizimi taklif qilingan, kuzatish natijalaridan ona tili va rus tili, arifmetika, geografiya va tabiiyot darslarida, maktab o’quv-tajriba maydonidagi amaliy mashg’ulotlar jarayonida foydalanish uslublari keltirilgan.

Vasiliy Aleksandrovich Suxomlinskiy o’zining “Yuragimni bolalarga beraman” nomli kitobida bolalarga tabiatni bilishni tabiatning o’zida o’rgatishni, ularda hissiyot va xayolotni rivojlantirishni taklif qildi. U o’qituvchi bolalarning ruhiy dunyosini bilishi, ularning aqliy rivojlanishi, bilim olishga qiziqishlariga har jihatdan yordam berishi kerak, deb hisobladi. Suxomlinskiy tafakkurni rivojlantiruvchi birinchi darsni tabiat quchog’ida o’tkazilishini tavsiya qildi.

U bolalarni maktabda olti yoshdan boshlab o’qitish tarafdori edi. Uning bolalarni o’qitishga tayyorlashda oila bilan maktabning aloqasiga moslab ishlab chiqqan tizimi hozirgi zamon peda-gogikasining ham yutug’idir

1969- yilda tabiatshunoslik 2- va 3- sinflarda mustaqil predmet sifatida o’qitila boshlandi va faqat 1- sinfda tabiatshunoslik materialidan o’qish va nutqni rivojlantirish darslarida foydalanildi.

Umumta'lim va hunar maktablarini isloh qilishning asosiy yo’nalishlari munosabati bilan tabiatshunoslikni o’qitish masalalari yangicha hal qilindi. 1986- yildan e'tiboran bolalar 6 yoshdan boshlab o’qitila boshlandi, maktabda o’qitish muddati esa 11 yilgacha uzaytirildi. Bu isloh 1-2- sinflarda “Atrof olam bilan tanishtirish” nomli yangi o’quv predmetini o’qitish imkoniyatini berdi, u 3 – 4 - sinflarda “Tabiatshunoslik” fani sifatida o’tila boshlandi.

1- va 2- sinf kursining mazmuni “Bizning uy va jonajon tabiat”, “Bizning maktab va jonajon tabiat”, “Jonajon mam-lakat” mavzularida ochib beriladi. Bu mavzular asta-sekin yaqindan uzoqqa borish bilan atrofimizdagi olam to’g’risidagi tasavvurlarni to’plash, boyitish va tizimlashtirishga imkon beradi.

“Atrof olam bilan tanishtirish” predmeti boshlang’ich maktabning boshqa predmetlari bilan chambarchas bog’liqdir. Tabiat va jamiyat hayotini, odamlar mehnatini kuzatish ona tili, mehnat ta'limi, tasviriy faoliyat, matematika kabi predmetlarning o’quv materialini yaxshiroq tushunib olishga yordam beradi. Bu dasrlarda, atrof olam bilan tanishtirish bo’yicha mashg’ulotlarda tabiat to’g’risida o’quvchilar oladigan tasavvurlar kengaytiriladi va boyitiladi.

“Atrofimizdagi olam bilan tanishtirish” kursining davomi hisoblangan “Tabiatshunoslik” o’z ichiga tabiat fanlarining turli sohalarini qamrab oladi. 3 – 4- sinflarda tabiatshunoslikni o’iganish jonsiz tabiat bilan jonli tabiat bir butunlikni tashkil qilishi, shuning uchun ham ular o’zaro uzviy bog’liq ekanligi to’g’risidagi tasavvur va tushunchalarni izchillik bilan rivojlantirishni nazarda tutadi.

Ushbu qabul qilingan dasturlar va islohotlar qayd etib o’tilganidek, respublikamiz mustaqillikka erishgan dastlabki yillargacha amalda bo’ldi.