Referat I termiz-2023 energetika siyosati. Reja

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETINING
IQTISOD VA TURIZIM FAKULTETINING
IQTISOD YO’NALISHI 121-GURUH TALABASI
IMOMOV BOBIRNING
IQTISODIY SIYOSATGA KIRISH
FANIDAN TAYYORLAGAN

R E F E R A T I

TERMIZ-2023
ENERGETIKA SIYOSATI.
REJA:

1. 
   Energetika tizimi: Iqtisodiy yuksalishning mustahkam tayanchi
   
2. 
   Iqtisodiyotning energiya samaradorligini oshirish
   
3. 
   Mamlakatning energetik xavfsizligini ta'minlash va bozor iqtisodiyot
   

Energetika tizimi: Iqtisodiy yuksalishning mustahkam tayanchi
Bugungi hayotimizni barqaror elektr energiyasiz tasavvur qilib boʻlmaydi. Taraqqiyot shiddati tufayli ushbu resursga boʻlgan talab tobora ortib boryapti. Negaki, elektr energetikasi iqtisodiy oʻsishning barqarorligini va aholi farovonligini taʼminlashning muhim manbai hisoblanadi.
Shu boisdan mamlakatimizda ushbu tarmoqni modernizatsiya qilish, energiya quvvatlarini koʻpaytirish va isteʼmolchilarni elektr energiyasi bilan uzluksiz taʼminlash borasida keng koʻlamli ishlar amalga oshirilayotir. Xususan, aholi va mamlakat iqtisodiyotining elektr energiyasiga boʻlgan ehtiyojini qondirish, energiya hosil qiluvchi quvvatlarni koʻpaytirish hisobiga energiya bilan barqaror taʼminlash maqsadida Prezidentimizning 2019-yil 1-fevraldagi tegishli qaroriga muvofiq, Energetika vazirligi tashkil etildi.
Hozirgi kunda energetika tizimida amalga oshirilayotgan salmoqli ishlar isteʼmolchilarni uzluksiz energiya manbasi bilan taʼminlash, iqtisodiyot tarmoqlarini jadal rivojlantirish, eng muhimi, hududlar infratuzilmasini tubdan yaxshilashga xizmat qilyapti.
Davlatimiz rahbarining joriy yil 10-iyuldagi “Iqtisodiyotning energiya samaradorligini oshirish va mavjud resurslarni jalb etish orqali iqtisodiyot tarmoqlarining yoqilgʻi-energetika mahsulotlariga qaramligini kamaytirishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi qarori aholiga elektr energiyasi va neft-gaz mahsulotlarining uzluksiz yetkazib berilishini taʼminlashda muhim huquqiy asos boʻldi.
Unga muvofiq, 2020-yil 1-avgustdan elektr energiyasini yangi ishga tushiriladigan quyosh, shamol, biogaz elektr stansiyalari, mikro va kichik gidroelektrstansiyalardan, shu jumladan oʻz ehtiyojlari uchun ishlab chiqarilgan ortiqcha elektr energiyasini kafolatlangan tarzda sotib olish boʻyicha tarif belgilanadi. Qolaversa, 2020-yil 15-iyuldan 31-dekabrgacha qoʻshimcha uchinchi smenani tashkil etgan mahsulot ishlab chiqaruvchilar uchun tungi davrda foydalanilgan elektr energiyasi boʻyicha hisob-kitoblarda belgilangan tarifga nisbatan 1,5 baravar miqdorda kamaytirish koeffitsiyenti qoʻllaniladi.
Shu bilan birga tabiiy gaz va elektr energiyasi uchun oldindan toʻlov kiritish toʻgʻrisidagi majburiy talabni 30 foizgacha kamaytirish imkoniyati davlat korxonalari va ustav kapitalidagi davlat ulushi 50 foiz va undan ortiq boʻlgan yuridik shaxslarga tatbiq etilmaydi.
Yana bir muhim yangilik – “Energiyadan oqilona foydalanish toʻgʻrisida”gi Oʻzbekiston Respublikasining Qonuni bilan byudjetdan tashqari Tarmoqlararo energiyani tejash jamgʻarmasi (keyingi oʻrinlarda – Jamgʻarma) tashkil etilmoqda. Jamgʻarma Oʻzbekiston Respublikasi Energetika vazirligining tuzilmasiga kiradi va davlat muassasasi shaklidagi yuridik shaxs hisoblanadi.
Jamgʻarma mablagʻlari binolar va koʻp kvartirali uylarda energiya samarador texnologiyalar va tiklanuvchi energiya manbalari qurilmalarini joriy etgan holda ularning energiya samaradorligini oshirish, shu jumladan, issiqlik himoyasini yaxshilash boʻyicha loyihalarning texnik-iqtisodiy asoslanishini tayyorlashni moliyalashtirish, shuningdek, energiya auditini oʻtkazishga yoʻnaltiriladi.
Bular hali hammasi emas. Mazkur qaror bilan quyidagilar ham tasdiqlandi;
–3,3 mlrd kVt soat elektr energiyasi, 2,6 mlrd metr kub tabiiy gaz va 16,5 ming tonna neft mahsulotlarini tejashni nazarda tutuvchi 2020-2022-yillarda iqtisodiyot tarmoqlarida yoqilgʻi-energetika resurslarini tejashning maqsadli parametrlari;
–Iqtisodiyot tarmoqlarining yirik energiya sarflovchi korxonalarida energiya samaradorligini oshirish va yoqilgʻi-energetika resurslarini tejash boʻyicha “Yoʻl xaritasi”;
–Yoqilgʻi-energetika resurslari jami yillik isteʼmoli ikki ming tonnadan ortiq shartli yoqilgʻi yoki bir ming tonnadan ortiq motor yoqilgʻisi boʻlgan korxonalarni majburiy energetik tekshiruvdan (energiya auditidan) oʻtkazishning 2020-2022-yillar davriga moʻljallangan jadvali;
Shuningdek, Tarmoqlararo energiyani tejash jamgʻarmasining tuzilmasi va uning Kuzatuv kengashi tarkibi, mablagʻlarni shakllantirish manbalari va ulardan foydalanish yoʻnalishlari belgilandi.
Davlatimiz rahbarining qarorida Energetika vazirligining Yagona axborot tizimini yaratish, uni 2021-yil yakunigacha ishga tushirish ham nazarda tutilgan. Eng muhimi, yagona axborot tizimidan olingan tahliliy maʼlumotlar asosida yuqori energiya isteʼmoliga ega korxonalarni majburiy energiya auditidan oʻtkazish mexanizmi joriy etiladi.
O‘zbekistonning energetika sohasida islohot bosqichlari davom etmoqda va ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilish va kengaytirish ishlari tizimli ravishda olib borilmoqda. Bundan ko‘zlangan maqsad sanoatni bozor munosabatlariga o‘tkazish, so‘nggi o‘n yilliklarda yetarlicha e'tibor berilmagan infratuzilmani yangilash, respublikamizda iste'molchilarning energiya resurslariga o‘sib borayotgan talabini ta'minlashdan iborat.
Mamlakat rahbariyati Energetika vazirligi oldiga 2030-yilgacha elektr energiyasini ishlab chiqarishni ikki baravar oshirish vazifasini qo‘ydi. Mutaxassislarning fikricha, 10-yildan kam vaqt ichida O‘zbekiston aholisi va iqtisodiyot tarmoqlaridan elektr energiyasiga bo‘lgan talab ikki baravar ko‘payadi. Ya'ni, 2030-yilga qadar 120,1 milliard kilovatt soat elektr energiyasini ishlab chiqarishga erishish (2020-yilda bu ko‘rsatkich 66,4 milliard kilovatt soat).
Buni elektr energiyasi iste'molining yillik o‘sish ko‘rsatkichlari ham tasdiqlaydi. Ushbu o‘sish bugungi kunda elektr energiyasi iste'molining eng yuqori paytida, asosan havo haroratining keskin iqlim o‘zgarishi kunlariga to‘g‘ri keladigan qisqa vaqt ichida elektr energiyasini o‘chirish holatlari mavjudligi uchun juda katta mas'uldir. Tadbirkorlik sub'ektlarining tobora ortib borayotgan ehtiyojlari, aholi tomonidan shu kunlarda konditsionerlar, sovutgichlarni o‘z ichiga olgan maishiy elektr jihozlarining ko‘pligi tizimga, shu jumladan past kuchlanishli elektr uzatish tarmoqlari va transformatorga yuklamaning keskin oshishiga, o‘z navbatida ularning ishlashida nosozliklarga olib keladi. Bunday nosozliklarni, hatto iste'molning eng yuqori davrida ham faqat so‘nggi 3-yil ichida modernizatsiya va rekonstruksiya qilish orqali jadal ishlar olib borilgan tizim holati, shuningdek quvvatlarning ortishi tufayli oldini olish mumkin. (ishlab chiqarish).