Referat ishi mavzu: Bozor tushunchasi va bozorning funktsiyalari Bajardi: ba-01 Guruhining Talabasi
Download 30.18 Kb.
|
4575harry
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI M "BIZNES BOSHQARUVI" FAKULTETINING BIZNESGA KIRISH FANIDAN REFERAT ISHI MAVZU: Bozor tushunchasi va bozorning funktsiyalari Bajardi: BA-01 Guruhining Talabasi Muhammaddiyor Ikromjonov Odashboy o’g’li Toshkent 2023-yil Reja
Bozor konseptsiyasi ……………………………………… Bozor funktsiyalari ……………………………………….. Bozorni tartibga solish, ijobiy natijalar va muvaffaqiyatsizliklar ……………………………………….. Xulosa ……………………………………………………………… Foydalanilgan Adabiyotlar ro’yxati ………………….. KIRISH
Bozor kontseptsiyasi Bozor tushunchasi butun dunyodagi iqtisodiy tizimlarning markazida yotadi. Eng oddiy shaklda bozor deganda xaridorlar va sotuvchilar tovar yoki xizmatlar ayirboshlash uchun o'zaro aloqada bo'ladigan joy tushuniladi. Biroq, bozor tushunchasi faqat jismoniy joylashuvdan tashqariga chiqadi. U resurslarni taqsimlashni osonlashtiradigan, narxlar yoki miqdorlarni belgilaydigan, iqtisodiy o'sish va rivojlanishga ta'sir qiluvchi dinamik tizimni o'z ichiga oladi. Bozor tushunchasini tushunish tarixiy nuqtai nazarni talab qiladi. Tarixdan oldingi davrlarda ayirboshlash ayirboshlashning asosiy usuli bo'lib, bu orqali shaxslar bir-biri bilan to'g'ridan-to'g'ri tovar oldilar. Ayirboshlashning bu ibtidoiy shakli zamonaviy bozorning samaradorligi va qulayligidan mahrum edi. Valyuta paydo bo'lishi bilan bozorlar xaridorlar va sotuvchilar tovar va xizmatlarni yanada samarali almashishlari mumkin bo'lgan uyushgan platformalarga aylandi. Bugungi kunda bozorlar jismoniy bozorlar, onlayn platformalar va moliyaviy bozorlar kabi turli shakllarni qamrab olgan holda yanada kengaydi. Bozor faoliyatining markazida talab va taklif kuchlari turadi. Bu kuchlar iste'molchilarning xohish-istaklari, ishlab chiqarish imkoniyatlari va tashqi ta'sirlar kabi turli omillar bilan belgilanadi. Taklif qonunida aytilishicha, narxlar oshishi bilan ishlab chiqaruvchilar taklif qilinadigan miqdorni oshirishga rag'batlantiriladi, talab qonuni esa narxlar pasayganda iste'molchilar ma'lum bir tovar yoki xizmatga ko'proq talab qilishini ko'rsatadi. Talab va taklif egri chiziqlarining kesishishi bozor konyunkturasini aks ettiruvchi muvozanat narx va miqdorga olib keladi. Yaxshi ishlaydigan bozor ma'lum asosiy xususiyatlarni namoyish etadi. Ulardan biri innovatsiyalar, samaradorlik va iste'molchilarning tanloviga yordam beradigan raqobatdir. Raqobat bozorida ko'plab xaridorlar va sotuvchilar ishlaydi, bu esa har qanday sub'ektning haddan tashqari nazorat qilish yoki narxlarni manipulyatsiya qilishiga yo'l qo'ymaydi. Yana bir xususiyat - bu egiluvchanlik, bu narx o'zgarishiga talab va taklifning javob berish qobiliyatini anglatadi. Elastiklik bozor natijalari va narx strategiyasini aniqlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Bozor samaradorligi yaxshi ishlaydigan bozorning yana bir muhim jihati hisoblanadi. Resurslar maqbul taqsimlanganda samaradorlik yuzaga keladi, bu esa tovarlar va xizmatlarning jamiyat farovonligini maksimal darajada oshiradigan tarzda ishlab chiqarilishi va taqsimlanishini ta'minlaydi. Bozorlar samarali bo'lsa, narxlar turli xil tovarlar va xizmatlarning nisbiy tanqisligi va qiymatini aniq aks ettiradi. Biroq, bozor samaradorligiga bozor nomukammalligi, tashqi ta'sirlar va axborot assimetriyasi kabi turli omillar ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ushbu tushunchalarni tasvirlash uchun smartfonlar bozorini ko'rib chiqing. Iste'molchilarning smartfonlarga bo'lgan talabi ortishi bilan ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarishni ko'paytirish orqali javob berishdi. Bu narxlarning pasayishiga olib keldi, smartfonlar yanada qulayroq va kengroq aholi uchun qulay bo'ldi. Ushbu misolda bozor talab va taklif kuchlari muvozanat narxini va smartfonlar sonini aniqladi. Ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi raqobat innovatsiyalarni rag'batlantirdi, natijada xususiyatlar va texnologiyalar yaxshilandi. Talabning egiluvchanligi narx strategiyalariga ta'sir ko'rsatdi, narxlarning pasayishi talabning oshishiga olib keldi. Bozor funktsiyalari Har qanday iqtisodiy tizimda bozorlar xaridorlar va sotuvchilar o'rtasida tovar va xizmatlar almashinuvini ta'minlashda asosiy rol o'ynaydi. Ular iqtisodiy o'sishga, samaradorlikka va jamiyatning umumiy farovonligiga hissa qo'shadigan turli muhim funktsiyalarni bajaradi. Ushbu maqola bozorlarning ba'zi asosiy funktsiyalarini va ularning iqtisodiy natijalarni shakllantirishdagi ahamiyatini o'rganadi. Narxni aniqlash. Bozorlarning asosiy vazifalaridan biri tovarlar va xizmatlar narxini aniqlashdir. Talab va taklifning o'zaro ta'siri orqali narxlar xaridorlarning to'lashga va sotuvchilarning sotishga tayyorligi asosida belgilanadi. Ushbu narx mexanizmi iqtisodiyotda resurslarni samarali taqsimlash uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Talab taklifdan oshib ketganda, narxlar ko'tariladi, bu esa ishlab chiqaruvchilarni ishlab chiqarishni ko'paytirishga undaydi va bozorga ko'proq etkazib beruvchilarni jalb qiladi. Aksincha, taklif talabdan oshib ketganda narxlar pasayib, ishlab chiqaruvchilarga ishlab chiqarish hajmini kamaytirish yoki bozordan chiqish haqida signal beradi. Narxlarni belgilashda bozorlarning roli resurslarning samarali taqsimlanishini ta'minlaydi yoki talab va taklifning asosiy shartlarini aks ettiradi. Resurslarni taqsimlash. Tanqis resurslarni samarali taqsimlash bozorlarning yana bir muhim vazifasidir. Bozorlar tovarlar yoki xizmatlarni ishlab chiqarilgan joydan talab qilinadigan joyga o'tkazish imkonini beradi. Xaridorlar va sotuvchilarga erkin o'zaro munosabatda bo'lishlari va narxlar bo'yicha muzokaralar olib borishlariga ruxsat berish, resurslarni ularning eng qimmatli maqsadlariga taqsimlashni ta'minlaydi. Bu jarayon resurslarning isrof qilinmasligi yoki noto‘g‘ri taqsimlanishiga yo‘l qo‘ymaslikka yordam beradi, bu esa samaradorlikni oshirish va iqtisodiy o‘sishga olib keladi. Bozorlar, shuningdek, innovatsiyalar, mahsuldorlikni oshirish va yangi mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqishga turtki bo'lgan raqobatni rag'batlantiradi. Axborotga kirish. Bozorlar axborot almashish markazlari bo'lib xizmat qiladi. Xaridorlar va sotuvchilar mahsulotlar, ularning xususiyatlari, narxlari va mavjudligi haqida keng ma'lumot olish imkoniyatiga ega. Ushbu shaffoflik iste'molchilarga ongli qarorlar qabul qilish imkonini beradi, raqobatni kuchaytiradi va odamlarga o'z pullari uchun eng yaxshi qiymatni izlash imkoniyatini beradi. Xuddi shunday, ishlab chiqaruvchilar tendentsiyalarni aniqlash va shunga mos ravishda ishlab chiqarishni moslashtirish uchun muhim bozor ma'lumotlarini to'plashlari mumkin. Reklama va bozorni o'rganish kabi bozor funktsiyalari ma'lumotni xaridorlarga ham, sotuvchilarga ham tarqatishni yanada osonlashtir bilan birga samarali qarorlar qabul qilishga ham imkon yaratadi . Bozorni tartibga solish , Ijobiy natijalar va muvaffaqiyatsizliklar Bozorni tartibga solish , ijobiy natijalar va muvaffaqiyatsizliklar iqtisodiyotning muhim jihatlari bo'lib, ular e'tibor va aralashuvni talab qiladi. Erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobat samaradorlikni oshirishi yoki resurslarni optimal taqsimlashi kutilmoqda. Biroq, bozorning uzluksiz ishlashiga to'sqinlik qiluvchi turli omillar tufayli bozordagi muvaffaqiyatsizliklar yuzaga kelishi mumkin. Ushbu rejada biz bozorni tartibga solish kontseptsiyasini o'rganamiz va turli xil bozor muvaffaqiyatsizliklari va mumkin bo'lgan choralarni muhokama qilamiz. Bozorni tartibga solish. Bozorni tartibga solish deganda bozordagi iqtisodiy faoliyatni nazorat qilish va nazorat qilish uchun hukumat tomonidan amalga oshiriladigan qoidalar va qoidalar tushuniladi. Bozorni tartibga solishning maqsadi adolatli raqobatni saqlash, iste'molchilar manfaatlarini himoya qilish va bozor barqarorligini ta'minlashdir. Tartibga solish narxlarni nazorat qilish, litsenziyalash talablari, sifat standartlari va monopoliyaga qarshi qonunlar kabi turli shakllarda bo'lishi mumkin. Narxlarni nazorat qilish. Narxlarni nazorat qilish ko'pincha narxlarning haddan tashqari oshishi yoki pasayishining oldini olish uchun qo'llaniladi. Maksimal narxni belgilaydigan narx chegaralari iste'molchilarning muhim tarmoqlarda ekspluatatsiyasini oldini olish uchun amalga oshiriladi. Narx qavatlari esa ishlab chiqaruvchilarni adolatsiz raqobatdan himoya qilish uchun minimal narxni belgilaydi. Litsenziyalash talablari. Litsenziyalash talablari korxonalarning bozorga kirishidan oldin ma'lum standartlarga javob berishini ta'minlash uchun qo'yiladi. Bu tibbiyot, huquq va muhandislik kabi sohalardagi mutaxassislarni tartibga solishga yordam beradi va iste'molchilarni malakasiz amaliyotchilardan himoya qiladi. Sifat standartlari. Sifat standartlari mahsulot va xizmatlarning xavfsizligi va ishonchliligini ta'minlash uchun o'rnatiladi. Ushbu standartlar iste'molchilarni noto'g'ri yoki xavfli mahsulotlar tufayli yuzaga kelishi mumkin bo'lgan zararlardan himoya qiluvchi xavfsizlik qoidalari, etiketkalash talablari va mahsulot javobgarligi to'g'risidagi qonunlarni o'z ichiga oladi. Monopoliyaga qarshi qonunlar. Monopoliyaga qarshi qonunlar monopolistik xatti-harakatlarning oldini olishga va raqobatni rivojlantirishga qaratilgan. Ular raqobatning pasayishiga olib kelishi mumkin bo'lgan narxlarni belgilash, bozorni taqsimlash va qo'shilish kabi amaliyotlarni rad etadi. Monopoliyaga qarshi qonunlarning bajarilishi adolatli bozor sharoitini ta'minlashi va bozor hokimiyatidan suiiste'mol qilinishining oldini olishi mumkin. Bozordagi ijobiy natijalar. Bozor murakkab va dinamik ob'ekt bo'lib, u jismoniy shaxslar, korxonalar va moliya institutlarining o'zaro aloqalari va operatsiyalarini aks ettiradi. U iqtisodiyotning umumiy faoliyatida hal qiluvchi rol o'ynaydi va turli manfaatdor tomonlar uchun ijobiy natijalarni yaratish potentsialiga ega. Ushbu inshoda biz bozorning uchta asosiy ijobiy natijasini va ularning jismoniy shaxslarga, korxonalarga va umuman iqtisodiyotga ta'sirini o'rganamiz. Bozorning eng aniq ijobiy natijalaridan biri bu iqtisodiy o'sishdir. Bozorlar biznes uchun o'z tovarlari yoki xizmatlarini sotish uchun platforma bo'lib, foyda va kengayish uchun imkoniyatlar yaratadi. Korxonalar o'sishi bilan birga ular ko'proq xodimlarni yollaydilar, ishlab chiqarish quvvatlariga sarmoya qiladilar va umumiy iqtisodiy mahsulotga hissa qo'shadilar. Bozor ichidagi raqobat innovatsiyalar va mahsuldorlikni oshirishga yordam beradi, bu esa texnologik taraqqiyotga va samaradorlikni oshirishga olib keladi. Bu omillar birgalikda iqtisodiy o'sishga yordam beradi, bu esa daromadlarning oshishiga, turmush darajasining yaxshilanishiga va hukumatlar uchun soliq tushumlarining oshishiga olib keladi. Bozorning yana bir ijobiy natijasi resurslarni taqsimlashdir. Bozor tizimida narxlar resurslarni taqsimlash uchun signal bo'lib xizmat qiladi, korxonalar va shaxslarni qaror qabul qilish jarayonlarida yo'naltiradi. Narxlar resurslarning nisbiy tanqisligini hamda tovar va xizmatlarning talab va taklif dinamikasini aks ettiradi. Shunday qilib, qarorlar markazlashgan hokimiyat tomonidan qabul qilinadigan markaziy rejalashtirish tizimlariga qaraganda, resurslar bozorlarda samaraliroq taqsimlanadi. Bozorlar axborotning erkin aylanishi, raqobat va moslashuvchanlikni ta'minlaydi, bu esa resurslarni ulardan eng samarali foydalanishga yo'naltirish imkonini beradi. Binobarin, bu ishlab chiqarish hajmining oshishiga, xarajatlarning pasayishiga va jamiyatning umumiy farovonligiga olib keladi. Bozorning uchinchi ijobiy natijasi - bu boylik yaratish. Bozorlar odamlarga iqtisodiy faoliyatda iste'molchi yoki ishlab chiqaruvchi sifatida qatnashish imkoniyatini beradi. Iste'molchi sifatida jismoniy shaxslar turli xil tovarlar va xizmatlardan raqobatbardosh narxlarda foydalanishlari mumkin, bu ularning farovonligi va qoniqishini oshiradi. Ishlab chiqaruvchilar sifatida shaxslar o'zlarining ko'nikmalari, bilimlari va resurslaridan qiymat yaratish va daromad olish uchun foydalanishlari mumkin. Raqobatbardosh bozorlarda jismoniy shaxslar va korxonalar talabga ega bo'lgan tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishga rag'batlantiriladi, bu esa iqtisodiy o'sishni va boylik yaratishni yanada kuchaytiradi. Bozor shuningdek, kapital va moliyaviy aktivlarni to'plash imkonini beradi, bu esa jismoniy shaxslarga jamg'armalar qurish, samarali korxonalarga sarmoya kiritish va kelajakni rejalashtirish imkonini beradi. Ushbu uchta asosiy ijobiy natijadan tashqari, bozor ijtimoiy va madaniy rivojlanishga ham yordam beradi. Iqtisodiyotlar o'sib, boylik to'planib borar ekan, jamiyatlar ta'lim, sog'liqni saqlash, infratuzilma va turli ijtimoiy dasturlarga sarmoya kiritish imkoniyatiga ega. Ushbu investitsiyalar odamlarning farovonligi va rivojlanishiga hissa qo'shadi, hayot sifatini yaxshilashga, muhim xizmatlardan foydalanishga va ijtimoiy tenglikni rag'batlantirishga olib keladi. Bundan tashqari, bozor g'oyalar, mahsulotlar va madaniy artefaktlar almashish imkonini beradi, madaniy xilma-xillik, ijodkorlik va madaniyatlararo tushunish uchun imkoniyatlar yaratadi. Bozordagi muvaffaqiyatsizliklar. Bozordagi muvaffaqiyatsizliklar, agar erkin bozorda resurslarni taqsimlash samarasiz bo'lsa yoki kerakli natijalarga erishmasa sodir bo'ladi. Bozor muvaffaqiyatsizliklarining to'rtta asosiy turiga tashqi ta'sirlar, jamoat tovarlari, nomukammal raqobat va axborot assimetriyasi kiradi. Tashqi xususiyatlar. Tashqi ta’sirlar – iqtisodiy faoliyatdan kelib chiqadigan, lekin bozor baholarida aks ettirilmaydigan xarajatlar yoki foyda. Ifloslanish va tirbandlik kabi salbiy tashqi ta'sirlar jamiyatga ishlab chiqaruvchi tomonidan qoplanmagan xarajatlarni yuklaydi. Ta'lim va tadqiqot kabi ijobiy tashqi ta'sirlar jamiyatga foyda keltiradi, lekin ishlab chiqaruvchi tomonidan to'liq qamrab olinmaydi. Hukumat aralashuvi tashqi ta'sirlarni soliqlar, subsidiyalar yoki qoidalar orqali hal qilishi mumkin. Jamoat tovarlari. Jamoat tovarlari istisno qilinmaydi va raqobatdosh emas, ya'ni ular hamma uchun mavjud va bir kishi foydalanishi ularning boshqalar uchun mavjudligini kamaytirmaydi. Milliy mudofaa va jamoat bog'lari kabi jamoat tovarlari ko'pincha bepul chavandozlar muammolari tufayli bozor tomonidan kam ta'minlanadi. Hukumat ularni ta'minlash uchun jamoat tovarlarini ta'minlash va moliyalashtirishga kirishishi mumkin. Nomukammal raqobat. Nomukammal raqobat deganda firmalar ma'lum darajada bozor kuchiga ega bo'lgan bozor tuzilmalari tushuniladi, masalan, monopoliya yoki oligopoliya. Ushbu bozor tuzilmalari narxlarning oshishiga va ishlab chiqarish hajmining pasayishiga olib kelishi mumkin, natijada taqsimlash samarasiz bo'ladi. Hukumatning monopoliyaga qarshi qonunlar yoki tartibga solish orqali aralashuvi raqobatni rivojlantirishi va iste'molchilar manfaatlarini himoya qilishi mumkin. Xulosa Xulosa qilib aytganda, birinchi reja bozorning asosiy tushunchalarini o'rganadi. U bozorlarning tarixiy rivojlanishi va ularning ayirboshlash tizimidan zamonaviy bozor iqtisodiyotiga o‘tishini o‘rganadi. Rejada bozor bahosi va miqdorini belgilashda talab va taklifning ahamiyati ham ochib berilgan. Bundan tashqari, u yaxshi ishlaydigan bozorning muhim xususiyatlarini, jumladan raqobat, moslashuvchanlik va bozor samaradorligini ta'kidlaydi. Haqiqiy misollarni o'rganish orqali o'quvchilar bozor kontseptsiyasi haqida to'liq tushunchaga ega bo'ladilar. Bozorlar har qanday iqtisodiy tizimning asosi bo‘lib xizmat qiladi, xaridorlar va sotuvchilar uchun o‘zaro hamkorlik qilish, narxlarni aniqlash, resurslarni samarali taqsimlash va tavakkalchilikni boshqarish uchun platforma yaratadi. Bozorlarning vazifalari iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish, raqobatni rag'batlantirish, innovatsiyalarga ko'maklashish va shaxslar va jamiyatlar farovonligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Ushbu funktsiyalarni tushunish siyosatchilar, iqtisodchilar va bozor ishtirokchilari uchun iqtisodiy rivojlanishga yordam beradigan va umumiy farovonlikni oshiradigan qulay muhitni yaratish uchun juda muhimdir. Bozorni tartibga solish bozordagi nosozliklarni bartaraf etish va iqtisodiy farovonlikni ta'minlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Narxlarni nazorat qilish, litsenziyalash talablari, sifat standartlari va monopoliyaga qarshi qonunlar orqali hukumatlar samarasizliklarni tuzatishi va iste'molchilar manfaatlarini himoya qilishi mumkin. Bozordagi muvaffaqiyatsizliklarni tushunish va tegishli choralarni qo'llash orqali jamiyatlar adolatli raqobat, iste'molchilar huquqlarini himoya qilish va resurslarni samarali taqsimlashdan foyda olishlari mumkin. Foydalanilgan Adabiyotlar ro’yxati Kitoblar 1. 2. 3 Foydalanilgan Internet manbalari A. www.khanacademy.org B. www.economicshelp.org Download 30.18 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|