Referat kafedra nomi: Tarixni o’qitish metodikasi Mavzu: O’zbekistonda so’nggi paleolit davri yodgorliklari

Ko‘lbuloq makoni. Ilk paleolit davriga oid yana bir makon Ko‘lbuloq sanaladi. U Angren shahridan 10-12 km g‘arbda Ohangaron daryosining o‘ng irmoqlaridan biri Qizilolma soyining o‘rta oqimidagi qirlikda joylashgan. Bu makon 1963 yilda topilganbo‘lib, o‘sha yildan beri bu erda muttasil izlanish ishlari olib borilmoqda.Ko‘lbuloq ochiq tarzdagi ko‘p qatlamli makon. Hozirgacha 19 m chuqurlikkacha qazib, ashel, muste va so‘ngi paleolit davriga oid ashyolar topilib, o‘rganildi. Uning yuqori qatlamlari so‘nggi tosh va o‘rta tosh davri bo‘lsa, quyi qatlamlarida ilk tosh davri mehnat qurollari topilgan. Ular chaqmoqtosh va slanetsli chaqmoqtoshdan yasalgan qo‘pol tosh qurollaridir. Nukleuslar paraqalari, qo‘l cho‘qmorlari, sodda tosh qirg‘ichlar topilgan bo‘lib, ularning ishlanish texnikasi ham o‘ziga xosdir. Shuningdek, bu erdan kul, ko‘mir qoldiqlari va xar xil hayvon suyaklari topilgan. 2001-2002 yillar mobaynida Ko‘lbuloq makonida qayta tadqiqot ishlari olib borilib, u erdan so‘nggi paleolit davriga oid yangi qatlamlar ochilib, u erlardan retushlangan mexnat qurollari, skrebli, diskovoy, yarim aylana, ovol, prizma shaklidagi nukleuslar topilgan.
Paleolit davri, shuningdek, paleolit davri, qadimgi tosh davri deb ham ataladi, qadimgi madaniy bosqich yoki insoniyat taraqqiyotining darajasi, ibtidoiy yonma tosh asboblardan foydalanish bilan tavsiflanadi. (Shuningdek, tosh davriga qarang.)
Paleolit davrining boshlanishi an'anaviy ravishda Homo tomonidan 2,58 million yil oldin, pleystotsen davrining boshiga yaqin (taxminan 2,58 milliondan 11,700 yil oldin) asboblar yasash va ulardan foydalanishning birinchi dalillariga to'g'ri keldi. Biroq, 2015 yilda Keniyadagi Turkana ko'li yaqinidagi quruq daryo o'zanini qazishda tadqiqotchilar 3,3 million yil oldin - Pliosen davrining o'rtalarida (taxminan 5,3 milliondan 2,58 million yil oldin) qoyalarga o'rnatilgan ibtidoiy tosh asboblarni topdilar. Ushbu asboblar Homoning tasdiqlangan eng qadimgi namunalaridan deyarli 1 million yil oldin paydo bo'lgan, bu esa asbobsozlik avstralopitek yoki uning zamondoshlari tomonidan paydo bo'lgan va ushbu madaniy bosqichning boshlanishi vaqtini qayta ko'rib chiqish imkoniyatini oshiradi.Paleolit davri ko'pincha uch qismga bo'linadi: Quyi, O'rta va Yuqori. Biroq, antropologlar har bir bo'linma va ulardagi bosqichlarga qiyin vaqt chegaralarini qo'yishga qarshi turishadi, chunki turli sohalarga xos bo'lgan texnologiyalar turli mintaqalarda turli vaqtlarda paydo bo'lgan. Bundan tashqari, bosqichlar va bo'linmalar o'rtasida ma'lum darajada o'xshashlik mavjud, chunki yangi texnologiyalarning tarqalishi uchun vaqt kerak bo'ldi, bu esa ba'zi odamlar guruhlari o'zlarining zamondoshlariga qaraganda yuqori darajadagi texnologiyalardan foydalanish imkoniyatiga ega bo'lgan vaziyatni yaratdi. Quyi paleolit an'anaviy tarzda Oldovan bosqichiga (taxminan 2,6 milliondan 1 million yil oldin) bo'linadi, bu davrda shag'al (to'g'rilash) asboblari ishlab chiqilgan va Acheul bosqichi (1,7-1,5 million yil oldin taxminan 250-200 ming yil oldin) ), unda yanada murakkab qo'l boltalari va kesish asboblari paydo bo'ldi. Turkana ko'lida qazilgan asboblarning topilishi bilan ba'zi antropologlar Oldovan bosqichidan oldingi 700 000 yillik dastlabki bolg'alash va boshqa toshlarni kesish asboblarini hisobga olish uchun uchinchi bosqich - Lomekvi bosqichini qo'shishni taklif qilishdi. O'rta paleolit, yalang'och asboblar va olovning keng qo'llanilishi bilan ajralib turadi, taxminan 250 000 dan 30 000 yilgacha davom etgan. Murakkab asboblar paydo bo'lgan yuqori paleolit taxminan 50-40 000 yil avvaldan taxminan 10 000 yil oldin davom etgan. Quyi paleolit davriga oid saytlardan eng qadimgi inson ajdodlari bo'lishi mumkin bo'lgan narsalar qoldiqlari bilan bog'liq oddiy shag'al asboblar topilgan. Pastki paleolit davrining biroz murakkabroq an'anasi, Chopper maydalagich sanoati sifatida tanilgan, Sharqiy yarim sharda keng tarqalgan va bu Homo erectus nomli hominin turlarining ishi bo'lgan deb taxmin qilinadi. Taxminlarga ko'ra, ehtimol, yog'och va suyakdan asboblar yasagan, ammo bunday qazilma asboblar hali topilmagan.

Paleolit (so'zma-so'z "Qadimgi tosh davri") davri qaysi olim hisob-kitoblarni amalga oshirganiga qarab ikki yarim yildan uch million yilgacha bo'lgan davrni qamrab olgan. San'at tarixining maqsadlari uchun paleolit san'ati so'nggi yuqori paleolit davriga ishora qiladi. Bu taxminan 40 000 yil oldin boshlangan va miloddan avvalgi 8 000 yilda tugagan Pleystotsen muzlik davrigacha davom etgan. Bu davr homo sapiensning yuksalishi va ularning qurollar va qurollar yaratish qobiliyatining doimiy rivojlanishi bilan ajralib turdi.Muz ko'proq edi va okean qirg'oqlari hozirgidan ancha farq qiladi. Suv sathining pastligi va ba'zi hollarda quruqlikdagi ko'priklar (ular uzoq vaqtdan beri yo'q bo'lib ketgan) odamlarning Amerika va Avstraliyaga ko'chishiga imkon berdi. Muz, shuningdek, butun dunyo bo'ylab sovuq iqlimni yaratdi va uzoq shimolga migratsiyaning oldini oldi. Bu vaqtda odamlar ovchi-yig'uvchi bo'lgan, ya'ni ular doimo oziq-ovqat izlab yurishgan.Yuqori paleolit davridagi ko'chma san'at, albatta, kichik bo'lgan (ko'chma bo'lishi uchun) va haykalchalar yoki bezatilgan narsalardan iborat edi. Bu narsalar o'yilgan (toshdan, suyakdan yoki shoxdan) yoki loydan modellashtirilgan. O'sha davrdagi ko'chma san'atning aksariyati majoziy edi, ya'ni u hayvon yoki odam shaklida tan olinadigan narsalarni tasvirlagan. Haykalchalar ko'pincha "Venera" umumiy nomi bilan ataladi, chunki ular shubhasiz bola tug'adigan ayollardir.

Xulosa

So‘nggi paleolit davrida qarindosh urug‘chilik va oila munosabatlarining tartibga solinishi natijasida kishilarning jismoniy va aqliy rivojlanishida o‘zgarishlar yuz berdi. Insonlarning tashqi ko‘rinishida o‘zgarish yuz berishi bilan birga ularning tabiiy-geografik sharoitga moslashishi natijasida irqlar vujudga keldi. Evropoid, mongoloid, negroid. Evropoid irqi fanda kromonon odami nomini olgan. O‘zbekistonning ham Samarqand makonidan kromonon odamning qoldiqlari topilgan.So’nggi paleolit davri yodgorliklari va bu davrning o’ziga xos kashfiyotlari insoniyat rivoji uchun kata ahamiyat kasb etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   N.A.Egamberdieva. Arxeologiya. -Т .: «Fan va texnologiya»,
   

2011, 176 bet. (12+12 oq-qora va rangli rasmlar).
2.Milliycha.uz
3.Abiturtest.uz
4.Uz.wikepedia.com
5.www.britannica.com