Referat mavzu : pardozbop sнisнa va shisнasimon ashyolar. Bajardi : Raxmonov. D tekshirdi : Qosimov I

Toshkent Arxitektura Qurilish Instituti

Arxitektura fakulteti arxitektura ashyoshunoslik fanidan

REFERAT

Mavzu : PARDOZBOP SНISНA VA SHISНASIMON

ASHYOLAR.

Bajardi : Raxmonov.D

Tekshirdi : Qosimov I.

PARDOZBOP SНISНA VA SHISНASIMON

ASHYOLAR.

Tabiiy xomashyolar yoki sanoat toshqol (shlak)lari yuqori

haroratda eritib, suyuq yoki bo'tqasimon holatda qoliplarga

quyiladi уа sovitilgandan keyin u tiniq shisha hamda shishasimon

qattiq, yuqori mustahkam ashyoga aylanadi.

RespubIikamizda mineral moddalarni eritib olilladigan qurilish

ashyolarini ishlab chiqarish uchun zaruriy tog' jinslari, sanoat

chiqindi zaxiralari juda ko' p. Tabiiy mineral zaxiralari - kvars

qumi, ohaktosh, dolomit, toshko'mir, bazalt, diobaz singari

xomashyolardan yetarli darajada o'ta mustahkam chidamli har

xil qurilish ashyolari olish mumkin.

Mineral tog' jinslaril1i yuqori haroratda eritib, turli kOl1struksiyalar,

oyna-eshikbop shishalar, issiqlikl1i saqlovchi maxsus

shishataxtalar уа pardozbop qurilish ashyolari tayyorlanadi. BlInday

qurilish ashyolari zararli barcha muhitlarga chidamli (kislotalardall

tashqari), пш o'tkazuvchan, ishqalanishga bo'lgan mustahkamligi

yuqori hamda bezakbop уа samarali bo'lganligi tufayli qurilishda

ko'p ishlatiladi.

Shisha уа shishasimon ashyolarni tayyorlash hamda ishlab

chiqarish o'ziga xos tarixga ega.

Arxeologik izlanishlar natijasida ma'lum bo'ldiki, shishadan

olingan buyumlar birinchi navbatda insoniyat turmush tarzi Гагоvonligi

uchun ishlatilgan. Shishasimon idishlar qum уа kul

aralashmasini eritish bilan tayyorlangan.

Shishani tayyorlash уа qo'llash eramizdan аууаl 4000-yilda

Misr, Siriya mamlakatlarida bo'lgan. Misr mutaxassislari toshlarni

glazurlash san'atini yaxshi rnlganlar. Glazurning yangi tarkibi уп

turlarini yaratish borasidagi izlanishlar natijasida shisha yaratilgnn.

Eramizdan аууаl 2000-yilning boshlarida har xil rangda shishalarni

ishlab chiqarish yo'lga qo'yilgan. Eramizning 1 уа 11 nsrlnridn oynali deraza romlar ishlatilgan. Bunda shishalarning qalinligi

3-6 mm ni tashkil etgan ищ'дпфт. IV asrga kelib, shisha

bllyumlarining sifati keskin yaxshilandi. Ko' k, yashil Уа jigarrang

tuгdagi oynalar ishlab chiqarila boshlandi. Оупа taxtalari 1900-

yilda siqilgan hayo yordamida ishlab chiqarildi . Bunda oynalarning

qalinligi 12 mm, eni 750 sm ga teng bo'lgan. ХХ asrning 2-

yarmida оупа ishlab chiqarish ancha mexanizatsiyalashdi. Natijada,

yupqa , yaltiroq pardali, qatlamli , yelimlangan, toyush

o'tkazmaydigan оупа taxtalari ishlab chiqarila boshlandi.

Qurilish ashyolari sanoatining riyojlanishi Уа takomillashishi

zamonayiy me'morchilik bilan chambarchas bog'liqdir. Me'morlar

llazarida shisha istiqboli porloq qurilish ashyolaridan biri hisoblanadi.

O'zbekiston xalq xo'jaligining riyojlanishida kelajakda mustahkam,

silliqlangan, pardozbop оупа taxtalari ishlab chiqarishni

ko'paytirish ko'zda tutilgan. Bino Уа inshootlar loyihasini yaratish

jarayonida me'morchilik Уа qurilish ashyolariga alohida e'tibor

berilmoqda. Agar 2000-yilda оупа taxtalar asosiy qurilish ashyolari

hisobIangan bo'lsa, hozirgi kunda ular bilan bino fasadlarini

qoplashga katta ahamiyat berilmoqda (9. I-rasm, zarv.). Hozirgi

kunda zamonaYiy uylar fasadining 90% i оупа taxtalar bilan

qoplanmoqda. Bundan tashqari, qurilishda shisha buyumlarining

maxsus yorug' likdan himoyaloychi, fotoxrom, tok o'tkazadigan,

xavfsiz, mustahkam уа h.k. turlari keng qo'llanilmoqda.

Shisha уа shisha buyumlar tasnifiga ko'ra quyidagi guruhlarga

bo'linadi: kimyoviy tarkibiga qarab oksidli (silikatli, kyarsli, boratli,

fosfatli Уа h.k.) уа kislorodsiz (galogenli, nitratli Уа h.k.) shishalar.

Ishlatilishiga qarab: qurilishbop Уа texnik (kvarsli atom Уа пиг

texnikasibop shisha, optika, chiniqtirilgan, ko'p qatlamli Уа h.k.)

shishalar bo' ladi.

Shisha - yuqori haroratda eriydigan mineral (modda)larning

qayta sovutish yo' li bilan tayyorlanadigan yuqori mustahkam,

amorf modda. Shisha izotrop xossaga ega Уа uning erish harorati aniq еП1аs,

Shishalli tashkil qiladigall asosiy oksidlar П1iqdогi - kyars Si02

80% gacha, NaO -15 % gacha, СаО - 25 % gacha bo'ladi.

Eritiladigan xomashyoning kelib chiqishi уа tarkibidagi

minerallarning xillariga ko'ra shisha eritma (asosan, kvars qumi

va boshqa cho'kindi tog' jinslari); toshli (magmatik уа cho'kindi

tog' jinslari) va toshqolli eritma (sanoat toshqoli va ashyo xossalarini

yaxshilaydigan qo'shilmalar) guruhlariga bo'linadi.

RespubIikamizda mineral eritmalar asosida olinadigan qurilish

ashyolarini ishlab chiqarish uchun zaruriy tog' jinslari, sanoat

chiqindi zaxiralari juda ko'p. Tabiiy mineral zaxiralari - kvars

qumi, ohaktosh, dolomit, toshko'mir, bazalt, diobaz singari

xomashyolardan yetarli darajada o'ta mustahkam chidamli har

xil qurilish ashyolari olish mumkin.

Shisha - аmогГ, ya'l1i Ыг jinsli modda. Uning siqilish yoki

egilishidagi mustahkamligi uning tuzilishiga bog' liq emas. Shuning

uchun va иmиmап, Ыг jinsli bo'lganligi sababli shishaning

mustahkamligi hamma YO'l1alishi bo'yicha Ыг xil bo'ladi.

Shisha hamma vaqt ham Ыг xil kimyoviy tarkibga ega emas.

U shartli ravishda quyidagi oksidlardan tashkil topgan (og'irligiga

ko'ra, %): Si02 - 64, .. 73,4; NapJ - 10 ... 15,5; кр - 0 ... 0,4;

50] - 0 ... 0,5; вр) - 0 ... 0,5.

Xomashyoning erish jarayonida uning tarkibidagi har Ыг

oksidning o'ziga xos ta'siri Ьог. Masalan, natriy уа Ьо'г oksidi

erish jarayonini tezlashtiradi, аmmо shishaning kimyoviy chidamliligini

kamaytiradi . Kaliy oksidi shishaning yaltiroqligini

oshiradi va nurni ko'p o'tkazadi, kalsiy oksidi esa kimyoviy chidamliligini

oshiradi. Aluminiy oksidi shishaning mustahkamligini,

yuqori haroratga уа kimyoviy chidamliligini oshiradi. Optik yoki

xrusbl shisha olishda shishadan o'tayotgan nurning sinish burchagini

oshirish maqsadida uning tarkibiga qalay qo'shiladi. Shisha

ishlab chiqarishda ishlatiladigan xomashyolar asosiy уа qo'shimcha

xillaгga bo'linadi .

Asosiy mineral xomashyolardan tashkil topgan shisha

taгkibida kvaгs qumi, soda, dolomit, ohaktosh, potash, natгiy

sulfat mavjud. Zamonaviy texnologiyalarga ko'ra, Ыг ozgina

domna toshqoli, tarkibida kvaгs bo'lgan ashyolar, kalsiy

tetгaborat, shisha siniqlari уа hokazolaг ham asosiy xomashyo

sifatida ishlatiladi. Shishaning qo'ng'ir yoki xira bo'lishi uchun asosiy xomashyog:t

- pl:tvik shpat, kriolit, ikkilamchi superfosfatlar qo'shiladi. Rangli

shishalarni olishda ko'k rang berllVchi хroт, havorangli kobalt,

binafsharangli marganes, jigarrangli temir oksidi уа h.k. islll;-ttil;-tdi.

Qurilisll shish;-tsini ishlab chiqarishda asosiy xomashyo sifatida

tarkibida temir oksillari kam bo' lgan kvars qumi. soda yoki l1atriy

sulfat, potash, ohaktosh yoki Ьо'г islllatiladi. Eritish oldidal1

xomashyoga 15-20% shisha kukllni qo'shiladi.

Shisha buyum1arining quri1ishda keng ko'lamda ish1ati1ishi:

- deraza uchun - qa1in1igi 2-6 mm, yorug'lik o'tkazishi

84-90% ga teng.

- vitrina uchun, shishataxtaning qa1in1igi 5-15 mm, o'lchami

3,5х4,5 т ga teng bo'lishi kerak; - ko'cha chiroqlari уа sanoat binolari uchun har turli rangdagi

хгот уа nikel bilan qoplangan hamda temir sim panjarali shisha,

nurni kam o'tkazadigan (20-25 %) g'adir-budur, notekis Sllishataxta

(Iist) lаг oyna-romlarini qoplashda ishlatiladi;

- tez qizdirib уа asta-sekin sovitish bilan chiniqtirilgan shislla -

sal10at derazalari, zarb уа titratish ta'sirida bo'ladigan Ыпо qismlari

уа avtomobil sanoatida ishlatiladi;

- ichi bo'sh shisha bIoklari - Ыпо уа xonalar orasidagi o'tish

jоуlагi, ziпароуа hamda yo'laklar, yorug' lik о'tkаzаdigап parda

devor sifatida ishlatiladi;

- protillangan ichi bo'sh uzunligi 2,5-3,0 m ga teng пиг

o' tkazadigan shisha - to'siq yoki parda devor uchun ishlalil adi;

- shisha quvur, idishlar Уа пзусhзlаг - зsоsзп kimyo sanoatida

qo'lIaniladi;

- shisha tolalari - pishiq ingichka tоlзli (5-6 mkm) ashyo.

U issiq уа tovushni kam o'tkazadigan ashyolar olishda qo'lIaniladi,

ichi bo'sh yumaloq donali har xil rangli shishз yengil suvoqbop

qorishma olishda to'ldirgich sifatida, shul1ingdek, shisha plastik

buyumlar olishda ishlаtilзdi;

- kremnezit - shisha plitkalari yuzasi silliqlangan tog' jinslariga

o' xshash, гапgli, yaltiroqmas shisha plitkasi, shuningdek, shisha

eritmasining o'zaгo kristallanishidan hosil bo'lgan rangli shisha

donalarini eritib olingan shisha plitkalari jamoa binolarini, [оуе

уа vestibyullarni pardozlashda ishlзtilаdi ;

- shisha siпiqlшidзп o'lchami 150xl50 тт Уа 10х75 тт li

plitkalar kesib olinadi уа yuzasi sirlangan хillзгi sanitar-gigiyenik

talablari yuqori bo'lgan Ыпоlагdз qo'lIaniladi. Shisha chiqindilaridan

kesilgan parchalar zararli muhitdagi buyumlarni

qoplashda ham ishlatiladi;

- 2 yoki 3 ta shisha оупаlаг orasi 15-20 тт havosi so'rilg:m

germetik shisha qatlamli paketlar deгaza гот уа eshiklar tayyorlashda

ko'plab ishlatilmoqda. Ular muzlamaydi, deyarli terlamaydi,

oynalash jarayonini arzonlashtiradi уа yog'och ashyolarning

ishlatilishini 1,5-2 Ьагауаг kamaytiradi;

- siqilishga bo' lgan mustahkamligi 700-1000 МРа,

еgilishdзgi mustahkamligi еsз 35-85 МРа ga teng chiniqqan. shish;!пiпg mexanik xoss;!l;!ri oddiy Sllislblga пisЬ;!t;!п 3-4 Ь;!г;!уаг

k;!tta;

- shisha тo'гt ashyodir. МООС o'lchami bo'yiclla oddiy silikat

shish;!larning qattiqlik ko'rsatkichi 5.7, kYaгsli Sllisllalliki yuqori;

- texnologik xossalariga kО ' га shishaga mexa llik usulda ishloy

berish оsоп . Shishапi plastik qHYUq holatida (900-1100 о с

haгoratda) IlayO bosimi bilan shishirish , cho'zish, bosim bilan

qoliplash mumkiп .

Toshqol temir rudаsiпi егitgапdа suyuq temir qozollllillg ostiga

cho'kadi, qolgan jinslar esa temir eritmaning ustida qalqib turadi .

Toshqolni erigan holatda qoliplarga quyib asta-sekill soyitilsa, juda

агzоп, h;!r tomonlama pishiq Уа sifatli quyma toshqol toshi hos il

bo' ladi (9.4-rasm, zarv.). Quyma toshqol toshi quyma tosh singari

yuqori mL1stahkam, deyarli barcha zararli muhitd;! buzilmaydigan

xossalarga ega. Toshqol eritmasilli hayo pufakchalari Ьilап

ko'piгtirib, уепgil , serg'oY;!k issiqlikni saqloychi ashyolar ham

olish mumkin.

Егigап suyuq temir ruda toshqol (shlаk)пiпg qotishi jагауопid;!

ichki tuzilishini mosl;!shtiruychi Уа kristalizatsiy;!ni tezl;!shtiruychi

qo'shilmalar qо'shilgап bo'ladi.

Toshqol tolalari егig;!п tоshqоlпiпg yuqori hayo bosimida

purkab olingan issiqlikni kam o'tkazadigan o'ta ingichka tolali

ashyodir.

Termozit - егigап tоshqоlпiпg suy bug' ida ko ' piгtirib уа tez

soYitib olingan serg'oyak toshqol pemzasi. Уепgil betonlarda

to'ldirgich sifatida qo'lIaniladi. Егigап tоshqоlпi maxsus qolipga

quyishdan oldin po'lat sim panjara joylanadi уа har xil shakllard;!

armaturali termozit buyumlar ishlab chiqaril adi .

Tabiiy tosh xomashyo yuqori haгoratda eritilib, quyuqlik daгajasi

past bo' lgan holatda (ko 'pincha bazalt у;! di;!b;!z tog' jinslarini)

sopol уа temir qoliplarda ishloy berilib olinadigan buyumlar

qurilishda ko'p ishlatiladi. Ular to'q jigаггапg уа qoгa rangda

bo'ladi.

Mayda kristalli tuzilishga ega bo'lishi уа yaxshi kristallanishi

uсhuп ular qolipdan chiqarilmay asta-sekin soYitiladi. Bund;!y

buyumlar Ыг xil o'lchamli mayda kristalli tuzilishga ega, shuningdek, yuqori mustahkam Уа qattiq, muzlashga, ishqalanishga уа

kislotalarga chidamli. Quyurlar, sochiluychan ashyolar uchun

jo'mrak уа zoldirli tegirmonlarning ichini qoplashda qo'lIaniladi.

Xullosa

Xullosa qilib aytadigan bo’lsam shisha ashyolari qurilishda keng qollaniladi.Shisha ashyolarining o’rni hayotimizda juda kata o’rin tutadi.Hozirda bu ashyoning ornini bosuvchi qurilish ashyosi topilmagan.Shisha ashyosi binoning ajralmas qismi desak xam mubolag’a bolmaydi,chunki u nafaqat binoning tashqi muhitdan asraydi , shu bilan birgalikda binoning ickarisidagi haroratni bir meyorida ushlab turishga yordam beradi. Hozirda shisha ashyolarining juda ko’p turi va ranglari mavjud.Bu esa binoga o’zgacha ko’rk bag’ishlaydi.