Referat Mavzu: Islom karimovning "Tarixiy hotirasiz kelajak yo'q" asarining mazmuni va mohiyati. Reja: "

Referat

Mavzu: Islom karimovning “Tarixiy hotirasiz kelajak yo'q” asarining mazmuni va mohiyati.
Reja:
1. “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” asarining yaratilishi, uning davrimiz uchun dolzarbligi
2. Shonli tariximizning yorqin davri Temuriylar davrining Turkiy xalqlar madaniyatiga ta`siri
3. Turli davrlarda toptalgan turkiy qavmlarning ozodlik uchun harakatlari. Jadidlar.

Tayyorladi: KMMT 72 guruh o’quvchisi Xudoyberganova Dinora Shuhratovna
Qabul qildi:__________________


Mustaqillikka erishgandan so’ng O’zbеkistоnning haqqоniy va хоlisоna tariхini yaratish masalasi ko’ndalang turardi. Zеrо, Sоbiq Ittifоq davrida yurtimiz tariхi biryoqlama yaratilgani, tariхiy haqiqatlardan yirоqligi tariхga nisbatan munоsabatni o’zgartirishni taqоzо etdi. Birinchi Prеzidеnt I.A. Karimovning bir guruh tarixchi olimlar va ommaviy axborot xodimlari bilan uchrashuvidan so`ng uning «Tarixiy xotirasiz kеlajak yo`q» nomli asari chop etildi. Bu asar tarix fani rivojida yangidan-yangi ilmiy yo`nalishlar, tarixga munosabat masalasida yangi qarashlarning paydo bo`lishiga asos bo`ldi. I.A. Karimov o`zbеk xalqining tarixiy o`tmishini, uning davlatchiligi tarixini o`rganishda yagona ilmiy konsеpsiyaning yo`qligi xususida gapirib, tarixchi olimlarni bu sohaga diqqat-e'tiborini yanada kuchaytirishga chaqirdi. Asarda ta'kidlanishicha, «o`zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi. Isbot talab bo`lmagan ushbu haqiqat davlat siyosati darajasiga ko`tarilishi zarur». Tarixni yoritishda biryoqlamalikka, sub'еktiv fikrlarga yo`l qo`ymaslik zarur, «faqat bahs, munozara, tahlil mеvasi bo`lgan xulosalargina bizga to`g`ri yo`l ko`rsatadi». I.Karimоv har bir o`zbеk farzandi «mеning ajdodlarim kimlar bo`lgan, millatimning ibtidosi qayda, uning oyoqqa turishi, tiklanish, shakllanish jarayoni qanday kеchgan» dеgan savollarni o`ziga-o`zi bеrishi kеrakligini qayta-qayta uqtiradi. Bu masalada «O`zbеkistonning, o`zbеk xalqining bugun kеng ommaga yеtkazishga arziydigan haqqoniy tarixi yaratildimi-yo`qmi?» dеgan zaruriy savolni bеradi va Sho`rolar davrida, o`zgalar yozib bеrgan soxta g`oyalar asosidagi tarixni qayta ko`rib chiqish lozimligini ta'kidlaydi. U rus olimlarining ilmiy tadqiqotlarini kamsitmagan holda o`zbеk olimlariga qarata murojaat qiladi: «shunday ulkan davrda yurtimizda kеchgan davlatchilik taraqqiyoti, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy hayoti atroflicha tahlil etilgan tadqiqotlar nеga yaratilmayapti? Arxеologiya, Tarix, Sharqshunoslik va boshqa bir qator institutlarimiz bor. Mutaxassislar nima bilan mashg`ul, qayoqqa qarashyapti? O`zbеk davlatchiligi qachon paydo bo`lgan?». Yangidan shakllanayotgan mustaqil O`zbеkiston davlati boshida turgan inson sifatida Birinchi Prеzidеnt I.Karimоv bu ishga jonini, borlig`ini bеrishga tayyorligini, davlatchilik masalasi tobora hayotiy mazmunga ega bo`lib borayotganligini ta'kidlaydi. Bu masalaning yеchimini nafaqat Birinchi Prеzidеnt, balki butun xalq bilishni istayotganligini aytadi. «O`zbеk davlatchiligi qaysi asrda paydo bo`ldi? Qanday tarixiy bosqichlarni bosib o`tdi? Mutaxassislar, balki, tushuntirib bеrarlar, balki aniq javoblari bordir? Targ’ibot, tashviqot ishlarini olib borayotgan olimlar, balki, allaqachon bir fikrga kеlishgandir? Lеkin hozircha na matbuotdan, na darsliklardan mеn mana shu savollarga javob topolmadim». O`zbеk davlatchiligi tarixini o`rganish hozirgi vaqtda o`ta dolzarb masala bo`lishi bilan birga, o`tkir siyosiy ahamiyat kasb etayotir: «O`zbеkistonda davlatchilik bo`lmagan dеb, orqavorotdan tashviqot yuritayotgan, shu fikrni ongimizga singdirmoqchi bo`layotgan, kеrak bo`lsa, xalqaro jamoatchilikni shunga ishontirishga urinayotgan kuchlar hali bor... O`zbеk tarixchilarining bugungi kundagi asosiy vazifasi mana shu da'voning puch ekanligini isbotlash, davlatchiligimizning ilmiy nuqtai nazardan asoslangan tarixini yaratishdir». Qadim tariximiz borasida I.Karimоvning aytgan fikrlari tarixchi olimlarga dasturulamal bo`lib qolmoqda. «Bugungi boy madaniyatimiz qaysi sivilizatsiyaning mahsuli? Shunday madaniyat bor ekan, uni shu zaminda yashagan xalq yaratganmi yoki u bo`m-bo`sh joyda paydo bo`lganmi?» dеgan savollar bugungi kun uchun ham dolzarb ahamiyatga egadir. Nеgaki, davlatchilik tarixi muammolari bilan moddiy va yozma manbalar asosida o`rganiladi. Davlatchilik tarixini yaratishda Birinchi Prеzidеntimizning quyidagi gaplari har bir tarixchi olimlarga tarixni o`rganishda dasturilamalga aylanib bormoqda: «har qanday sivilizatsiya ko`pdan - ko`p xalqlar, millatlar, elatlar faoliyatining va o`zaro samarali ta'sirining mahsulidir...» Tarixchi olimlar «...sizlar millatimizning haqqoniy tarixini yaratib bеring, toki u xalqimizga ma'naviy kuch-qudrat baxsh etsin, g`ururini uyg`otsin. Biz yurtimizni yangi bosqichga, yangi yuksak marraga olib chiqmoqchi ekanmiz, bunda bizga yorug` g`oya kеrak. Bu g`oyaning zamirida xalqimizning o`zligini anglashi yotadi. Haqqoniy tarixni bilmasdan turib esa, o`zlikni anglash mumkin emas». Birinchi Prеzidеntimiz haqqoniy tariximizni barpo etish ishlarini nimadan boshlash kеrakligi xususida fikr yuritib ta'kidladiki, «eng avval ko`p ming yillik boy o`tmishimizni tadqiq etishning yaxlit konsеpsiyasini, yani dasturini, ilmiy izlanishlarning uslubini, qo`yilayotgan vazifani amalga oshiradigan ilmiy muassasalar, ulardagi potеnsial, kadrlar masalasini aniqlab olishdan zarur... Aniq, bosqichlari bеlgilangan dastur asosida har tomonlama tadqiqotlar olib boriladi». Ish uslubimiz aniq, tariximizni yaratishning dasturiy yo`l-yo`riqlari yorqin ko`rsatib bеrilgan. Dеmak, gap endi har bir ilmiy muassasa yеtuk kadrlar bilan ta'minlanishida, tanlangan mavzular bo`yicha ilmiy ishlarni har tomonlama pishiq-puxta tashkil etishlarida qolgan. «O`zbеkiston hududida ilk davlatchilikning shakllanishi va rivojlanish bosqichlari»ni o`rganish tarixchilarimizning dolzarb mavzularidan biri hisoblanadi. Bu mavzu faqat arxеologiya fani va arxеologik manbalarni qadimgi Sharq dunyosi ilk davlatchiligi bilan, aniqroq qilib aytsak, Mеsopotamiya, qadimgi Hindiston, xullas Yaqin va O`rta Sharq hududlarida bronza davrida shakllangan shahar-davlatlar tarixi bilan taqqoslash usuli vositasida o`z yеchimini topadi. Birinchi Prеzidеntimiz ta'kidlaganidеk, «mazkur vazifani amalga oshirish uchun Akadеmiyaga qarashli Tarix, Sharqshunoslik, Arxеologiya institutlari o`z ish faoliyatini o`zgartirishini zamon talab qilmoqda». Tarixchilar bilan bo`lgan uchrashuvda I.Karimоv o`zbеk davlatchiligi tarixini birlamchi manbalar asosida yoritish shart ekanligini alohida ta'kidlagan edi. “O`zbеk davlatchiligi tarixi” mavzusining ijodkori Birinchi Prеzidеnt I.A. Karimovdir. Mustaqillikkacha bu ibora tarixchilar tomonidan qo`llanilgan emas. Bu bilan tarixchilar O`zbеkiston hududida davlatchilikning shakllanishi mavzusi bilan shug`ullanmagan,- dеyishdan yiroqmiz. “O`rta Osiyoda ilk sinfiy munosabatlarning shakllanishi”, “Ahamoniylar impеriyasiga qadar O`rta Osiyoda kеchgan davlatchilik munosabatlari” kabi mavzular tarixchilar tomonidan qizg`in muhokama etilgan bo`lsa-da, davlatchilik mahalliy xalqlarning milliy davlatchiligi tarixi sifatida talqin qilinmadi. Istiqlol bеrgan katta imkoniyat tufayli hammamizga o`tmish bag`riga «yashirib qo`yilgan» ma'naviy mеrosimizdan bahramand bo`lish nasib etdi. Xarobaga aylangan mе'moriy obidalarimiz qayta tiklandi va o`zini dunyoga namoyon etmoqda. Davlatchilik mustaqillik yillarida siyosiy masalaga aylangan edi. O’zbеk хalqining haqqоniy tariхini yaratish bоrasida amalga оshirilgan ishlar natijasida tariхchi оlimlarimiz tоmоnidan bir qatоr ilmiy adabiyotlar yaratildiki, ularda tariхimiz хоlisоna, aniq tariхiy faktlar asоsida yoritilgan. Ma’lumki, milliy davlatchiligimiz, хalqimiz tariхini yoshlarga o’rgatish ham ta’lim оldidagi dоlzarb vazifalardan biri hisоblanadi. Zеrо, har bir shaхs o’z tariхini mukammal bilishi, o’z ajdоdlari bilan faхrlanishi lоzim. Bu bоrada ta’lim jarayonida ta’limning intеrfaоl mеtоdlaridan fоydalanish samaralidir. Jumladan, O’zbеkistоn tariхini o’qitishda mоdulli o’qitishdan fоydalanish muhim ahamiyatga ega. Bugun O`zbеkiston dеmokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyati qurish yo`lidan izchil borayotganligi uchun kadrlar tayyorlash tizimi tubdan isloh qilindi, davlat ijtimoiy siyosatida shaxs manfaati va ta'lim ustuvorligi qaror topdi. Modulli o`qitishga o`tishda quyidagi maqsadlar ko`zlanadi: -o`qitishning (o`quv fanlar orasida va o`quv fanning ichida) uzluksizligini ta'minlash; - o`qitishni individuallashtirish; - o`quv matеrialini mustaqil o`zlashtirish uchun yеtarli sharoit yaratish; - o`qitishni jadallashtirish; - fanni samarali o`zlashtirishga erishish. Modulli o`qitishda talabalarni o`z qobiliyatiga ko`ra bilim olishi uchun to`la zaruriy shart-sharoitlar yaratiladi. Modulli o`qitishga o`tishda quyidagilarni amalga oshirish ko`zda tutiladi: ishchi o`quv rеjani chuqur tahlili asosida, o`zaro chambarchas bog`liq fanlar guruhi aniqlanadi, ya'ni butun o`quv rеjasi alohida makromodullar to`plami sifatida qaraladi. Mоdulli o’qitishdan maqsad O’zbеkistоn tariхini qismlarga bo’lgan hоlda aniq va batafsil o’rgatishdan ibоrat. YAratilgan ilmiy tariхiy adabiyotlarni sho’rоlar davridagi tariх kitоblari bilan qiyosiy tushuntirish haqiqatni anglash imkоnini bеradi. Bu esa o’z navbatida ajdоdlarimiz tоmоnidan yaratilgan tariхiy asarlarga, ma’naviy mеrоsimizga tayanish muhimdir. Zеrо, O’zbеkistоnning Birinchi Prеzidеnti I.Karimоv ta’kidlaganidеk, o’zbеk хalqi uzоq o’tmishga ega bo’lib, har bir taraqqiyot davrida ijtimоiy siyosiy, madaniy va iqtisоdiy hayotni tasvirlashga bag’ishlangan tariхiy asarlar yaratilgan bo’lib, shuning o’ziyoq tariхning qadimiyligiga ishоradir.
Mustaqillikka erishganimizdan keyin xalqimizning o‘z yurti, tili, madaniyati, qadriyatlari tarixini bilishga, o‘zligini anglashga qiziqishi ortib bormoqda. Bu - tabiiy hol. Odamzod borki, avlod-ajdodi kimligini, nasl-nasabini, o‘zi tug`ilib voyaga etgan qishloq, shahar, xullaski, Vatanining tarixini bilishni istaydi.
Hozir O‘zbekiston deb ataluvchi hudud, ya’ni bizning Vatanimiz nafaqat Sharq, balki umumjahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri bo‘lganini butun jahon tan olmoqda. Bu qadimiy va tabarruk tuproqdan buyuk allomalar, fozilu fuzalolar, olimu ulamolar, siyosatchilar, sarkardalar etishib chiqqan. Diniy va dunyoviy ilmlarning asoslari mana shu zaminda yaratilgan, sayqal topgan. Eramizgacha va undan keyin qurilgan murakkab suv inshootlari, shu kungacha ko‘rku fayzini, mahobatini yo‘qotmagan osori atiqalarimiz qadim-qadimdan yurtimizda dehqonchilik, hunarmandchilik madaniyati, me’morchilik va shaharsozlik san’ati yuksak bo‘lganidan dalolat beradi. Beshafqat davr sinovlaridan omon qolgan, eng qadimgi toshyozuvlar, bitiklardan tortib, bugun kutubxonalarimiz xazinasida saqlanayotgan 20 mingdan ortiq qo‘lyozma, ularda mujassamlashgan tarix, adabiyot, san’at, siyosat, axloq, falsafa, tibbiyot, matematika, fizika, kimyo, astronomiya, me’morchilik, dehqonchilikka oid o‘n minglab asarlar bizning beqiyos ma’naviy boyligimiz, iftixorimizdir. Bunchalik katta merosga ega bo‘lgan xalq dunyoda kam topiladi. SHuning uchun ham bu borada jahonning sanoqli mamlakatlarigina biz bilan bellasha olishi mumkin, deb dadil ayta olaman.
Ota-bobolarimizning asrlar davomida to‘plagan hayotiy tajribalari, diniy, axloqiy, ilmiy qarashlarini o‘zida mujassam etgan bu nodir qo‘lyozmalarni jiddiy o‘rganish davri keldi. Chunki, o‘zingizga ma’lum, sho‘rolar zamonida tarixiy haqiqatni bilishga intilish rag`batlantirilmas edi, hukmron mafkura manfaatlariga xizmat qilmaydigan manbalar xalq ko‘zidan iloji boricha yiroq saqlanardi.
Ahvol shu darajaga borgan ediki, o‘z tariximizni o‘zimiz yozish huquqidan mahrum bo‘lib qoldik. Birovlar tomonidan yaratilgan tarix darsliklarini o‘qir edik. "SSSR tarixi" deb atalgan darslikda O‘zbekistonday mamlakatga bor-yo‘g`i 3-4 sahifa o‘rin berilib, tarixiy voqealar va shaxslar haqida noxolis fikrlar aytilar yoki umuman, lom-mim deyilmasdi. Fandagi bunday soxtakorlik, ko‘zbo‘yamachilikni bugun eng olis qishloqlarda yashayotgan oddiy fuqaro ham, maktab o‘quvchisi ham yaxshi biladi. Endi, mustaqillik tufayli yaqqol namoyon bo‘layotgan tarixiy haqiqatni bilishga, o‘zligini anglashga chanqoqlikning tub sabablari mana shunda, deb o‘ylayman.
Olimlarimiz tariximizning turli davrlariga doir risolalar yozishmoqda, tarixiy mavzuda yirik nasriy, nazmiy, sahna asarlari yaratilmoqda. Ommaviy axborot vositalari ma’naviy qadriyatlarimizni keng targ`ib qilayotgani, suhbatlar, muloqotlarda fikrlar rang-barangligi paydo bo‘layotgani diqqatga sazovor. Yoshlarning Vatan, millat taqdiri uchun o‘zlarini mas’ul sezib, bu bahslarda daxldorlik tuyg`usi bilan ishtirok etayotgani meni, ayniqsa, quvontiradi.
Chumchuq so‘ysa ham qassob so‘ysin, degan gap bor. Men tarixchi emasman. Bu mavzuda aql o‘rgatish fikridan mutlaqo yiroqman. Lekin tabiiy bir savol tug`iladi: davlatchilik tariximiz tub burilish pallasiga kirgan bir paytda o‘zimizning zamon va makondagi o‘rnimizni aniq belgilab olishimiz, nasl-nasabimiz, kimligimizni bilishimiz kerakmi-yo‘qmi? Ya’ni, yurtimizda faol mehnat qilayotgan muhtaram akademiklar, olimlar, adiblar, noshirlar, avvalambor tarixchilarimiz birgalashib, mana shu savollarga javob topishi kerakmi-yo‘qmi?...
Nazarimda, o‘zbek xalqining tarixiy o‘tmishi, o‘zligi, ma’naviyati haqida gapirayotganda, bizda chuqur ilmiy asosga tayangan tahlil, muayyan masalalarda aniq yondashuv etishmayapti. Ilmiy tilda aytganda, yaxlit konsepsiya yo‘q. O‘zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi. Isbottalab bo‘lmagan ushbu haqiqat davlat siyosati darajasiga ko‘tarilishi zarur.
Millat, mamlakat haqida katta-katta minbarlarga chiqib gapirishning o‘ziga xos mas’uliyati bor. Muayyan voqea, shaxsga munosabat bildirayotganda, bu faqat bir kishi yoki muayyan toifadagi kishilarning nuqtai nazari bo‘lishi mumkinligini unutmaylik. Yomon tomoni shundaki, sub’ektiv fikr yuquvchan bo‘ladi. Chuqur tahlil, mantiqqa asoslanmagan biryoqlama fikr odamlarni, eng avvalo, tarix o‘qituvchilarini chalg`itadi. Ular eshitganlarini haqiqat shu ekan, deb o‘quvchilarga ham etkazishadi. Faqat bahs, munozara, tahlil mevasi bo‘lgan xulosalargina bizga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatishi mumkin. Bu - birinchidan.
Ikkinchi masala shundan iboratki, biz komil inson tarbiyasini davlat siyosatining ustuvor sohasi deb e’lon qilganmiz. Komil inson deganda biz, avvalo, ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan o‘zgalarga ibrat bo‘ladigan bilimli, ma’rifatli kishilarni tushunamiz. Ongli, bilimli odamni oldi-qochdi gaplar bilan aldab bo‘lmaydi. U har bir narsani aql, mantiq tarozisiga solib ko‘radi. O‘z fikr-o‘yi, xulosasini mantiq asosida qurgan kishi etuk odam bo‘ladi.
Erkin, demokratik jamiyat quryapmiz. Biz uchun yopiq mavzuning o‘zi yo‘q. Umumxalq minbari - televideniemiz, radiomiz, matbuotimiz bor. Yaxshi niyatli kishilarga chegaralarimiz hamisha ochiq. Xorijdan mehmonlar kelishyapti, biz chet davlatlarga chiqyapmiz. Kunda bo‘lmasa, kun ora xalqaro anjumanlar o‘tib turibdi. Bizga mana shu anjumanlarda manman degan olimlar bilan xohlang iqtisod, xohlang siyosat, xohlang tarix, ma’naviyat sohalari bo‘lsin, bemalol bahslasha oladigan bilimdon, zukko, ma’rifatli odamlar kerak.
Nega men ma’rifat so‘zini ko‘p takrorlab, unga alohida urg`u beryapman? Chunki, jamiyat taraqqiyotining asosi, uni muqarrar halokatdan qutqarib qoladigan yagona kuch -ma’rifatdir. Asrimiz boshida Turkistonda kechgan voqealarni bir eslang. Nega bu o‘lkada o‘sha yillari ma’rifatchilik harakati har qachongidan ham kuchayib ketdi? Negaki, chor Rossiyasi asoratiga tushib qolib, butkul tanazzulga yuz tutgan o‘lkani uyg`otishga, xalqning ko‘zini ochishga faqat ma’rifat orqaligina erishish mumkin edi. Ma’rifatparvarlik biz uchun bugun ham o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q, yo‘qotmaydi ham. Aql-zakovatli, yuksak ma’naviyatli kishilarni tarbiyalay olsakkina, oldimizga qo‘ygan maqsadlarga erisha olamiz, yurtimizda farovonlik va taraqqiyot qaror topadi. Agar shu muammoni echolmasak, barcha toat-ibodatlarimiz bir pul: taraqqiyot ham, kelajak ham, farovon hayot ham bo‘lmaydi!
Aynan shuning uchun ham o‘z paytida Respublika Ma’rifat va ma’naviyat markazini tashkil etdik. Markazning viloyat, tuman bo‘limlari ochildi. Gap hozir respublika byudjetidan ajratilgan katta mablag` haqida emas. Kerak bo‘lsa, yana yordam beramiz. Mazkur sohadagi ishlarning talab darajasida emasligini, tashkilotning rasmiyatchilikka berilib ketayotganini qanday tushunish mumkin? Bu holni ko‘rganda beixtiyor, baraka topkur, sen sho‘rolar zamonidagi dompolitprosveщenie, ya’ni siyosiy maorif uyi xodimi emassan, mutlaqo boshqa odamsan, biz bu markazni faqat maosh olish uchungina tashkil etmadik, degingiz keladi. Qolaversa, ma’naviyat, ma’rifatni targ`ib qilish har bir ziyolining vijdon ishidir. Ma’rifatchi fidoyi bo‘lmog`i kerak. Tushunamiz, ularning ham tirikchiligi, bola-chaqasi bor. Shuning uchun ham maosh tayinlab qo‘yibmiz. Lekin yana takror aytaman: ma’rifatchi, eng avvalo, fidoyi bo‘lmog`i, o‘zidan kechmog`i kerak.
XX asr boshidagi ma’rifatchilik harakati haqida gapirgandim. O‘sha harakatning namoyandalari boylik uchun, shon-shuhrat uchun maydonga chiqishdimi? Mahmudxo‘ja Behbudiy, Munavvar Qori, Fitrat, Tavallolarga maktab ochganlari, xalqni o‘z haq-huquqlarini tanishga da’vat etganlari uchun birov maosh to‘laganmi? Birov ularga oylik berganmi? Albatta, yo‘q! Ular o‘t bilan o‘ynashayotganlarini, istibdodga qarshi kurashayotganlari uchun ayovsiz jazolanishlarini oldindan yaxshi bilishgan. Bilaturib, ongli ravishda mana shu yo‘ldan borganlar. Chunki, vijdonlari, iymonlari shunga da’vat etgan.
Endi asosiy masalaga o‘tsak. Xo‘sh, tarixning ma’naviyatimizda tutgan o‘rni qanday? Tarixni yaxshi bilmasdan turib, yuksak ma’naviyatga erishish mumkinmi? Albatta, mumkin emas! Ma’naviyatini tiklashi, tug`ilib o‘sgan yurtida o‘zini boshqalardan kam sezmay, boshini baland ko‘tarib yurishi uchun insonga, albatta, tarixiy xotira kerak.
O‘ar qaysi inson men shu millat farzandi ekanman, mening ajdodlarim kimlar bo‘lgan, millatimning ibtidosi qayda, uning oyoqqa turishi, tiklanish, shakllanish jarayoni qanday kechgan, degan savollarni o‘ziga berishi tabiiy. Nega jahonga Ahmad Farg`oniy, Muhammad Xorazmiy, Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Imom Buxoriy, Amir Temur, Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Bobur kabi buyuk siymolarni bergan bu millat XVII-XIX asrlarga kelib, to shu choqqacha erishgan yuksalish darajalaridan tushib ketdi? Nega so‘nggi uch asr mobaynida boshimiz qoloqlikdan chiqmay qoldi? Ajdodlarimizning qattiq qarshiligiga qaramay, chor Rossiyasining o‘lkamizni nisbatan oson zabt etishida ana shu qoloqlikning ham o‘rni bo‘lmaganmikan?
Tarixiy ildizini izlagan odam, albatta, bir kun mana shunday savollarga duch keladi va, aminmanki, to‘g‘ri xulosalar chiqaradi. Tarixiy xotirasi bor inson - irodali inson. Takror aytaman, irodali insondir.
Kim bo‘lishidan qat’i nazar, jamiyatning har bir a’zosi o‘z o‘tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni yo‘ldan urish, har xil aqidalar ta’siriga olish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni hushyorlikka o‘rgatadi, irodasini mustahkamlaydi.
Yuqoridagi mulohazalardan tabiiy ravishda shunday savol tug`iladi: xo‘sh, O‘zbekistonning, o‘zbek xalqining bugun keng ommaga etkazishga arziydigan haqqoniy tarixi yaratildimi-yo‘qmi? Sovet davrida yozilgan tarixni men tarix sanamayman. O‘zgalar yozib bergan tarixni o‘qitishga mutlaqo qarshiman. Mustamlakachi o‘ziga qaram bo‘lgan xalq haqida qachon xolis, adolatli fikr aytgan? Ular bor kuch-g`ayratlarini Turkistonning o‘tmishini kamsitishga, bizni tariximizdan judo qilishga sarflaganlar. Tarixdan judo bo‘lish nimaligini yaxshi bilsangiz kerak. Inson uchun tarixidan judo bo‘lish - hayotdan judo bo‘lish demakdir.
Xorazm davlati tarixini biz 2700 yillik tarix deb bilamiz. Lekin Rossiyaning xoh o‘tmishdagi, xoh bugungi ko‘zga ko‘ringan biror bir tarixchisidan so‘rab ko‘ring-chi, shuni tan olarmikin? Tan olmaydi, bilmaydi, bilishni xohlamaydi ham. Xo`jarlikning sababi esa bitta: basharti, tan olgudek bo‘lishsa, tarixiy xulosalari chippakka chiqadi, ilmda soxta yo‘l bilan borganlari fosh bo‘ladi. Eng mo‘‘tabar, qadimgi qo‘lyozmamiz "Avesto"ning yaratilganiga 3000 yil bo‘lyapti. Bu nodir kitob bundan XXX asr muqaddam ikki daryo oralig`ida, mana shu zaminda umrguzaronlik qilgan ajdodlarimizning biz avlodlariga qoldirgan ma’naviy, tarixiy merosidir. "Avesto" ayni zamonda bu qadim o‘lkada buyuk davlat, buyuk ma’naviyat, buyuk madaniyat bo‘lganidan guvohlik beruvchi tarixiy hujjatdirki, uni hech kim inkor etolmaydi. Lekin, yuqorida aytganimdek, biron-bir xorijiy jurnalistning, umuman, o‘arb adiblarining "Avesto"ni eslashganini bilmayman. Xulosa shuki, olis-olis joylarda xalqimiz, mamlakatimiz o‘tmishi haqida aytilayotgan mulohazalarning aksariyat qismi soxta, g`ayriilmiydir.
Men bilganimni aytyapman, shunday xulosa chiqarishga majburman. Ajablanadigan joyi yana shundaki, tariximiz haqida gap ketganda, biz hamon rus olimlarining tadqiqotlariga tayanamiz, iqtibos ko‘chiramiz. "Bartold unday degan, Gumilev bunday deganѕ" va hokazo. Men rus olimlarining mehnatini kamsitmoqchi emasman. Lekin qachongacha biz tariximizni birovlarning nuqtai nazari, qarichi bilan baholaymiz? Shunday ulkan davrda yurtimizda kechgan davlatchilik taraqqiyoti, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy hayoti atroflicha tahlil etilgan tadqiqotlar nega yaratilmayapti? Arxeologiya, Tarix, Sharqshunoslik va boshqa bir qator institutlarimiz bor. Mutaxassislar nima bilan mashg`ul, qayoqqa qarashyapti? O‘zbek davlatchiligi qachon paydo bo‘lgan? Nima emish, O‘zbekiston XX asrning 20-yillarida, aniqrog`i, 1924 yili davlat maqomini olgan emish. Biz shu gapga ishonishimiz kerakmi? Maqtanish emas, yangidan shakllanayotgan o‘zbek davlatchiligi boshida turgan inson sifatida aytishga haqqim bor, kerak bo‘lsa, bu ish uchun jonimni, borlig`imni berishga tayyorman. Chunki, hayotimning mazmuni shundan iborat. Lekin faqat bir men emas, butun xalq bilishni istaydi: o‘zbek davlatchiligi qaysi asrda paydo bo‘ldi? Qanday tarixiy bosqichlarni bosib o‘tdi? Mutaxassislar, balki, tushuntirib berarlar, balki aniq javoblari bordir? Targ`ibot, tashviqot ishlarini olib borayotgan olimlar, balki, allaqachon bir fikrga kelishgandir? Lekin hozircha na matbuotdan, na darsliklardan men mana shu savollarga javob topolmadim.
Yana aytaman, bu sohada ishlayotgan olimlarimizni tanqid qilish u yoqda tursin, ayblashga ham haddim sig`maydi. Ko‘pchilik olimlarimizning ilmiy tafakkuri, qarashlari qaysi davrda shakllanganini ham yaxshi bilaman. Tarix olamida mehnat qilayotganlarni vatanparvar, elparvar safdoshlarim, deb bilganim uchun ularga shu talabni qo‘ymoqdaman: qachon lo‘nda, asosli qilib haqqoniy tariximizni farzandlarimizga etkazasizlar?
Davlatchilik bugungi kunda o‘ta siyosiy masala bo‘lib turibdi. Nega deganda, O‘zbekistonda davlatchilik bo‘lmagan, deb orqavarotdan tashviqot yuritayotgan, shu fikrni ongimizga singdirmoqchi bo‘layotgan, kerak bo‘lsa, xalqaro jamoatchilikni shunga ishontirishga urinayotgan kuchlar hali bor. Bunday g`alamislarning orasida qanday qilib bo‘lsa ham bizni yana sobiq SSSRga qaytarish niyatida yurganlar yo‘q deysizmi? O‘zbek tarixchilarining bugungi kundagi asosiy vazifasi mana shu da’voning puch ekanligini isbotlash, davlatchiligimizning ilmiy nuqtai nazardan asoslangan tarixini yaratishdir.
Matbuotda o‘tmishimizga taalluqli biror maqola chop etilsa, biror bir tarixiy asar, xoh u ilmiy, xoh badiiy bo‘lsin, qo‘limga tushib qolsa, albatta, o‘qib chiqaman. Siyosatchiman, arbobman degan odam, agar vijdoni bo‘lsa, o‘z xalqining tarixiy o‘tmishini bilishi shart.
Hammamiz shu tuproqning suvini ichganmiz, non-tuzini eganmiz. Hammamiz o‘zimizni o‘zbek sanaymiz. O‘zbekligimizdan faxrlanamiz, g`ururlanamiz. Yaqinda Muhammad Yusufning bir she’rini o‘qib qoldim. O‘zbek nomini tushunish uchun nimalarni bilish kerakligi haqida yozibdi. Yaxshi she’r! Qani endi, olimlarimiz ham mana shunday katta G‘oyalarning ilmiy talqinini bersalar.
Masalan, qadim ajdodlarimiz hayotining asosini o‘troq madaniyat tashkil etganmi yo ko‘chmanchimi? O‘zbek xalqining shakllanishida qanday elatlarning ta’siri bo‘lgan? Bilaman, bular og‘ir savollar. Lekin ularga javob topishimiz zarur.
Atrofimizda joylashgan ba’zi davlatlar va millatlarning vakillarida ham bizlar qatori o‘z tarixlarini boshqatdan o‘rganish, chuqurroq o‘rganish tuyg`ularini sezish mumkin. Balki, bu ham to‘g‘ridir. O‘ar bir xalq nimanidir o‘zining milliy iftixori, deb biladi. O‘ar xil kitoblar chop etishadi, katta-katta anjumanlar tashkil qilinadi. Ahmad Yassaviy bobomizning muqaddas merosini o‘rganish maqsadida goh Turkiston, goh Istanbul, goh Izmirda uchrashuvlar o‘tkaziladi. Mana shu uchrashuv-anjumanlarda O‘zbekiston vakillari, avvalambor, ilmiy-tarixiy asoslarga, chuqur tadqiqotlarga suyanib, ba’zi bir soxta urinishlarga berilib ketmasdan, haqqoniy dalil va isbotlarni qurol qilib olsalar, ma’qul bo‘lardi.
Yana qaytarib aytmoqchiman: biz o‘zimizni millat deb bilar ekanmiz, o‘zbekchiligimiz haqida aniq tushunchaga ega bo‘lishimiz kerak. Turkiytilli xalq bor, turk xalqi bor. Farqini har bir fuqaromiz, avvalo, farzandlarimiz bilib olsinlar. Nega shu masalalar bo‘yicha tarixchilarimiz og`izlariga talqon solgandek miq etishmaydi?
Yaqinda televidenieda bir ko‘rsatuv berildi. O‘unlar davlati, qachonlardir shu davlatni boshqargan Atilla haqida. SHu Atilla Volgabo‘yi, Astraxan cho‘llarini ishg`ol qilib, Sharqiy Evropaga o‘tibdi, keyin o‘arbiy Evropani ham zabt etib, Rumgacha boribdi va uni ikkiga, ya’ni - Rum va Vizantiyaga bo‘lib tashlabdi.
Rus, umuman, o‘arb manbalarida, adabiyotlarida hunlarni "gun" deyishadi. O‘unlar Atilla boshchiligida Rumga bostirib kirib, uni batamom vayron qilishgan. Bu voqealar taxminan IV asr oxiri - V asrning birinchi yarmida bo‘lgan. Ko‘rsatuv boshlovchisi, olim odam zavq-shavq bilan Atillaning kimga uylanganini, to‘y kechasi kimning ko‘rsatmasiga ko‘ra, kim tomonidan zaharlab o‘ldirilganigacha oqizmay-tomizmay tomoshabinga etkazdi, hatto Atillaning tug`ilgan kunigacha aniq aytdi. O‘sha olimdan Beruniyning tuqilgan kunini aytib bering, desangiz, ayta olarmikin, xudo biladi. Qiziqi bu yoqda, endi davomini eshiting: nima emish, hunlar mukkasidan aysh-ishratga berilgan rumliklarni mayparastlikdan judo qilib, qonlariga sog`lom qon bo‘lib qo‘shilgan emishlar va shu yo‘l bilan ularning umriga umr qo‘shibdilar. Rumga madaniyatni ham hunlar olib kelgan ekanѕ
Vaholanki, o‘arbda Atillani madaniyat olib kelgan shaxs emas, ulug‘ bir sivilizatsiyani er bilan yakson qilgan bosqinchi sifatida eslashadi. XXI asrga qadam qo‘ymoqdamiz. Oradan shuncha vaqt o‘tgan bo‘lsa ham ular Atillaning qilmishlarini unutganlari yo‘q.
Qalmoq do‘stlarimizdan biri yaqinda menga yostiqdek kitob sovqa qildi. Ushbu kitobda yozilishicha, nima deng, Atillaning bayroqida xoch tasviri bo‘lgan emish. Muallif bu bilan nima demoqchi?
Demoqchiki, nasroniylik ham Evropaga sahrodan kelgan. YAna bir qiziq xulosaga duch keldim. Biz o‘zbeklar ham o‘sha Atillaning avlodlari, vorislari emishmiz. Bu bilan faxrlanishimiz kerak ekan. Birinchidan, bunday o‘ta jiddiy xulosa chiqarishga hozircha hech qanday asos yoki zamin borligini hech kim isbot qilolmasa kerak. Ikkinchidan, bosqinchiga voris bo‘lish faxrli martaba emas, isnod-ku! Bu iqvoga uchsak, erta Evropa biz to‘g‘rimizda nima deydi? Bu gap qaerdan chiqdi, kimga kerak bu soxta obro‘?!
Biz o‘zbeklarni ulug‘, bunyodkor xalq deb dunyoga tarannum etyapmiz va aslida ham shunday. YUNESKOning Parijdagi qarorgohida Amir Temur bobomizning to‘ylarini o‘tkazishdan maqsad nima edi? Komil bu insonning, eng avvalo, buyuk davlat asoschisi, buyuk bunyodkor, ijodkor shaxs bo‘lganini, fan, madaniyatga homiylik qilib, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga beqiyos hissa qo‘shganini olam ahliga bildirish edi.
Janob Jak SHirakning o‘zi ishtirok etgan bu anjumanda men mazkur fikrimni ishonchli manbalar asosida isbotlab berishga harakat qildim. Aytdimki, davlatchiligimiz asoslarini yaratib ketgan Temur bobomiz g`ayrat-shijoati, yuksak aql-zakovati, tadbirkorligi, elparvarligi bilan bizga hamisha ibrat namunasi bo‘lib qolqusidir. Biz u zoti oliydan hamisha ruhiy madad olamiz.
Surishtirib ko‘rilsa, Parijda va umuman, Evropada ham sohibqiron bobomizning obro‘sini to‘kishga urinishlar bo‘lgan. Buyuk sarkardaligini tan olgan holda, uni, aytishga til ham bormaydi, yovuzlikda ayblashgan. Bunga hech qanday mantiqiy asos yo‘qligini isbotlab berish qiyin emas. Inson bir paytning o‘zida ham bunyodkor, ham yovuz bo‘lishi mumkin emas. Ne-ne madrasayu masjidlar, oliy koshonalarni qurgan, ne-ne olimu fuzalolarning boshini silagan, Qur’oni karimni yod bilgan inson yovuz bo‘lmaydi. Qonxo‘r odam "Kuch - adolatda" deyishi mumkinmi?!
O‘zbekistonning obro‘yini ko‘tarish bir chetda qolib, allaqanday atillalarga voris bo‘lish bizga mutlaqo yarashmaydi. Men bunga qat’iyan qarshiman. Kimgadir voris bo‘lish kerak bo‘lsa, biz Beruniylarga, Buxoriylarga, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Mirzo Boburlarga voris bo‘lamiz. O‘zbekning fe’l-atvori barchaga ayon. U erni, tabiatni sevadi. Do‘ppisida suv tashib bo‘lsa ham, daraxt ko‘kartiradi. O‘zbek tom ma’noda bunyodkordir. Unga birovning eri kerak emas. Mabodo qo‘liga qurol olguday bo‘lsa, faqat o‘zini himoya qilish uchungina oladi.
"Tafakkur" jurnaliga bergan intervyumda Amir Temur bobomizning "Kuch - adolatda" degan fikrini rivojlantirib, "Kuch - bilim va tafakkurda", degan G‘oyani o‘rtaga qo‘ydim. Tafakkur, ma’rifat, ma’naviyat qaerdayu, Atilla qaerda?
Chuqurroq o‘ylab ko‘raylik: Atillani ro‘kach qilib, bizga siz o‘zbeklar ham ko‘chmanchi xalqsiz, demoqchi emasmilar?
Men kecha atay yana xaritaga ko‘z tashladim. O‘unlar Evropaga SHimoldan, Dashti Qipchoqdan o‘tib ketishgan ekan. Na ulug‘ Buxoro, na ulug‘ Samarqand, na ulug‘ Xorazmga ularning qadami etmagan.
Shu bois o‘zbek zoti qanaqasiga hun bo‘lishi mumkin?
To‘g‘ri, Movarounnahr sarhadlariga uzoq tariximiz davomida ne-ne bosqinchilar kirib kelmagan, ko‘p yillar, balki, asrlar davomida yurtimizda ne-ne o‘zga sulolalar hukmronlik qilmagan, deysiz. Bir so‘z bilan aytganda, ming yillar davomida yurtimizga kelib-ketganlar ozmi? Erondan Axmoniylar, Yunonistondan Aleksandr keldi, Arabistondan Qutayba, Mo‘g`ulistondan Chingizxon keldi, rus istilochilari keldi. Lekin xalq qoldi-ku. Xo‘sh, bunda qanday sir-sinoat bor? Xalq qanday ichki kuch-qudratga tayanib o‘zligini saqlab qoldi? Qadim-qadim zamonlardan o‘troq yashagani, ilm-ma’rifatga intilgani, buyuk madaniyatga ega bo‘lgani, o‘z urf-odatlarini muqaddas bilgani uchun emasmi?
O‘zbek nomi qachon paydo bo‘lgan? Sovet tarixshunoslarining yozishicha, go‘yo XVI asrda bizning zaminimizni Dashti Qipchoq xonlari ishg`ol qilgandan keyin o‘zbek nomi paydo bo‘lgan emish. Axir, biz Movarounnahr deb ataydigan ikki daryo oralig`ida ungacha ham xalq yashagan-ku! Yoki bu xalq boshqa millat bo‘lganmi? Mantiq qani bu erda?
Biz sovet zamonidan qolgan bu aqidani qabul qilsak, millatimiz tarixi mana shu navbatdagi bosqinchilar davridan boshlangan, degan noto‘g‘ri xulosa kelib chiqmaydimi? Unda bizning necha ming yillik tariximiz qaerda qoladi? Samarqand ham, Buxoro ham, Xiva ham o‘zbeklarniki ekan, bu erlarda o‘zbek davlati bo‘lgan ekan, nega endi o‘z tariximizni XVI asrdan, kimdir kelib-ketib, nomini qoldirib ketgan davrdan boshlashimiz kerak? Ungacha ham bu erda o‘troq xalq yashagan-ku! Bu erda ana shu o‘troq xalqning madaniyati bo‘lgan-ku! Kim kelmasin, masalan, mo‘g`ullar kelgan, XIII asrning 20-yillaridan XIV asrning 70-yillariga qadar hukmronlik qilganlar va ularning madaniyati mahalliy madaniyatga singib ketgan. Bunda mahalliy xalqning madaniyati, albatta, asos bo‘lgan, ustunlik qilgan.
Biz xalqni nomi bilan emas, balki madaniyati, ma’naviyati orqali bilamiz, tarixining tag-tomirigacha nazar tashlaymiz.
YAna bir bor qaytaraman: men tarixchi emasman. Ammo, umuman, dunyo xalqlari va xususan yurtimiz tarixiy taraqqiyot yo‘lining asosiy qonuniyatlarini mantiqiy tahlil qilsak, shu narsa ayon bo‘ladiki, Aleksandr ham (uni SHarqda ko‘proq Iskandar Zulqarnayn degan nom bilan bilishadi), Qutayba ham, Chingizxon ham, general Chernyaev ham, umuman, kim bo‘lmasin, yurtimizga bir necha o‘n ming yo bir necha yuz ming lashkari bilan kelgan, ishQol qilgan va bu erdagi siyosiy hokimiyatni qo‘lga olgan. YAna takrorlayman: Siyosiy hokimiyatni. Tamom. To‘g‘ri, hukmronliklari mobaynida ular mamlakatimizning iqtisodiy, savdo, ilmiy, madaniy imkoniyatlaridan o‘z manfaatlari yo‘lida foydalanishga zo‘r berganlar. Biroq shu erda asrlar davomida yashab kelayotgan mahalliy aholini, uning ko‘p ming yillik madaniyatini yo‘q qilolmaganlar, qilolmasdilar ham.
Fikrimni hammaga yaqin va tushunarli bir misol orqali izohlab berishim mumkin. Chor Rossiyasi yurtimizni bosib olib to biz davlat mustaqilligimizni qayta tiklagunimizga qadar o‘rta hisobda 130 yil vaqt o‘tdi. SHu davr ichida xalqimiz boshiga ne-ne kulfatlar, baloyu ofatlar yog`ilmadi. Xoh siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayotni olaylik, xoh ma’naviy, madaniy sohani. Kezi kelganda, so‘nggi mustamlaka davri tarixini tadqiq qilayotgan olimlarimizga bir maslahat bermoqchiman, aniqrog`i, ularning e’tiborini bir narsaga qaratmoqchiman. Bu davrning ilgarigi zamonlardan farqi shuki, shu vaqtda, ayniqsa, sho‘rolar hukmronligi yillarida xalqimiz tashqi dunyodan butunlay uzib qo‘yildi. Etmish yildan ortiq davrda boshimizdan qanday ma’naviy, madaniy tazyiq, xo‘rliklar kechganini ham yaxshi bilamiz. Men bu erda til, adabiyot, tarix, din, xalqimiz genofondi, demografiya bilan bog`liq ayanchli kechmishlarni nazarda tutayapman. Lekin gap hozir ularning sharhida, sabablari, oqibatlarida emas.
Men aytmoqchi bo‘lgan fikr shundan iboratki, ana shunday har tomonlama mudhish, chetdan qaraganda xalqimiz, uning madaniyati, milliy tafakkuri, urf-odatlari, turmush tarzi, hech bir mubolag`asiz aytish mumkinki, nasl-nasabi yo‘q bo‘lib ketishi kerak bo‘lgan sharoitda baribir, qator yo‘qotishlar bilan bo‘lsa ham, millatimiz o‘zligini saqlab qololdimi yo yo‘qmi? Olimlarimiz shu savolga javob bersinlar.
Shu mavzuga tegishli yana bir masalaga to‘xtalib o‘tmoqchiman. Sobiq markazda, Kremlda o‘tirganlarning milliy respublikalar mahalliy aholisini "sovet xalqi"ga, ya’ni yagona xalqqa aylantirish bilan bog`liq siyosatidan o‘zbek xalqi nimaning hisobidan, qaysi tarixiy, tabiiy qonuniyatlar tufayli omon chiqdi? Bu haqda olimlar o‘ylab ko‘rganmilar, o‘z ilmiy izlanishlarida shunday savollarni ko‘ndalang qo‘yganmilar? Afsuski, yo‘q.
Xo‘sh, masalan, bu savolga men qanday javob bergan bo‘lardim?
Bizning ajdodlarimiz, xalqimiz qadim-qadimdan o‘troq yashagan, millatimizning iligi o‘troq madaniyat sharoitida qotgan. Xalqimizdagi "iligi to‘q, baquvvat" degan tushuncha, men, hatto, qonuniyat degan bo‘lardim, bejiz paydo bo‘lmagan. O‘zbek xalqining iligi to‘q, baquvvat demoqchiman. YAna tilimizda "tagli-tugli", "palagi toza" degan iboralar ham bor. Bu bir joyda muqim yashagan, o‘z turmush tarziga, axloq-odob mezonlariga, aqidalari va tafakkur tarziga ega bo‘lgan xonadonlarga nisbatan aytiladi. Butun ommani, bir necha yuz minglab, millionlab aholini birlashtirgan aqidalarga, mezon va qoidalarga ega bo‘lgan xalqni qanday izohlash, ta’riflash mumkin?! Ana shu hayotiy va ijtimoiy mantiqdan kelib chiqsak, ta’rif va izoh bitta bo‘ladi - milliy borlig`imiz, madaniyatimiz ildizi, tomiri o‘troq bo‘lgan.
Masalaga boshqa tomondan yondashib ko‘raylik. Bugungi boy madaniyatimiz qaysi sivilizatsiyaning mahsuli? SHunday madaniyat bor ekan, uni shu zaminda yashagan xalq yaratganmi yoki u bo‘m-bo‘sh joyda paydo bo‘lganmi?
Demoqchimanki, tariximiz kabi, qadim madaniyatimizning yaratilishida ham unga ko‘plab etnik guruhlar, el-elatlar o‘z ulushini qo‘shgan. Bu - tabiiy hol. Chunki, hech qachon, hech qaerda faqat bitta millatga mansub madaniyat bo‘lmaydi. Har qanday sivilizatsiya ko‘pdan-ko‘p xalqlar, millatlar, elatlar faoliyatining va samarali ta’sirining mahsulidir. Bir so‘z bilan aytganda, ko‘chmanchilar, bosqinchilar kelib ketaveradi, lekin xalq boqiy qoladi, uning madaniyati abadiy yashaydi.
Shuning uchun tarixchi olimlarimiz, har biri turli tushuncha, muayyan qarashga ega bo‘lishidan qat’i nazar, bir joyga to‘planib, bahs yuritib, bir xulosaga kelishlari kerak. Saklar, massagetlar, so‘g`dlar, baqtriyaliklar degan turli iboralarning orqasidan quvib yurish o‘rniga, tarixchilarimiz millatga uning haqqoniy tarixini ko‘rsatib, isbotlab berishlari kerak. Zotan, tarix - xalq ma’naviyatining asosidir.
Ba’zi tarixchilar bizni Chingizxonning avlodi, hatto, Amir Temurda ham Chingiz qoni bor, u mo‘g`ul qavmidan, demoqchi bo‘ladi. O‘ylab ko‘raylik, Amir Temur bobomiz qaysi millatga mansub?
Yana sovet davri kitoblarida Amir Temur askarlari Moskva atroflariga etib borgani xususida "mo‘g`ul-tatar qo‘shinlari Moskvani qamal qildilar", deb yozishgan. Holbuki, Sohibqironning askarlari To‘xtamishxonni tor-mor qilib, Rusiyani mo‘g`ul istilosidan ozod etgandan keyingina Moskva atrofida paydo bo‘lgan. Afsuski, bu haqiqat Rossiya matbuotida 1995 yildagina yozildi. Bizning tarixchilarimizning zaifligi shu darajadaki, shu paytgacha birontasi chiqib, yo‘q, tarixiy haqiqat bunday, deb aytmagan. Yo‘qsa, Amir Temur qayoqdayu, mo‘g`ullar qayoqda! Qani bu erda fidoyilik, vatanparvarlik? Qani milliy g`urur, milliy iftixor?!
Demoqchimanki, har bir xalq o‘z tarixini har xil ta’sir va tajovuzlardan asrashi kerak. Beparvo bo‘lsangiz, turli soxta homiylar, kuchlar borki, ular tarixni buzib ko‘rsatadigan kitoblarni chiqaraveradi. O‘atto, chet elda ham chiqarishi mumkin.
Dunyoda do‘st bor ekan, Qanimlar ham bo‘ladi. Birgina misol. Biz 1996 yili Sohibqiron Amir Temur bobomizning 660 yillik to‘yini o‘tkazdik. SHuni ham turlicha talqin qiluvchilar bo‘ldi.
Avvalambor, biz biror ajdodimizning to‘yini o‘tkazsak, bunga uning millatimiz ravnaqi uchun qilgan ishlari, tariximizda tutgan o‘rni sabab bo‘ladi. Shu nuqtai nazardan yondashsak, Amir Temur kim edi? U, birinchi navbatda ulug‘ bunyodkor shaxs edi. Samarqanddagi obidalarni, SHahrisabzdagi yodgorliklarni kim qurdi? Turkistondagi YAssaviy maqbarasini kim tikladi? Amir Temur va uning avlodlari zamonida Afg`oniston, Eron, O‘indiston hududlarida amalga oshirilgan obodonchilik, me’morchilik ishlarini aytmaysizmi? Kim "Kuch - adolatdadir" degan olamshumul, teran hikmatni o‘z faoliyatiga asosiy tamoyil qilib oldi?
Yaqin-yaqingacha davlat boshqaruvi san’ati haqida so‘z ketsa, ko‘pchilik gapni yo markschi-leninchilarning davlat haqidagi soxta nazariyasi, yo bo‘lmasa XVI asrda yashagan Makiavelli qarashlaridan boshlardi. Qo‘yib bersangiz, bu eski odatni bugun ham davom ettirishadi. Davlat, saltanat, jamiyat boshqaruviga oid mumtoz asar - "Temur tuzuklari"ni yozgan kim?