Referat orınlaǵan: Sernazarova Elyanora Qabıllaǵan: Bektursinova Gulmira Nókis 2023 Joba

Genderdıń social xarakteristikası

Rásmiy kommunistlik ideologiya toqtatilģannan keyin, onıń ornida payda bolǵan basshın milliy qádiriyatlar, úrp-ádetler iyeledi. Áyyemgi mádeniyat hám hayal-qızlarǵa olardı milliy túrde ana hám hayal dep qaraw ámeliyatı barlıq dárejelerde ústinlik ete basladı. Bunday ámeliyat hayal-qızlardıń, ásirese, awıl hayallarınıń jaǵdayı, tańlaw múmkinshiligine saldamlı tasir korsetdi. Hayal-qızlardı kemsitiwshi qarawlar hám úrp-ádetler, isenimler hàr waqit ushırasıp turadı. Buǵan baylanıslıǵı kemshiliklerge toqtam beriw, hayal-qızlardı úshek mániste jańa, demokratiyalıq principlerge tiykarlanǵan puqaralıq jámiyetiniń teń haqılı qurılısshıına aylandırıw jolinda insaniyat mınawyati ǵáziynesine, anıqraģı, batistaģi hayal-qızlardıń háreketi nátiyjesinde gender teoriyası payda boldı. Gender teoriyasınıń payda bolıwında búgingi kúnde social materiallıq rawajlanıwdıń alternativ teoriyasına aynalǵan feminizm sheshiwshi rol aynaydı.

XX ásirdiń 70-jıllarında Z. Freyd hám P. Parsonnıń ideyaları menen suwģrılģan milliy sociallıq pándan qaniqmagan feminizm teoretikleri azlarınıń Garb bilimine salıstırǵanda teoriyalıq etirozlarini hám de mádeniyat analizine tiyisli jańa teoriyalıq -stilistik jantasıwlardı ańlatpalay basladı. Feministik goyalar mádeniyat túrli tarawlarına kirip barıwı asa jedel pát menen dawam etdi: 70-jıllardıń basında hámmeni tańlanıwǵa salǵan tartıslar hám xis-tınıshsızlanıwlardıń topanin qozģatqan milliy mádeniyat jınıslıq konsepsiyası (jınıslıq degende jinsiga kóre muqatıw ańǵarıwıladi) keleside materiallıq batis kisisi sanasına ajıralmaytuǵın bir túsinik bolip kirdi. Ámelde jınıslıqqa qarsı gúres BMTniń Hayal-qızlardı muqatıwdıń barlıq formalarına toqtam beriw tuwrisindaģi konvensiyasinda (1979) da jarayalanģan. Bul mashqalanıń dúzilisi, mazmunı hám áhmiyeti tuwrisinda sóylewden aldın, gender túsiniginiń ozine toxtaw zárúr.

Gender anglichan gender zat sózinen alınǵan bolip, jınıs túsinigin fiziologikalıq haqıyqatlıq ústki qabatı bolǵan social apparat retinde belgileydi. Jınıs er adamlar hám hayallar ortasindaģi universal biologiyalıq parq bolib, anatomik hám fiziologikalıq mánisti, yaǵniy individdiń biologiyalıq jinsga er adam yamasa hayal jinsiga tiyisliligin anıqlaw ushın tiykar balatuǵın biologiyalıq belgiler birligi bolıp tabıladı. Er adamlar hám hayallar ortasindaģi saldamlı bolmaģan ayırmashılıqlar olardıń biologiyalıq qásiyetlerine tiyisli bolıp tabıladı. Biraq er adamlar hám hayallar ortasindsģi biologiyalıq ayırmashılıqlardan tısqarı, az tábiyaatına kóre biologiyalıq sebeplerge tiykarlanıwshı kóplegen ayırmashılıqlar bar, yaǵniy social rol, iskerlik formalarınıń bóliniwi, minez-qulıq hám individlerdiń psixologiyalıq xarakteristikalarında kóplegen ayırmashılıqlar bar. Aytilģanînday er adamlar hám hayallar ortasidagi biologiyalıq tábiy ayırmashılıqlar menen er adamlar hám hayallar minez-qulqın, social hám materiallıq xarakteristikaların anıqlaw parıqlaw ushın gender termini qabıl etilgen. Gender túsiniginiń kiritiliwi eń ulıwma mániste eki túsinik biologiyalıq jáne social jınıs túsiniklerin parıqlawǵa járdem beredi. Kúndelik turmısımızdıńda jınıs menen boglanmagan koplab túsinikler er adamlarǵa tán yamasa hayallarǵa tán dep esaplanadı. Er adamlarǵa tán yamasa hayallarǵa tán túsiniklerdi anıqlaw parıqlaw ushın feminlik (hayallıq) hám maskulinlik (er adamlıq) túsinikleri qabıl etilgen.