Referat yunalish : lingistika (inliz tili) kurs: 2 guruh: 221 talaba: bekniyozova zarina 2021-yil
Zamonaviy ta’limdagi yangi paradigmalar
Download 185.01 Kb.
|
221 B.Zarina
Zamonaviy ta’limdagi yangi paradigmalar
XX asrning ikkinchi yarmida yetakchilik qilgan, asosiy maqsadi o‘zbek adabiy tili me’yorlarini yaratish, ona tili ta’limi uchun lingvistik material va tavsiyalarni ishlab chiqish bo‘lgan o‘zbek formal tilshunosligi ta’siri ostida shakllangan bo‘lib, an’ana sifatida o‘quv rejasidan o‘quv rejasiga ko‘chib kelayotgan edi. Zero, jamiyat oldida ommaviy savodxonlikni ta’minlash, adabiy tilni ommalashtirish, xalqning yozma yodgorliklarini nashr etish va yoyish, ta’limni zamonaviy usullar asosida yo‘lga qo‘yish kabi amaliy vazifalar turgan paytda eng samarali va qulay lingvistik tavsif va ta’lim yo‘li formal usul bo‘lishi lozim edi. Shuning uchun jahonning barcha ilg‘or mamlakatlari tilshunosligida XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab bu ilmiy yo‘nalish keng ommalashdi. O‘zbek tilshunosligida bunday yo‘nalishga Abdurauf Fitrat, Elbek, Qayum Ramazon kabilar tomonidan asos solingan bo‘lsa-da, uning keng va izchil ommalashishi tilshunos Ayub G‘ulomov faoliyati bilan bog‘liq. Bu davr tilshunosligi o‘zbek adabiy tili (aniqrog‘i, nutqi) meyorlarini tadqiq qilish davrini bosib o‘tdi va keyinchalik adabiy nutq meyorlarini ta’lim oluvchilarga singdirish o‘rta umumiy va o‘rta maxsus ta’lim zimmasiga yuklatildi. Shu boisdan akademik litseylarda bu vazifani ta’lim bosqichlariaro bog‘lanishgaqo‘yilayotgan takroriylikdan xolilik va uzviy aloqadorlik talabi asosida “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” o‘quv predmeti o‘z zimmasiga oldi. XX asrning oxirgi choragida davr, maqsad va vazifalar tubdan o‘zgardi, tilshunoslik, ijtimoiy ehtiyoj natijasi o‘laroq, sistem-struktur tahlil usullariga o‘tdi, o‘zbek tilida lison va nutqni izchil farqlash asosida tilimizning lisoniy sistemasi – lisoniy birliklari va munosabatlarini tadqiq qilish – lisoniy imkoniyatlarni ochish ustuvorlashdi. Tilga tafakkurni shakllantiruvchi va rivojlantiruvchi, nutqiy muloqotda son-sanoqsiz shakl va ko‘rinishlarda voqelanadigan, har bir voqelanish ko‘rinishi o‘ziga xos maqsad va vazifalarga ega bo‘lgan imkoniyatlar xazinasi sifatida munosabatda bo‘lish kuchaydi. Shuning uchun ushbu darslikda o‘zbek tilini sistem-struktur usul asosida o‘rganadigan nazariy tilshunoslikning milliy ko‘rinishi – substansial yo‘nalish xulosalari aks etganligi sababli u an’anadagidan farqli ravishda “Hozirgi o‘zbek tili” degan nom oldi. Bugungi kunda dunyo miqyosida filologiya bakalavri uch yo‘nalishda tayyorlanmoqda: 1) nazariy filologiya; 2) pedagogik filologiya; 3) amaliy filologiya. Mamlakatimizda bu yo‘nalishlardan nazariy va pedagogik filologiya yo‘nalishi bo‘yicha bakalavrlar tayyorlanmoqda. Nazariy filologiya bakalavri, asosan, ilmiy tadqiqot sohasiga yo‘naltirilganligi bois, ular til strukturasi bilan tanishtiriladi. Shuning uchun ham o‘zbek tili bo‘yicha filologiya bakadavriatida o‘zbek tili “Hozirgi o‘zbek tili” mazmunida o‘qitiladi. Pedagogik filologiya yo‘nalishida esa ixtisoslik xususiyatdan kelib chiqqan holda o‘zbek tili adabiy meyorlarining ilmiy asoslarini o‘rgatishga mo‘ljallangan “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” kursi o‘tilishi rejalashtirilgan. “Hozirgi o‘zbek tili” va “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” o‘quv predmetlarini shu yo‘sinda farqlamoq lozim. Alohida ta’kidlash kerakki, o‘zbek tili strukturasi talqini adabiy til birliklari asosida olib borilishi ham mantiqan to‘g‘ri. Zero, har qanday lisoniy struktura til birliklarining adabiy variantlari asosida tushuntirilishi ta’lim oluvchilarning turli sheva vakillari ekanligidan kelib chiqadi. Qadimgi yunonlar, biz "paradigma" falsafiy toifasini ixtiro qilganimiz uchun qarzdormiz. Ushbu tushuncha dastlab nutqning ikki qismiga bir vaqtning o'zida tegishli deb tavsiflanishi mumkin. Uni "model" yoki "namuna" turi bilan ham ot sifatida, ham "taqqoslash" deb tarjima qilingan fe'l sifatida talqin qilish mumkin. Paradigmaning ilmiy va falsafiy kategoriyasi dastlab intuitiv yo'naltirishning yaxlit tizimini nazarda tutadi. Shubhasiz, ijodiy va kognitiv faoliyatni amalga oshirishda inson beg'araz harakat qilmasligi kerak, lekin ma'lum printsiplar asosida. Ilm-fan nuqtai nazaridan, "g'ildirakni ixtiro qilmasdan" dastlab ishlab chiqilgan kashfiyotlar va texnologiyalar tizimini qabul qilish juda qisqa va yanada qisqa vaqt ichida va shunga mos ravishda eng samarali tarzda borishimizga imkon beradi. Paradigma - bu aniq ilmiy nazariy sharoitlar, ulardan boshlab, ilmiy bilimlar eng yaxshi istiqbollarga ega. Bu hozirgi paradigmaning geribildirim sifatida faol roli bilan ta'minlanadi. Ushbu geribildirim olimni izlashning mumkin bo'lgan yo'nalishlarini optimallashtirish orqali amalga oshiriladi. U ularni hozirgi va mavjud bo'lgan fundamental nazariy bazasi bilan taqqoslaydi - aniq va ravshan. Boshqacha qilib aytganda, u boshlang'ich paradigmaga tayanadi. Shubhasiz, sifatli paradigma global nazariy rivojlanish bo'lib, iloji boricha do'stona va inson bilimlarining epistemologiyasiga moslangan va shunga mos ravishda inson evolyutsiyasining hozirgi segmenti bilan bog'liq. Ma'lum bir paradigma normal vaqtga to'g'ri keladigan vaqt oralig'ida "ishlaydi" (biz bu tushunchani quyida ko'rib chiqamiz). Shunday qilib, ushbu tushunchani ishlatish falsafasi dastlab ma'lum chegaralarga ega. Paradoksal ravishda, inson bilimlari. Turg'unlik davrlari to'satdan yangi asboblar to'plami va nazariy bazaning rivojlanishiga aylanadi. Shunga ko'ra, ilmiy-texnologik inqilob erasidan o'n yil oldin (70-yillarning boshlarida) «paradigma» toifasi sotsiologiyada ham umumiy ilmiy falsafada ustuvor qo'llanilganligi ajablanarli emas. Paradigma fenomeni haqidagi muhokamalarimizni umumlashtirish uchun biz o'zimizni ixcham ta'rif bilan cheklaymiz: paradigma - bu tegishli nazariyalar, g'oyalar va qarashlardan iborat, muayyan kelishilgan vaqtda mavjud bo'lgan dastlabki nazariy asos. Uning etukligi va etarliligi hozirgi echimga olinadigan birlamchi ilmiy muammolarning kontseptual ish sxemasini aniqlashda hisobga olinadi. Shubhasiz, sifatli paradigma global nazariy rivojlanish bo'lib, iloji boricha do'stona va inson bilimlarining epistemologiyasiga moslangan va shunga mos ravishda inson evolyutsiyasining hozirgi segmenti bilan bog'liq. Ma'lum bir paradigma normal vaqtga to'g'ri keladigan vaqt oralig'ida "ishlaydi" (biz bu tushunchani quyida ko'rib chiqamiz). Shunday qilib, ushbu tushunchani ishlatish falsafasi dastlab ma'lum chegaralarga ega. Paradoksal ravishda, inson bilimlari. Turg'unlik davrlari to'satdan yangi asboblar to'plami va nazariy bazaning rivojlanishiga aylanadi. Shunga ko'ra, ilmiy-texnologik inqilob erasidan o'n yil oldin (70-yillarning boshlarida) «paradigma» toifasi sotsiologiyada ham umumiy ilmiy falsafada ustuvor qo'llanilganligi ajablanarli emas. Paradigma fenomeni haqidagi muhokamalarimizni umumlashtirish uchun biz o'zimizni ixcham ta'rif bilan cheklaymiz: paradigma - bu tegishli nazariyalar, g'oyalar va qarashlardan iborat, muayyan kelishilgan vaqtda mavjud bo'lgan dastlabki nazariy asos. Uning etukligi va etarliligi hozirgi echimga olinadigan birlamchi ilmiy muammolarning kontseptual ish sxemasini aniqlashda hisobga olinadi. Keling, mulohazalarimizga yana aniq bir kontseptsiyaga - ilmiy paradigmaga qaytamiz. Shu bilan birga, biz xulosalarning klassik printsipini - aniqdan umumiy va aksincha mantiqiy o'tishlarni, shuningdek jarayon statikasini ko'rib chiqishdan uning dinamikasini ko'rib chiqishga o'tishni kuzatamiz. Vaqt o'tishi bilan har qanday fanda anomal hodisalar, ya'ni rasmiy ilmiy vositalar yordamida munosib izoh topmaydigan narsalar doimiy ravishda o'sib bormoqda. Ilmiy intizom inqirozga izohlab bo'lmaydigan anomaliyalarning to'planishi bilan kirmoqda. Ushbu bosqichda ular ruxsat berilmagan xatolarga yo'l qo'yiladi yoki ular tubdan hisobga olinadi va rasmiy ravishda e'tiborga olinmaydi. Shubhasiz, bu holda, ilmiy paradigma (barchasini xuddi shunday aytish mumkin) inqiroz bosqichiga kiradi. Odatda, paradigma o'zgarishi olimlar avlodlarining almashishi bilan belgilanadi, bu erda nazariyotchilarning "yangi to'lqini" yanada progressiv nazariya tarafdorlariga aylanadi. Buni tarixiy tajriba tasdiqlaydi: Ilmiy paradigma keng ma'noda uni sharhlashning uchta jihatini nazarda tutadi: Paradigma koinotning oqilona tasviri sifatida; Mutaxassislarni birlashtiradigan va ma'lum bir ilmiy jamoani ajratib turadigan nazariyalarning operatsion tizimi sifatida paradigma; Paradigma algoritmning bir turi sifatida, standart ilmiy muammolarni echishning oqim jadvali. Shubhasiz, zamonaviy paradigma nisbiy tushunchadir. Axir, dasturchilar oldida turgan vazifalar doirasi doimiy ravishda murakkablashmoqda va shunga mos ravishda uning anomaliyasi ham o'sib bormoqda. Paradigmalar bir-birini almashtiradi. Ularning qaysi biri bilan, aslida dasturlash boshlandi? Deklarativ bilan. Ushbu paradigma mashina tillari va soxta kodlardan foydalanishni o'z ichiga olgan. Ularning yordami bilan buyruqlar ketma-ketligi tashkil etildi. Kirishni o'zgartirib, dasturchilar chiqishlarni boshqarishdi. Imperativ paradigma o'z vakolatlariga nochiziqli ko'p qirrali va tsiklik muammolarni hal qilishni kiritdi. Imperativ paradigmaning muhim jihati bu dasturchi tomonidan algoritm tuzishidir. Funktsional paradigma dasturning funktsiyalar to'plami sifatida shartli ravishda taqdim etilishidan kelib chiqadi ("qora qutilar"). Bundan tashqari, ularning har biri o'z ma'lumotlarini oladi (tashqi muhitdan ham, boshqa "qutilar" dan). Ular o'zaro bog'langan bo'lib, "qora qutilar" chiqishi mos ravishda kerakli parametrlar bilan chiqishni ta'minlaydi. Dasturlash paradigmasining eng yuqori rivojlanish darajasi ob'ektga yo'naltirilgan paradigma (OOP) dir. Shuningdek, ma'lum bir mavhumlik darajasi mavjud. Bu dasturchiga o'xshash vazifalarni sinflarga guruhlash imkonini beradi. Foyda aniq. Kodni faqat bitta joyda o'zgartirish orqali dasturchi algoritmni yangilaydi! OOP sinf va ob'ekt tushunchalari bilan shug'ullanadi. Ular qanday taqqoslanadi? Keling, bir misol bilan ko'rsatamiz. Agar sinf uyni qurish uchun to'liq dizayn hujjatlari majmuasi bo'lsa, unda uyning o'zi ob'ekt hisoblanadi. Ya'ni, dasturlash jarayoniga qaytsak, sinf tegishli dasturiy vazifalarni bajarish uchun rasmiy qoidalarning to'liq to'plami va ob'ekt ularning aniq bajarilishi sifatida paydo bo'lishini ta'kidlaymiz. Shubhasiz, bizda namoyish etilgan "quruvchi-dasturchi" kuchli qurollarga ega bo'lib, imperativ paradigma doirasida harakat qiluvchi dasturchidan ko'ra kattaroq bir necha buyurtmalarga ega bo'ladi. Download 185.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling