TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI 2-BOSQICH RI 11-21 GURUH TALABASI ERGASHEV AVAZBEKNING
“WEB DASTURLASHGA KIRISH”
FANIDAN TAYYORLAGAN
REFERATI
MAVZU:HTML5 daJavaScript API lardanfoydalanish: HTML Web Workers, HTML SSE. Amaliyko’rsatmalar.
Hozirgi kunga kelib veb texnologiya juda katta tezlikda oshib bormoqda. Har kuni yangi saytlar butun olam o’rgimchak to’riga qo’shilib bormoqda(shu qatorda ko’p saytlar o’z ishini yakunlamoqda). Saytlarning asosini html gippertekst tili tashgkil etadi. Ko’p yillar davomida sayt yaratuvchilar(taxminan 10 yil ) html4 dan foydalanib kelishgan. 2004 yilda esa yirik kompaniyalar (Apple, Opera , Mozilla) birlashib yangi guruh hosil qilishdi va bu guruhni WhatWG(Web Hypertext
Application Technology Working group) deb nomlashdi. So’ngguruhga World Wide Web Consortium (W3C) ham kiribkeldivayangi HTML5 niishlab
chiqarishniboshlashdi. HTML5 da flash pleyerlaro’rniniteglaregalladivasaytstrukturasiuchunalohidateglarqo’shildi. 18-yanvar 2011 yilda HTML5 logotipiyaratildiva 2011 yil 1 apreldaommagataqdimetildi. HTML5 ningba’zibirtegvaatributlarihaqidato’xtalibo’tamiz:
Saytstrukturasiniyaratishdaasosan biz tegidanyokijadvalardanfoydalanamiz. Saytningqismini
orqaliajratamiz. HTML5 da esasaytstrukturasiuchunalohidateglaryaratilgan. Bu teglarquyidagilar:
-sahifanomiuchunteg;
-saytningengpastkiqismi (podval) uchunzarurbo’lganteg. Asosanbutegningichiga “copyright” kabima’lumotlaryoziladi;
-saytnavigatsiyasiuchunteg ;
- asosansektsiyalar (o’ngyoki chap menyular) yaratishuchunishlatishmumkinbo’lganteg;
-sahifadagiasosiyma’lumotlarnichiqarishuchun;
- yangiliklar , kommentariyalarmaqolalarningkontentlarinichiqarishuchun.
Bu teglarnikeraklijoylardato’g’riishlatishsaytstrukturasinitushunarli (tartibli) bo’lishigaolibkeladi.
Hozirgikundasaytlarniformalarsiztasavvurqilibbo’lmaydi, ya’niformalarsaytlarningasosibo’libqilgan. Formalarasosanro’yxatdano’tishda , kommentariyalaryozishda , qandaydirblankalarnito’ldirishdazarurbo’ladi. Foydalanuvchilarformalarnito’latib , servergajo’natishjarayonidakiritilganma’lumotlarningto’liqligivato’g’riliginitekshirishuchunalohidaskriptlaryoziladi. HTML5da yangi Web Forms 2.0 nomliformalarbilanishlashuchuntartibqoidalarishlabchiqilgan. Yangi “required” va “email” nomliatributlarorqaliavtomattarzdafoydalanuvchikiritganma’lumotlartekshiriladi. Hattokielektronpochtaadreslarito’g’rikiritilganligito’g’risidama’lumotberadi. Bu atributlardanboshqayanabirnecha forma ma’lumotlarinitekshiradiganatributlarmavjud(url, data, datetime, week, month, number,..).
Saytlarorqalivideolarko’rmoqchibo’lib, videogaoidsaytniochsangiz, u yerda flash player qidirishniboshlaysiz. Ortiqchaishbajarasizvavaqtingizniyo’qjoydansarflaysizvabirhisobdapulingizni ham (yuklabolishuchunketadiganmegabaytlar). HTML5 tuzuvchilari multimedia yo’nalishida ham yangiteglaryaratishdivabuteglarniva< audio> deb nomlashdi. Endi biz saytfonigamusiqalarnivasaytsahifalariga video fayllarniosonlikbilanjoylashtirishingizmumkinbo’ladi.
HTML5 ningyanabiryutug’i User Interaction nomliqismi. Bu qismorqalisaytniinteraktivshakldayaratishmumkin. Contenteditableatributiorqalisaytniqaysiqisminifoydalanuvchilaro’zgartirishmumkinliginibelgilabqo’yishmumkin. Shablonlaryaratishjarayonidabuatributniishlatishqulaybo’ladi , ya’ni web texnologiyadanxabarsizbo’lganfoydalanuvchilar ham visual tarzdasaytqismlarinio’zgaretirishmumkinbo’ladi.
Javascriptdasturlashtilihaqidama’lumotlar:
Javascriptbu web sahifalarnio’zarota’sirinihosilqilishuchunfoydalaniladigandasturiytildir. Bu sahifagfahayotberadiya’nifoydalanuvchinijalbqiladigano’zarota’sirlashuvchielementlarvaanimatsiyalarhosilqiladi. Agar bosh sahifadaqidiruvqutisiniishlatganbo’lsangiz , yokivideonitomoshaqilganbo’lsangiz , u Javascriptorqaliishlayotganbo’lishimumkin.
JavaScript va HTML
HTML va JavaScript ikkixilnarsadir , lekinularbirbirinito’ldiradi. HTML – static vebkontentnianiqlashuchunmo’ljallanganformatlashtilidir. Bu veb-sahifaniuningasosiytuzilishibilanta’minlaydi. JavaScript busahifadagidinamikvazifalarni , masalan, animatsiyayokiqidiruvmaydonchasinibajarishuchunmo’ljallangandasturiytildir.
JavaScript veb-saytning HTML tizimidaishlashuchunyaratilganvaodatdabirnechamartaishlatiladi. Agar sizkodyozishnidavomettirmoqchibo’lsangiz , ularnialohidafayllargajoylashtirsangiz JavaScript gaosonroqkiraolasiz. (.JS kengaytmasidanfoydalanishularnianiqlashdayordamberadi.) JavaScript ni HTML gategkiritishorqalibog’lanadi.
Interfaolveb-saytlarniyaratishda , kodishlashinisinabko’rishda , foydalanuvchiqurilmasibilanishlashdavaboshqako’pnarsalardayordamberadiganfunksiyavaxususiyatlarniqamrabolishda html5 vaapinlardan foydalaniladi.HTML5 spesifikatsiyasiyangiAPIlargabirqatorfoydalifunksiyalarniqo’shdi. Lekinularnibrauzeryordamiyetishmasligisabablio’rganishmurakkab.
Asosiy 10 ta HTML5 API lar:
1.Yuqori aniqlikdagi API
2. Foydalanuvchivaqti API
3. Navigatsiyavaqti API
4. Tarmoqhaqidama’lumot API
5. Tebranish API
6. Batareyaholati API
7. Sahifako’rinishi API
8. To’liqekran API
9. Foydalanuvchi media API
10. Vebrozetka API0
HTML5 Javascript API indeksi HTML5 spetsifikatsiyahujjatlaridanavtomatikravishda IDL bo’laklariniskanerlashorqalihosilbo’ladi.Indeksgeneratori IDL kodinitahlilqiladivaunimoskeladigansarlavhalargabog’laydi , freymlardanfoydalanibqulaytarzdao’tishmumkinbo’lgano’zarobog’liqlikyaratadi.
API- buatamabilanozginabo’lasa ham shug’ullanganodamuchunnimanidiranglatadi. Lekin, hamma ham u nimanianglatishiniva u nimagakerakliginito’liqtushunishmaydi. DasturchiPyoterGazarov API haqidaoddiytildao’ziningblogidagapiribberdi.
API abbereviaturasi “Application Programming Interface” so’zalrining bosh harflariodanolinganbo’lib, dasturlarnidasturlashinterfeysiyokidasturlarnidasturiyinterfeysi deb tarjimaqilinadi. Ko’plabkattakompaniyalarma’lumdarajagayetishganda, o’zmijozlariyokikompaniyaichidaqo’llanilishiuchun , API yartishadi. API’nidasturyaratishdayokibiznesdaqandayqo’llanilishitushunishavvalo “butunjahono’rgimchakto’ri” qandayishlashibilantanishibchiqishkerakbo’ladi.
Butunjahono’rgimchakto’rivauzoqdagi(boshqajoydagi ) serverlar
WWW’ nibirbiribilanbog’langan,serverlarningkattatarmog’Isifatidatasavvurqilishmumkinvaularda har bittasahifasaqlanadi. Oddiynoutbuknitarmoqdabutunbirsaytishlashinita’minlaydiganservergaaylantirish ham mumkin. Lokalserverlaresa, dasturchilargaularsaytyaratishlariuchunvaqtincha server vazifasinibajarishmumkin. Brauzerning manzil qatoridawww.facebook.comyozilganda ,boshqajoydagifacebookserverigakerakliso’rovyuboriladi. Brauzerserverdanjavobilishibilanoq u kodniinterpretatsiyaqiladi(“chizadi”) vafoydalanuvchigasahifaniko’rsatadi.
Foydalanuvchi har gal tarmoqdagiqaysidirsahiufagatashrifbuyurganda u boshqajoydagi server API’ sibilanbog’langan. API – serverningasopsiyqismibo’lib, u so’rovlarqabulqiladivaulargajavoblarqaytaradi.
API-mijozlargaxizmatko’rsatishusuli
Ko’plabkompaniyalariAPI’nitayyormahsulotsifatidataqdimetishadi. Masalan , Weather Underground metereologikma’lumotlarolishuchun API sotadi.
Google KalerndarningApi’sinitarmoqdagiboshqaserverlarningAPI’sidanqandayfarqibor?
Bu savolgatexnikyondashadiganbo’lsak, so’rovvajavobningformatida. Brauzerbutrun web sahifanigeneratsiyaqilishuchunjavobni HTML ifodalashtilidakutadi. Google KalendarningAPI’siesama’lumotlarni JSON formatidaqaytaradi.
Agar API’gaso’rovnikompaniyasivebsayti server yuborsa , kompaniya server mijozbo’ladi (xuddifoydalanuvchisaytnitashrifbuyurgandabrauzermijozbo’lganikabi).
API yordamidafoydalanuvchisaytnitarketmaganholda har xilharakatlarqilishimkonigaegabo’ladi. Hozirdasaytlaraksariyathollardabirnechta API xizmatlaridanfoydaalanishadi. Ko’plabtopshiriqlartayyoryechimlargaegabo’lib , buholdaulardasturchilargakutubxonalaryokiboshqaxizmatlartaklifqilishadi. Vaalbattaumumanolibqaragandaaynanshunaqatayyoryechimlaridanfoydalanishengto’g’riyo’lhisoblanadi.
Ko’plabdasturchilardasturyaratrishjarayonidadasturyaratishdasturqismlarinibirnechtaserverlargabo’libyuboradilar. Bu qismlaro’zaro API yordamidama’lumotalmnashadilar. Bosh servergaqo’shimchayokiyordamchiffunksiyalartaqdimetadigandasturlar- mikroxizmatlar (microservices) deb ataladi.
Shundayqilib , kompaniyao’zfoydalanuvchilariga API taqdimetishi- kompaniyabirqanchamaxsus URL yaratgan , ularesao’znavbatidafaqatma’lumotqaytarishidemakdir.
Ko’phollardabundayso’rovlarnibrauzeryordamidayuborishmumkin. HTTP protocol orqalima’lumotalmashishmatnko’rinishidabo’lganligisababli , brauzerlar API qaytarganjavobnibemalolko’rsataolishadi. Masalan, brauzeryordamidato’g’ridanto’g’ri GitHub API’gaulanishmumkinvabundaquyidagi JSON formatidagijavobniolishmumkin:
Brauzerhechqandayqiyinchilikvamuammosiz JSON javobninamoyish eta oladi. Bundaymatndanhechqandayqiyinchiliksizkeyinchalikqo’llashuchunistalganma’lumotniajratibolishmumkin.
API’largayanabirnechgtamisol
“application” (dastur, ilova) so’zibirqanchahollardaqo’llanilishimumkin. API holatida u:
Dasturiyta’minotningoldindananiqlabolinganfunksiyasigajavobberuvchiqismi;
Butunbir server, butunbirdasturyokidasturnialohidabirqismi.
Umumanolganda , har qandaydasturiyta’minotningfragmentiniumumiyto’plamdanajratibolishmumkinvauniinglizabbreviaturasidagi “A” harvibilanalmoshtirishmumkin. Va u ham qaysidirma’nodaAPI’gaegabo’lishimumkin. Masalandasturchibironbirkodnio’zdasturigatadbiqqilishiuchunboshqadasturchilartomonidanyaratilgankutubxonadanfoydalanishimumkin. Vabukutubxonadasturchidasturiningbirqismibo’libqoladi. Bunda u dasturiyta’minotningmustaqilfragmentibo’ladivadasturningboshqajoylaridankoddaungamurojaatqilishuchuno’zAPI’sigaegabo’ladi.
Obyektgayo’naltirilganloyihalashdakodmustaqilobyektlarko’rinishidabo’ladi. Dasturdabirbiribilanmuloqotdabo’ladiganbundayobyektlarsoniyuzdanoshiqbo’lishimumkin. Vabundaularning har biridao’ziningAPI’sibo’ladi. Demakbuholda API dasturdagiobyektlarningochiqmetodvaxossalaribo’lib, ularyordamidaobyektlaro’zaromuloqotdabo’lishadi. Bundantashqariobyektlarshaxsiy , ichkilogikagaegabo’lishivabulogikalaryashirilganbo’lishimumkin. Lekinular API bo’laolmaydi.
XULOSA:
Men bumustaqilishnitayyorlashjarayonida HTML5, JavaScript , API dasturlashtillaribilantanishdimvaularhaqidabilimvako’nikmagaegabo’ldim.
Adabiyotlar:
Merser,Devid. SchaumsHTMLningosontuzilishi. NYC:McGraw Hill Professional, 2003. Chop etish
Pauell. HTML vaCSS:to’liqma’lumotnoma(5-nashr). Dehli: Tata MakGrou-Xill ta’limi,2010
Kastro,Yelizaveta. Umumjahon internet uchun HTML. Berkli , Kaliforniya:Peachpit, 2003 Do'stlaringiz bilan baham: