Referati mavzu: Tutiq belgisining qo`llanishi. Yonma-yon kelgan unlilar va undoshlar imlosi. Orinlag’an: Qabillag’an: nukus -2022 Reja: Sohaviy terminlarning yasalishi. Morfologik, sintaktik,semantik usul bilan yasalishi

O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA’M ORTA BILIMLENDIRIW MINISTIRLIGI BERDAQ ATINDAG’I QARQALPAQ MA’MLEKETLIK
UNIVERSITETI
Biologiya fakulteti
Ekologiya hám átirap ortaliqti qorģaw qánigeligi 4 -kurs
_______________________________________________________ pa’ninen


Referati
MAVZU: Tutiq belgisining qo`llanishi. Yonma-yon kelgan unlilar va undoshlar imlosi.
Orinlag’an:
Qabillag’an:
NUKUS -2022

Reja:
1.Sohaviy terminlarning yasalishi.

2.Morfologik, sintaktik,semantik usul bilan yasalishi.
3.Tutiq belgisining qo`llanishi.
4. Yonma-yon kelgan unlilar va undoshlar imlosi


Sohaviy terminlarning yasalishi
Hayotimiz tili bilan bevosita chambarchas bog’liqdir. Biz til orqali boshqalarga o’z fikrlarimizni bayon qilamiz, ularga axborot yetkazamiz. Kerakli ma’lumotlarni bilib olamiz. Tilimiz qancha chiroyli va ravon bo’lsa bu bizning nutq madaniyatimizdan darak beradi. Bu fikrimizning isboti sifatida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan Oʻzbek tiliga davlat tili maqomi berilganligining 30 yilligi munosabati bilan soʻzlagan nutqini keltirishimiz mumkin: “Kimda-kim oʻzbek tilining bor latofatini, jozibasi va taʼsir kuchini, cheksiz imkoniyatlarini his qilmoqchi boʻlsa, munis onalarimizning allalarini, ming yil Ózbek tili turkiy tizimdagi qirqqa yaqin tilning biridir. Ózbek tilida gaplashadigan kishilaming nufazi jihatdan turkiy tizimda 50 million xalq so‘zlashadigan turk tilidan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Ózbek tili grammatik tomondan ishlangan, lug‘at tarkibi belgilangan, o‘z tarixiga ega, tarixiy taraqqiyot jarayoni aniqlangan tildir.Ó‘zbek tili Navoiy, Lutfiy, Bobur, Xorazmiy, Furqat, Muqimiy, Qodiriy va Oybeklar qalami bilan sayqal topgan tildir.
Bu tilda Ózbekistonda yashovchi boshqa millatning ko‘pchiligi gaplasha oladi. Ó‘zbek tilining imlo, talaffiiz, izohli lug'atlari; ikki, uch tilli lug’atlari va shu tilda yozilgan qomusi mayjud.1. Hozirgi zamon ózbek tilshunosligida o‘zbek tilining fonetikasini qiyosiy usul bilan yoritgan adabiyotlar yo‘q darajada;
2. Tovush aitikulatsiyasini ko 'z bilan ko‘rib, ongli o‘zlashtirib olish imkonini beruvchi, o'qitish jarayonini yengillashtiruvchi eksperimental-fonetik asarlar ham deyarii yo‘q;
3. Oliy o‘quv yurtlari rusiyzabon talabalariga o ‘zbek tili fonetikasini o'rgatishning muhim o'rinlari belgilab berilgan darslik
va qo'Uanmalar ham yo‘q edi;
4. Keyingi 40 yillar jarayonida fonetikadan olib borilgan izlanishlaming hamma natijalari ham nashr qilinmagan. Ular tovushning miqdoriy, akustik va artikulatsion xossalaridir. Bu topilgan yangiliklar ushbu qoilanma o ‘z ifodasini topganligi bois o ‘quv jarayonining samarali bo4lishi so‘zsiz ta’minlanadi;
5. Istiqlol tufayli kirill alifbosiga asoslangan yozuvdan lotin grafikasidagi o‘zbek yozuviga o'tildi; grafika o‘zgarishi munosabati bilan yangi imlo qoidalarigaehtiyoj tug‘ildi. Bu qoidalami o‘rgatish o‘zbek tili darslarining tarkibiy qismini tashkil etadi;
6. Istiqlol tufayli demokratik hissiyotlarimiz o‘tkirlashdi, oqni oq, qorani qora deya boshladik. Mashqlar uchun matniami tanlashda ham shu imkoniyatdan kelib chiqildi.
Nutq o‘stirish matnlari bo‘yicha berilgan savollaiga javob berish mashqlari matnga reja tuzish va shu reja asosida matn mazmunini, nutqiy biriiklami aniq va to‘g‘ri idrok etib so‘zlashga o‘rgatadi.
Matn asosidagi ayrimtopshiriqlartalabalami ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, iqtisodiy va axloqiy mavzulardagi muhokama va bahslarda qatnashishga tayyoilash maqsadida berildi. Unda mafkuraviy ehtiyojni ko‘zda tutib, siyosat, iqtisodiyot va ma’naviyat sohasidagi mavzularga doir matnlardan, ayniqsa, Prezident I.A. Karimov asarlaridan samarali foydalanildi. Bu ish turlari orqali bo‘lg‘usi mutaxassislar nafaqat o‘z fikrini asoslash yo‘llari ustida izlanadilar, balki muayyan masalalar bo‘yicha bayon, tezis, m a’ruza (doklad) va referai(ax b o ro t) m atnlari, ilm iy m aqolalar yozish malaka va ko‘nikmalarini ham hosil qilib boradilar.
Nutqning fonetik xossalarini matn orqali dastlab amaliy, so'ngra nazariy o‘z!ashtirib borish bilan adabiy til me’yoriari asosida malaka va ko‘nikmalami shakllantirish bo‘lg‘usi yosh mutaxassislami “o‘z fikrini mustaqil, davlat tilida ravon, go‘zal va lo‘nda ifodalash” ga samarali yordam beradi.Shulami ko‘zdatutib, mualliflarilmiy-nazariy, uslibiy va amaliy xulosalarini birlashtirib, ushbu kitobni yozdilar. Eksperimentlar (rentgenogrammaJar shaklida) O‘zbekiston Fanning Alisher Navoiy nomidagi TAJ eksperimental fonetika laboratoriyasida o‘tkazildi.Kitob mavzular bayoni va tartibi, yangiliklaming berilishiga ko‘ra birinchidir. Shuning uchun unda kamchiliklaming boilishi tabiiy. Hamkasblarimiz — olimlar va pedagoglar tomonidan bildirilgan barcha taklif va tanqidiy fikr-mulohazalami mualliflar mamnuniyat bilan qabul qiladi.