Reja: Amortizatsiya va asosiy fondlarning iqtisodiy mohiyati

Mavzu: Korxona kapitali asosiy fondlar amortizatsiya
Reja:
1. Amortizatsiya va asosiy fondlarning iqtisodiy mohiyati
2.Asosiy fondlarni eskirishi
3.Asosiy fondlarni xisoblash usullari
4.Xulosa
5.Foydalanilgan adabiyot ro`yxati

“Amortizatsiya” atamasi umuman olganda asosiy fondlarning “o’lmasligi”, ular eskirishining qoplanishini, tiklanishini bildiradi. Ishlab chiqarishdagi asosiy fondlarning eskirishini pul mablag’larini jamg’arish orqali qoplash amortizatsiya deyiladi. Binobarin, amortizatsiya fondi—eskirishni (yeyilishni) qoplash uchun

mo’ljallangan pul mablaglaridir. U amortizatsiyaga ajratilgan mablag’lar hisobidan tarkib topadi.

Amortizatsiya—mehnat vositalarining eskirishini qisman qoplash uchun mablag’ ajratishdir.

Klassik ma'noda amortizatsiya - bu korxonaning uzoq muddatli aktivlarni yaratishga sarflagan mablag'larini qoplash. Bunday xarajatlar ishlab chiqarilgan mahsulotlarga foydalanish muddati davomida qismlarga bo'linadi.

Amortizatsiya aktivning amortizatsiya qilingan qiymatini uning foydali muddati davomida hisob-kitob davrlari o‘rtasida taqsimlash va aktivning amortizatsiya qilingan qiymatini undan foydalanish natijasida hosil bo‘lgan mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxiga tizimli ravishda o‘tkazish jarayonidir. Litsensiyalangan mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxiga tizimli ravishda o‘tkazish jarayonidir.

Amortizatsiya summasining pul ifodasi hisoblanadi amortizatsiya ajratmalari , bu asosiy vositalarning eskirish darajasiga mos keladi. Asosiy vositalarning normal ishlashini ta'minlash uchun ularni kapital ta'mirlash amalga oshiriladi, ularni moliyalashtirish ham amortizatsiya ajratmalari hisobidan amalga oshiriladi. Shuning uchun amortizatsiya miqdori kapital ta'mirlash va modernizatsiya qilish xarajatlarini o'z ichiga oladi.

Amortizatsiya ajratmalari joriy ijro xarajatlarining (ular tannarxga kiritilgan) va milliy iqtisodiyotning moliyaviy resurslarining muhim qismidir. Ular quyidagi funktsiyalarni bajarib, iqtisodiy mexanizmda muhim rol o'ynaydi:

─ tugatilgan asosiy vositalarni to'liq tiklash,

─ amortizatsiya ajratmalari summasi hisobiga yangi asosiy vositalarni sotib olish;

─ kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun mablag'larni to'plash;

─ modernizatsiya qilish hisobiga mavjud asosiy fondlarning texnologik darajasini oshirish;

─ asosiy vositalarni tiklashni rejalashtirish uchun zarur bo'lgan rejalashtirish va moliyaviy standartlar tizimini yaratish.

Asosiy vositalar ob'ektining foydalanish muddati uni egasi tomonidan sotib olinganda quyidagilarga asoslanib belgilanadi:

Ish rejimiga (smenalar soni), tabiiy sharoitlarga, tajovuzkor muhit ta'siriga, ta'mirlash tizimiga qarab kutilayotgan jismoniy eskirish;

Yangi joriy etilgan shu kabi asosiy vositalarning arzonlashishi yoki unumdorligi oshishi natijasida eskirishi;

Ob'ektdan foydalanish bo'yicha normativ va boshqa cheklovlar (masalan, ijara muddati).

Foydalanish muddatining eng uzoq muddati tashkilot tomonidan bozorni rivojlantirish, mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotish imkoniyatini narxlarning raqobatdosh emasligi sababli va boshqa sabablarga ko'ra, ayrim ishlab chiqarish turlarining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, o'z xohishiga ko'ra tanlaydi. .

Foydalanishning eng qisqa muddati tashkilot tomonidan mahsulotning yuqori raqobatbardoshligi (sotishning ko'payishi, qulay bozor sharoitlari) ishlab chiqarishning ayrim turlarining xususiyatlarini hisobga olgan holda o'z xohishiga ko'ra belgilanadi.

Amortizatsiya qilingan xarajat- bu asosiy vositalar ob'ektining qiymati bo'lib, uning qiymatidan amortizatsiya ajratmalari hisoblanadi.

Kam amortizatsiya qilingan xarajat- bu amortizatsiya qilingan qiymat va amortizatsiya hisobot yilining boshlanishigacha hisoblangan summa o'rtasidagi farq.

Amortizatsiya ob'ektlari (amortizatsiya qilinadigan mulk) korxona balansidagi asosiy vositalardir.

Amortizatsiya ob'ektlari quyidagilar emas: yer va boshqa tabiatdan foydalanish ob'ektlari (suv, yer qa'ri va boshqa tabiiy resurslar); davlat tashkilotlarining xorijda joylashgan asosiy fondlari; arxitektura va san'at yodgorliklari bo'lgan binolar va inshootlar; kutubxona fondlari; boshqa qo'shinlari va harbiy tuzilmalarida joylashgan qurollar, harbiy, maxsus texnika va mulk.

Asosiy vositalarning amortizatsiyasini hisoblash tartibi.

Tashkilot tomonidan hisoblangan amortizatsiya ajratmalari stavkalari va asosiy vositalar ob'ektining amortizatsiya qilingan qiymati asosida har oyda amortizatsiya hisoblab chiqiladi. Amortizatsiyaning oylik stavkasi (yoki miqdori) uning yillik normasining (yoki summasining) 1/12 qismini tashkil qiladi.

Yangi foydalanishga topshirilgan ob'ektlar uchun amortizatsiya ular foydalanishga topshirilgan oydan keyingi oyning birinchi kunidan boshlanadi.

Amalga oshirilgan yoki amortizatsiya qilingan asosiy vositalar uchun amortizatsiya pensiyaga chiqqan oydan keyingi oyning birinchi kunidan yoki amortizatsiya tugaganidan keyin tugatiladi.

Ob'ektlarni modernizatsiya qilish, to'liq yoki qisman rekonstruksiya qilish, tugatish, ularni to'liq yoki qisman to'xtatish bilan tiklash, qonun hujjatlariga muvofiq ob'ektlarni konservatsiyalashda, shuningdek foydalanishga topshirilmagan yoki zaxirada turgan ob'ektlar uchun amortizatsiya ajratmalari hisoblanmaydi. .

Tashkilot amortizatsiyani hisoblash usullari va usullarini mustaqil ravishda belgilaydi. Amortizatsiyani hisoblash usullari va usullari kalendar yili boshida buxgalteriya siyosatida majburiy aks ettirilgan holda qayta ko'rib chiqilishiga ruxsat etiladi.

Amortizatsiya ob'ektlari - bu korxonada ishlatiladigan va foydalanilmaydigan asosiy vositalar. Amortizatsiya qilinadigan asosiy vositalarga quyidagilar kiradi:

Binolar, inshootlar; uzatish moslamalari; ishchi va quvvat mashinalari, mexanizmlari, uskunalari; transport vositasi; o'lchash va nazorat qilish asboblari; kompyuterlar va ofis jihozlari; asbob; ishlab chiqarish va maishiy texnika; ishlaydigan qoramol; ko'p yillik o'simliklar;

erni obodonlashtirishga kapital qo'yilmalar va ijaraga (ijaraga) olingan mol-mulk (agar ijara (lizing) shartnomasiga muvofiq u ijarachi (lizing oluvchi)ning mulki bo'lsa);

Uy-joy fondi ob'ektlari, tashqi obodonlashtirish va tashqi yoritish.

Amortizatsiya ob'ektlari quyidagilar emas: yer va boshqa tabiatdan foydalanish ob'ektlari, kutubxona fondlari, muzey va san'at boyliklari.

Ob'ekt uchun hisoblangan amortizatsiya miqdori uning belgilangan foydalanish muddatiga yoki standart xizmat muddatiga (biznesda foydalanilmaydigan ob'ektlar uchun) va tanlangan amortizatsiya usuliga bog'liq.

Amortizatsiya asosiy vositalarga tegishli bo'lgan va belgilangan tartibda kiritilgan tashkilot tomonidan hisoblanadi. balanslar varaqasi. Bunday ob'ektlar uchun amortizatsiya to'lovlari ularning foydalanish muddati davomida ishlab chiqarish (aylanish) xarajatlariga kiritiladi va tashkilotning moliyaviy natijasini pasaytiradi.

Yo'riqnomaga muvofiq, zamonaviy iqtisodiy sharoitlarda asosiy vositalarning amortizatsiyasi quyidagi usullardan biri bilan amalga oshiriladi:

* chiziqli tarzda;

* chiziqli bo'lmagan tarzda;

* samarali tarzda.

Amortizatsiyaning chiziqli bo'lmagan usuli quyidagilarni o'z ichiga oladi:

* balansni pasaytirish usuli;

* foydali xizmat muddati yillari yig'indisiga ko'ra tannarxni hisobdan chiqarish usuli.

Chiziqli amortizatsiya usuli asosiy vositalar ob'ektining butun standart xizmat muddati yoki foydalanish muddati davomida tashkilot tomonidan amortizatsiyani teng (yillar bo'yicha) hisoblashdan iborat

Chiziqli bo'lmagan amortizatsiya usuli(tezlashtirilgan amortizatsiya usuli) asosiy vositalar ob'ektining foydalanish muddati davomida tashkilot tomonidan eskirishning notekis (yillar bo'yicha) hisoblanishidan iborat. Yillik amortizatsiya miqdori asta-sekin kamayib bormoqda.

Amortizatsiyani hisoblashning chiziqli bo'lmagan usulini qo'llash ob'ektlari mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarishda bevosita ishtirok etadigan uzatish moslamalari, ishlaydigan mashinalar va mexanizmlar, uskunalar, kompyuterlar va orgtexnika, transport vositalari va boshqa asosiy vositalardir.

Amortizatsiyaning chiziqli bo'lmagan usuli ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etuvchi asosiy vositalar ob'ektlariga nisbatan qo'llaniladi. Bu quyidagi turdagi mashinalar, uskunalar va transport vositalariga taalluqli emas:

Standart xizmat muddati 3 yilgacha bo'lgan mashinalar, uskunalar va transport vositalari, avtomobillar (taksilardan tashqari);

Foydalanish muddati belgilangan resurslardan kelib chiqqan holda belgilanadigan fuqaro aviatsiyasi texnikasining ayrim turlari;

Cheklangan turdagi maxsus mahsulotni ishlab chiqarish va sinovning ayrim turlarida foydalanish uchun mo'ljallangan noyob texnika va uskunalar;

Ichki buyumlar, shu jumladan ofis mebellari;

Dam olish, dam olish va o'yin-kulgi uchun narsalar.

Chiziqli bo'lmagan usulda amortizatsiya ajratmalarining yillik miqdori ikki usulda hisoblanishi mumkin: yillar sonlari yig'indisi usuli bilan foydali umr va balansni kamaytirish usuli 2,5 gacha tezlashtirish koeffitsienti bilan. Hisoblash ob'ektning amortizatsiya qilingan qiymatiga asoslanadi. Aktivning foydalanish muddatining birinchi yilidagi va keyingi har bir yilidagi amortizatsiya stavkalari boshqacha bo'lishi mumkin.

Tezlashtirilgan amortizatsiya usullari eskirish ta'siri ostidagi ob'ektning qiymati uning jismoniy eskirish davriga nisbatan sezilarli darajada tezroq pasayishi mumkin bo'lgan hollarda qo'llaniladi.

Tezlashtirilgan amortizatsiya usullaridan foydalanish, shuningdek, mashinalar va asbob-uskunalardan foydalanishning dastlabki yillarida ular keyingi yillarga qaraganda ko'proq daromad keltirishi mumkinligidan dalolat beradi, chunki foydalanish boshida ularni ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish xarajatlari ko'p bo'ladi. xizmat muddati tugaganidan kamroq. ...

Yillar yig'indisi usuli asosiy vositalar ob'ektining har bir ish yili uchun amortizatsiya ajratmalarining o'z stavkasi hisoblab chiqilishidan iborat.

Samarali usul asosiy vositalar ob'ektining amortizatsiyasi ob'ektning amortizatsiya qilinadigan qiymati va joriy davrda chiqarilgan (bajarilgan) mahsulot (ishlar, xizmatlar) hajmining ob'ekt resursiga nisbati asosida amortizatsiyani hisoblashdan iborat. Hisob-kitoblar natura shaklida amalga oshiriladi.

Amortizatsiya me’yorlari iqtisodiy jihatdan asoslangan va asosiy fondlarning
o’z vaqtida qoplashga yo’naltirilgn bo’lishi kerak. Ularni xisoblashda asosiy
fondlarning xizmat muddatini iqtisodiy to’g’ri aniqlash uchun quyidagi omillarni
inobatga olgan holda bajariladi;
• asosiy fondlarning chidamliligi;
• ma’naviy eskirish (birinchi va ikkinchi tur);
• jihozning balansi;
• kapital ta’mirlash va yangilanish ehtimolligi;
Tezlashtirilgan amortizatsiyani qo’llashda, muayyan inventar ob’yektini
uchun belgilab qo’yilgan tartibda amortizatsiya me’yori 2 martadan ortiq
bo’lmagan miqdorgacha oshirilishi mumkin.
Odatda, tezlashtirilgan amortizatsiya usuli quyidagi turdagi mashinalar,
jihozlar va transport vositalariga tegishli emas:
• me’toriy xizmat muddati 3 yildan iborat bo’lgan
mashinalar, jihozlar va transport vositalarga;
• samolyotsozlik parkining ayrim turdagi jihozlariga, ularning me’yoriy
xizmat muddati samolyot va vertolyotlarning uchish soatiga bog’liq
bo’lsa;
• avtomobilning harakat tarkibiga, agar amortizatsiya avtomashina
qiymatiga nisbatan olinsa-da, haqiqiy 1000km yurilgan yo’lga olib
borilsa.
• Noyob tehnika va jihozlar, agar ular aniq bir turdagi tajribalar uchun
mo’jjallangan bo’lsa.6
Amortizatsiya—(lotincha amortisatio-qoplash), asosiy kapital (fondlar)
amortiztsiyasi—asosiy kapital (mashina va mehanizmlar, jihozlar va uskunalar,
binolar va inshootlar)ning eksplutatsiya jarayonida eskirishi va ayni paytda ular
qiymatining muayyan davr davomida ishlab chiqarilayotgan tayyor mahsulotga
o’tib borishi. Ishlab chiqarishda qatnashayotgan asosiy fondlar yillar o’tishi bilan eskiradi
va o’z sifatini yo’qata boradi:
jismoniy va ma’naviy jihatdan eskiradi.
Jismoniy eskirish deganda, asosiy fondlarning ishlab chiqarish jarayonida
qatnashishi natijasida butunlay yoki qisman to’zishi, yemirilishi tushuniladi.
Ma'lum vaqt o’tgach, jismoniy jixatdan butunlay yoki qisman yaroqsiz bo’lib
qolgan mеxnat qurollarini yangisiga almashtiriladi yoki bo’lmasa modеrnizatsiya
qilinadi yoxud ayrim qismlari kapital ta'mirlanadi.
Jismoniy eskirish natijasida asosiy fondlarning qiymati yo’q bo’lib kеtmaydi, balki tayyorlangan mahsulot qiymatiga ko’chadi. Korxonalarda faqat ishlayotgan mashina va asbob-uskunalargina emas, balki bеkor turganlari xam eskiradi (еmiriladi). Mashina va
asbob-uskunalarning jismoniy eskirish darajasi ularning xizmat muddati va to’zish
(emirilish) darajasiga nisbatan aniqlanadi.

Fan-tеxnika taraqqiyoti va mеxnat unumdorligi o’sishi tufayli ishlab turgan

mashina va asbob-uskunalar qiymatining kamaytirilishi, nisbatan unumli va tеjamli
yangi mashinalarning va asbob-uskunalarning ishlab chiqarishga joriy qilinishi
natijasida ishlatilayotgan mashinalarning jismoniy eskirish muddati tugamasdan
turib qadrsizlanishi — asosiy fondlarning ma'naviy eskirishi, dеb ataladi. Ma'naviy
eskirish fondlarning narxini vaqti-vaqti bilan qayta ko’rib chiqishni shart qilib
qo’yadi. Eskirgan asosiy fondlarni yangilari bilan almashtirish rеjali ravishda eng
kam mеxnat va mablag sarf qilishga harakat qilinadi.
Ayniqsa hozirgi jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi davrida korxonalarda
asosiy fondlarninig ma’naviy eskirishi korxonalarning mahsulotlarini
raqobatbardoshligini yo’qotishiga sabab bo’lmoqda, chunki ma’naviy eskirgan
tehnologiyada ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi yuqori bo’ladi va uning narxini
oshishiga olib keladi. Asosiy vositalar moddiy va ma'nan eskiradi. Moddiy eskirish
mеxnat vositalaridan foydalanish jadalligi va ularning korxonada ishlatilgan
muddatlari bilan bеlgilanadi. Ma'naviy eskirish fan va tеxnika taraddiyoti
natijasida mexnat vositalarining arzonlashuvi xamda iqtisodiy jixatdan mukammal
bo’lgan yangi mеxnat vositalarining yaratilishi va joriy qilinishi bilan bog’liq.

Amortizatsiya mе'yori asosiy fondlar turiga, xizmat qilish muddatiga ko’ra

tabaqalashtirilad.
Amortizatsiya qiymati ishlab chiqarilgan mahsulotning
tannarxiga kiritib boriladi. Mahsulot sotilgach, bu qiymat amortizatsiya ajratmalari
ko’rinishida eskirgan jixozlar o’rniga yangisini sotib olish uchun zarur bo’lgan
mablaglar summasi tarzida jamgariladi.
Ayni paytda asosiy fondlar qiymatini xisobdan chiqarishni tеzlatish
tadbirkorni asosiy fondlarning ma'naviy eskirishi bilan bog’liq extimoli bo’lgan
zarar ko’rishdan saqlaydi, yangi tеxnika va tеxnologiyani tеzroq joriy etishga
rag’batlantiradi.
Amortizatsiya ajratmalari asosiy fondlarning o’zini yoki uning ba'zi
qismlarini yangilash vaqti kеlguncha shu shaklda ma'lum fondda jamg’arilib
turiladi va bu fondni amortizatsiya fondi dеb ataydilar. Dеmak, amortizatsiya
fondi — amortizatsiya ajratmalari xisobiga shakllanadagan maxsus fonddir.
Asosiy vositalar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan moddiy
aktivlar amortizatsiyasi dеgan tushuncha xam mavjud.
Asosiy vositalar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan nomoddiy
aktivlar amortizatsiyasi bo’yicha xarajatlar tarkibiga quyidagalar kiradi:
—asosiy ishlab chidarish fondlarining dastlabki qiymatidan kеlib chidib
xisoblangan amortizatsiya ajratmalarining summasi (xisoblangan eskirish);
—lizing bo’yicha va bеlgilangan tartibda tasdiqlangan normalar, qonun
hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladigan, jadallashtiriladigan amortizatsiya
summasi.
Ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan nomoddiy aktivlar eskirishi, har
oyda xo’jalik yurituvchi sub'еkt tomonidan dastlabki qiymati va ulardan natijali
foydalanish muddatidan (biror xo’jalik faoliyati yurituvchi sub'еkt muddatidan
ortiq emas) kеlib chiqib hisoblanadigan mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxiga
tеgishli bo’ladi. Natijali foydalanish muddatini aniqlash imkoni bo’lmagan
nomoddiy aktivlar bo’yicha eskirish mе'yori 5 yilga hisoblanadi.
Asosiy fondlarning moddiy eskirish usullari.
Moddiy eskirish—mashina va uskunalarning ishlab chiqarish jarayonida
foydalanish jarayonida uskunalarning qismlari, uzel, konstruksiyalari, shakli,
o’g’irligi va ustki qismlarining o’zgarishidir. Moddiy eskirish darajasiga asosiy
quyidagi omillar ta’sir ko’rsatadi:
• mashina va uskunalar tayyorlangan material;
• mashina va uskunalarning ishlash rejimi;
• asosiy fondlarga tehnik hizmat ko’rsatish darajasi;
• tashqi muhit (chang, namlik va boshqalar).
Asosiy fondlarning jismoniy eskirishi me’yoriy va avariyali (halokatli,
qaltis) bo’ladi. Meyo’riy eskirish asosiy fondlarning uzoq muddat ishlashi
davomida o’z xususiyatini tabiiy yo’qotishidir.
Halokatli eskirish yuz berganda asosiy fondni qayta tiklash imkoniyati
bo’lmaydi va yaroqsiz holga kelib qoladi. Asosiy fondlarni jismonoy eskirishini
qiymatini aniqlashda quyidagi usullardan foydalaniladi;
1.Ekspert usullar:
• foydalilik muddati usuli;
• holatini ekspert baholash.
2.Iqtisodiy-statistik usullar:
• daromadlilikni pasayishi usuli;
• tamirlash davri bosqichi.
3.Tajriba-analitik usullar:
• istemol xususiyatining pasayishi;
• elementlar bo’yicha hisob-kitobi;
• to’g’ri usul.
Ekspert usullar-mashina va uskunalarning ishlab chiqarish va eksplutatsiya
jarayoni mutaxassisining aktivning amaldagi holati haqidagi fikri va xulosasi
asoslanadi.
Foydalilik muddati-usulida asosiy fondning yana qancha muddat davomida
foydalanish mumkinligini yetarli darajada aniqlikda aniqlash imkoniyatini yaratib
beradi. Foydali ish muddati—mashina va uskunalarning uning jismoniy holatini,
foydalilik darajasini, uning foydali ish muddatiga nisbatan aniqlaydi. Asosiy
fondlarning foydali ish muddatini bilgan holda quyidagi formula orqali aniqlash
mumkin bo’ladi.
Tэф=Tн—Tост
Bu yerda:
Tн—asosiy fondlarning normativ foydalanish muddati;
Tост—ekspert tomonidan aniqlangan asosiy fondning keyingi foydali ish
muddati.
Yuqoridagi formuladan kelib chiqqan holda jismoniy eskirish quyidagicha
aniqlanadi.
Фн=Tэф/ Tн
Ushbu usulni hozirda bizning korxonalarimizga ham qo’llash imkoniyati
mavjud. Buning uchun asosiy ish asosiy fondning qolgan foydali ish muddatini
aniqlash talab etiladi. Bunda korxonaning asosiy fondlarini yangilash kerak
bo’lgan muddatni aniqlashga imkoniyat beradi.
Asosiy fondlarni holatini ekspert baholash-ekspert mutahassislar tomonidan
oldindan aniqlangan mashina va uskunalarning jismoniy eskirish
koeffitsiyentlariga asoslangan tarzda aniqlanadi. Bu ma’lumotlar yanada aniqroq
bo’lishi uchun bir necha ekspertlar jalb qilinadi. Bunda jismoniy eskirish
quyidagicha aniqlanadi:
Фн=ΣФн*аi
Bu yerda:
Фн—jismoniy eskirish darajasi;
ai—ekspertlar tomonidan belgilangan koeffitsiyent.
Bu usul qo’llanish uchun ekspertlar tomonidan aniqlangan koeffitsiyentlar muhim
ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiy-statistik usul mashina uskunalar haqida belgilangan davr uchun
aniq tehnik-iqtisodiy eksplutatsiya ko’rsatkichlar bo’lganda qo’llaniladi.
Bu usul hisoblash murakab jarayondir. Ushbu usulni yirik va moliyaviy
baquvvat korxonalar qo’llash maqsadga muvofiq, chunki ushbu usulni to’g’ri
hisoblash mutahassis zarur bo’ladi.
Daromadlilikni pasayishi usuli jismoniy eskirishning o’sib borishiga
proporsional ravishda undan olinayotgan daromadning pasayishini anglatadi.
Jismoniy eskirish darajasi quyidagicha aniqlanadi:
Фн=(Д0—Д1)/Д0
Д0—yangi uskunani eksplutatsiyasi natijasidan olingan sof daromad;
Д1—joriy vaqt oralig’ida olingan sof daromad.
Ta’mirlash davri bosqichi usulida mashina va uskunalar eksputatsiya
jarayonida jismoniy eskirishi oshib borgan uning istemol xususiyati pasayib
boradi. Hisob-kitoblarni osonlashtirish uchun faqat ta’mirlash davridagi kapital
ta’mirlashlarni hisobga olamiz, istemol xususiyati chiziqli ko’rinishda bo’ladi.
Tajriba analitik usuli mashina va uskunalarning tajribadan o’tkazish va
baholash uchn uning tehnik-iqtisodiy, tehnologik ko’rsatkichlaridan foydalanadi
Istemol xususiyatining pasayishi mashina va uskunalarning jismoniy eskirishiga bo’gliqligini ifodalaydi. Umumiy istemol xususiyati ПС0 alohida istemol xususiyatlarining ПСi yig’indisi sifatida ifodalanadi.
ПС0=еПСi Чаi Σai=1 Bu yerda eskirish quyidagicha aniqlanadi.
Ф=Σ∆ПСiаi
Elementlar bo’yicha hisob-kitobi uslida mashina va uskunalarning alohida
elementlari bo’yicha eskirish hisoblanib, ulardan olingan natijalar jamlanib
qiymatdagi ulushiga nisbatan aniqlanadi. I-elementning eskirishi quyidagicha
aniqlanadi: Fip=fi (Ci ⁄Cн)(Ti ⁄Tн)
Bu yerda: fi—i-elementning eskirish darajasi; Ci,Cн—i-elementning, mashina va uskunalarning qiymati; Ti,Tн—i-elementning, mashina va usnalarning foydali ish muddati; Ob’yektning umumiy eskirishi elementlarning eskirishlarini yig’indisi ko’rinishida aniqlanadi. Фн=∑Fip To’g’ri usul yangi mashina va uskunaning qiymati Cн va eskigan uskunaning yangi holatiga keltirish uchun zarur harajatlar З yordamida aniqlanadi. Eskirish quyidagicha aniqlanadi. Ф=З⁄Сн
Xulosa.
Fan-tеxnika taraqqiyoti va mеhnat unumdorligi o’sishi tufayli ishlab turgan mashina va asbob-uskunalar qiymatining kamaytirilishi, nisbatan unumli va tеjamli yangi mashinalarning va asbob-uskunalarning ishlab chiqarishga joriy qilinishi natijasida ishlatilayotgan mashinalarning jismoniy eskirish muddati tugamasdan turib qadrsizlanishi — asosiy fondlarning ma'naviy eskirishi, dеb ataladi.Asosiy fondlarning jismoniy eskirishi meyoriy va avariyali (halokatli, qaltis) bo’ladi. Me’yoriy eskirish asosiy fondlarning uzoq muddat ishlashi davomida o’z xususiyatini tabiiy yo’qotishidir. Asosiy fondlarni jismoniy eskirishini qiymatini aniqlashda uyidagi usullardan foydalaniladi; 1.Ekspert usullar:
• foydalilik muddati usuli ;
• holatini ekspert baholash;
2.Iqtisodiy-statistik usullar:
• daromadlilikni pasayishi usuli;
• tamirlash davri bosqichi;
3.Tajriba-analitik usullar:
• istemol xususiyatining pasayishi;
• elementlar bo’yicha hisob-kitobi;
• to’g’ri usul.
Foydalanilgan adabiyotlar ròyhati
www.google.ru
www.google.uz
http://hozir.org