Reja: Axborotni ruxsatsiz foydalanishlardan himoyalash

Zamonaviy antivirus dasturiy vositalari kompyuter tizimlarini viruslardan, trojanlardan, kurtlardan, reklama dasturlaridan va boshqa zararli dasturlardan himoya qilish uchun mo'ljallangan. Ularning imkoniyatlari juda keng va turli xil bo'lib, ular quyidagilarni o'z ichiga oladi:

- Fayllarni, elektron pochtalarni, veb-sahifalarni va boshqa manbalarni real vaqt rejimida tekshirish va zararli obyektlarni aniqlash va tozalash;

- Tizimni regulyar ravishda skanerlash va zararli dasturlarni olib tashlash;
- Tizimni zararli dasturlarning o'rnatilishidan oldin himoya qilish uchun firewall (yo'nalishli himoyalovchi) ishlatish;
- Tizimni viruslar bilan infektsiyalanishidan saqlab qolish uchun yangilanishlar orqali ma'lumotlar bazasini doimiy ravishda yangilash;
- Tizimni optimallashtirish, tezlashtirish va xavfsizroq qilish uchun qo'shimcha vositalardan foydalanish, masalan, fayllarni shifrlash, parollarini boshqarish, foydalanuvchining xavfsizlik saviyasini baholash va boshqalar.

Zamonaviy antivirus dasturiy vositalari kompyuter tizimlarining xavfsizligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Ular tizimni viruslarning salbiy ta'siridan himoya qilish, foydalanuvchining shaxsiy ma'lumotlarini saqlash va internetda xavfsizlikni oshirish orqali ishonchli va samarali ishlashga yordam beradi.

Kiberjinoyat va kiberhuquq - bu ikki tushuncha, kiberavjodagi harakatlarni yuridik baholash uchun ishlatiladigan so'zlar. Kiberjinoyat - bu kiberavjodagi qonunbuzarlik, ya'ni kompyuter tizimlarini, ma'lumotlarni yoki internet foydalanuvchilarini zarar yetkazishga yo'naltirilgan harakat. Kiberhuquq - bu kiberavjodagi huquqiy himoya, ya'ni kompyuter tizimlarini, ma'lumotlarni yoki internet foydalanuvchilarini kiberjinoyatlardan saqlashga yo'naltirilgan qonunlar va qoidalar. Kiberjinoyat va kiberhuquq o'rtasida aloqalar bor, chunki birinchisi ikkinchisini buzishga urinishadi, ikkinchisi esa birinchisini oldini olishga harakat qiladi.

Tarmoqda uzatiluvchi axborotni himoyalashda kriptografiyaning o‘rni juda muhim va dolzarb. Kriptografiya axborotni maxfiy va xavfsiz tarzda uzatish, saqlash va qayta tiklash uchun matematik va kompyuter ilmlaridan foydalanadi. Kriptografiya orqali axborotni shifrlash, imzo berish, tasdiqlash va yoritish mumkin. Shuningdek, kriptografiya axborotning to‘g‘riligini, butunligini, mavjudligini va qo‘shimcha xususiyatlarni ham ta'minlaydi. Kriptografiya tarmoqda uzatiluvchi axborotni himoyalashda quyidagi usullarni qo‘llaydi:

- Simmetrik shifrlash: Bu usulda axborotni shifrlash va qayta tiklash uchun bir xil kalit ishlatiladi. Bu usul tez va samarali, lekin kalitni xavfsiz tarzda almashish muammo tug‘dirishi mumkin.

- Asimmetrik shifrlash: Bu usulda axborotni shifrlash va qayta tiklash uchun har bir foydalanuvchi uchun ikkita kalit ishlatiladi: ochiq kalit va maxfiy kalit. Ochiq kalit boshqalarga e'lon qilinadi, maxfiy kalit esa faqat egasi bilan saqlanadi. Bu usul kalit almashish muammosini hal qiladi, lekin simmetrik shifrlashdan sekinroq.
- Hash funksiyalari: Bu usulda axborotning xususiy qiymati (hash) hisoblanadi, u erda bir necha bit o‘zgarishi ham hash qiymatini butunlay o‘zgartiradi. Hash funksiyalari axborotning to‘g‘riligini va butunligini tekshirishda foydalaniladi.
- Elektron imzo: Bu usulda axborotga maxfiy kalit orqali imzo beriladi, u erda ochiq kalit bilan imzoni tasdiqlash mumkin. Elektron imzo axborotning egasini aniqlash va uning rad etilmagan o‘zgarishlariga qarshi himoya qilishda foydalaniladi.
- Sertifikatlar: Bu usulda ochiq kalitlarni nazorat qiluvchi ishonchli tashkilotlar (sertifikat markazlari) tomonidan rasmiy hujjatlar beriladi. Sertifikatlar ochiq kalitlarning egasini tasdiqlash va ularning xavfsizligini kafolatlashda foydalaniladi.