Reja: Grammatik tahlilning tarkibiy qismlari qaysilar?

Yuqorida
ta’kidlaganimizdek,
so‘zlarning
morfologik
tarkibini aniqlashda ularning hozirgi holati hisobga olinadi.
(Etimologik
sharh
berib
o‘tish
mumkin).
Masalan,
yuqoridagi misolda ko‘klam, suqlanardim, tovlanayotgan
so‘zlari hozirgi o‘zbek tili nuqtayi nazaridan yaxlit bir so‘z
tuyuladi, tarixiy tarkibi qorong‘ilashgan. Aslida ko‘klam–
ko‘k+la+m
qismlariga
bo‘linadi,
ko‘k o‘zagiga so‘z
yasovchi (fe’l yasovchi) -la, bundan so‘ng yana so‘z
yasovchi
(ot
yasovchi)
-m
qo‘shilgan.
Natijada,
«ko‘karuvchi fasl» ma’nosidagi ot so‘z yasalgan. Bu–
so‘zning
etimologik
tomoni.
Xuddi
shuningdek,
suqlanmoq, tovlanmoq fe’llari ham suq va tob otiga fe’l
yasovchi - lan qo‘shilishi natijasida hosil bo‘lgan. Shunday
qilib, so‘zning etimologik tomoni morfologik tahlilda
hisobga olinmaydi, lekin ba’zan maxsus etimologik
kuzatuv sifatida hisobga olinadi.

---

Morfologik
tahlilda
(so‘z
tarkibiga
ajratishda)
qo‘shimchalarning tuzilishiga ko‘ra sodda va murakkab
bo‘lishini ham unutmaslik kerak. Ba’zan ikki mustaqil
sodda qo‘shimcha birlashgan holda yaxlit bir grammatik
ma’no anglatib keladi, ularni qismlarga ajratish mumkin
emas.
Yuqoridagi
misolda
-ayotgan
(tovlanayotgan
so‘zidagi) qo‘shimchasi murakkab qo‘shimchadir. Bu
qo‘shimcha - ayot va -gan qo‘shimchalarining bir ma’no