Reja: Haydovchini xarakterlovchi ko’rsatkichlar

2-jadval

		Haydovchining familiyasi, ismi, otasining ismi
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

Haydovchining qonida alkogol belgilari mavjudligi aniqlansa, uning transportni boshqarishiga ruxsat berilmaydi.

Inson organizmidagi alkogolni uning qonidagi, siydigi yoki ichidan puflab chiqargan havosidagi miqdoriga qarab aniqlash keng miqyosda yo’lga qo’yilgan. Ko’pchilik insonlarning qon tarkibidagi alkogol kontsentratsiyasi 0,05 %₀ (promill) bo’lsa, bu ularni birmuncha tinchlantiradi. Qon tarkibida alkogol kontsentratsiyasi 0,05 %₀ dan 0,15 %₀ gacha bo’lganda harakatlanish paytdagi muvozanat (koordinatsiya) va hatto harakatlarida (holatida) o’zgarish ko’zga tashlanadi. Bunday holat birinchi ko’rinishda miya faoliyatining stimullashganini (ko’p gapirish, agressivlashish, harakatlarning aktivlashishi), aslida esa oddiy holatda bunday qilinmasligini, miya faoliyatining tormozlanishi ekanligini bildiradi. Qondagi katta miqdordagi alkogol haydovchining qobiliyatini pasaytiradi va u o’zining holatini noto’g’ri baholab, ba’zan oddiy holatdagiga nisbatan yaxshi harakat qilayotgandek tuyuladi. O’tkazilgan ko’p yillik kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, YTHda halok bo’lgan 4557 % haydovchilarning qonida 0,1 %₀ alkogol kontsentratsiyasi bo’lganligi aniqlandi.

Alkogol miqdorini aniqlash uchun Norvegiya davlati [11] birinchilar qatorida «promill» o’lchovining chegaraviy qiymatlarini kiritdi. Agarda haydovchining qonida alkogol miqdori 0,5 promilldan katta bo’lsa, u holda haydovchi mast deb aytiladi (0,5 promill deganda 50 milligramm alkogolni 100 millimetr qondagi miqdori tushuniladi).
Alkogol ta’sir qilishi natijasida haydovchining markaziy nerv tizimi ta’sirlanadi va axborotni qabul qilishi susayadi, reaktsiya vaqti ortadi, halokatli vaziyatiga tushgan vaqtida qaror qabul qilishida xatoliklarga yo’l qo’yadi. O’tkazilgan izlanishlar [11] shuni ko’rsatadiki, 30 % yaqin haydovchilar YTH sodir etilganda mast holatda bo’lganlar. Haydovchining qoni tarkibida alkogol miqdori qancha ko’p bo’lsa, uning shuncha ko’p YTHni vujudga keltirishda tavakkal
qilish darajasi ortadi (3-jadval).
3-jadval

Ko’rsatkichlar	Alkogolning haydovchi qonidagi miqdori, promillda
	Mast emas 0-0,5	0,51-0,99	1,00-1,49	1,5 va katta
	Mast haydovchining ichmagan haydovchiga nisbatan YTHdagi tavakkaligi
Jarohat olingan jami YTH	1	15	39	104
Halok bo’lgan haydovchilar		13	98	556

Mast haydovchilar sodir etgan YTH to’g’risidagi ayrim ma’lumotlarni Norvegiya davlatining markaziy statistika byurosi tomonidan tahlil qilinib [1] quyidagi xulosaga kelingan (4-jadval).
4-jadval

Tan jarohatlari bilan bo’lgan YTH va boshqa ko’rsatkichlar	Mast haydovchilar sodir etgan YTH, %	Jami YTH, %
YTHdagi jarohat darajasi: o’lim juda og’ir tan jarohati og’ir tan jarohati - engil tan jarohati jami Haydovchilarning jinsi: erkaklar ayollar jami Haydovchilarning yoshi 16-17 18-19 20-24	8 5 14 73 100 94 6 100 8 18 30	4 2 13 81 100 79 21 100 6 14 21
25-29 30-39 40-49 50 va katta Jami YTH turi: Transport vositalari bilan to’qnashuv Yakka YTH Piyodalarni bosib ketish Jami Xafta kunlari: Dushanba Seshanba CHorshanba Payshanba Juma SHanba Yakshanba Jami Sutkaning vaqti 21.00-08.59 09.00-20.59 Ko’rsatilmagan Jami	14 15 9 6 100 31 67 2 100 9 8 10 8 13 28 24 100 57 42 1 100	12 18 12 17 100 73 16 11 100 15 14 14 14 17 15 11 100 19 81 - 100

Jadvaldagi tahlil qilinayotgan ko’rsatkichlarning jarohat darajasi mast holdagi haydovchilarda o’lim va juda og’ir tan jarohatlari kattaligini, mast erkak haydovchilar ichmaganlariga nisbatan 15 % ko’p YTHni sodir etishlarini, ularning asosan 50 % ortig’ini shanba, yakshanba kunlari va sutkaning qorong’i vaqtida soat 21.00 dan 9.00 gacha YTH sodir etilishini ko’rish mumkin.
Ko’pchilik davlatlarda haydovchilarning mast holda transport vositalarini boshqarishi tahqiqlangan bo’lib, qoidaga bo’ysunmagan haydovchilar haydovchilik guvohnomasidan maxrum qilinadilar. Bir qator davlatlarlarda haydovchilar qonidagi alkogolning maksimal miqdori quyidagicha belgilangan (promillda): Angliyada 0,8; Yangi Zelandiyada 1,0; Kanadada
0,8; Norvegiyada 0,5; Amerika qo’shma shtatlarida 0,81,0.