Reja I. Kirish II. Asosiy qism

Stul = Sich + Sboshq = Stex +Sxiz + Sboshq (3.2)
Xizmat ko’rsatishdagi sermehnatlik darajasi xizmat ko’rsatish bo’yicha taqsimlanadi va buyumlar bo’yicha foizlar hisobida qo’yib chiqiladi, bu foizlar mazkur buyumni tayyorlashda ko’rsatilgan xizmatlarning har bir funksiyasi salmog’iga mos keladi. Buyumlar bo’yicha ishlab chiqarishni boshqarish sohasidagi mehnat sarflari ishlab chiqarishning sermehnatlik darajasiga proporsionaldir. Sermehnatlik darajasining qisqarishi, avvalo yangi, yuqori, unumli asbob-uskunalar va ilg’or texnologiya jarayonlarini joriy etish bilan ta’min etiladi. Shu bilan birga mavjud asbob-uskunalarni yangilash va qo’l ishlarini kichik mexanizasiyaga yuklash moslamalarini takomillashtirish va shu kabilar hisobiga tadbiq etilayotgan texnologiyani tubdan qayta qurmasdan turib ishlab chiqarishni ixchamlashtirish ham katta ahamiyat kasb etadi.
Sermehnatlik darajasini qisqartirishda mehnat unumdorligini oshirish rezervlari hajmini ishchilarning har bir guruhi bo’yicha yoki ish kuchini tejash bo’yicha bevosita foizlarda aniqlash mumkin.
Mehnat unumdorligini oshirish va mahsulotning sermehnatlik darajasini pasaytirish ko’rsatkichlari o’zaro teskari hajmlar sifatida bog’langan. Ular o’rtasidagi nisbat quyidagi formulalar bo’yicha aniqlanadi:
A = (100xb)/(100-b) va V = (100xa)/100-a
bu erda:
A – sermehnatlik darajasi b %ga qisqarganda mehnat unumdorligining o’sish foizi;
V – mehnat unumdorligi a %ga o’sganda sermehnatlik darajasining qisqarish foizi.
Tejashni hisoblash uchun sermehnatlik jarajasini pasaytiruvchi tadbir joriy etilishidan oldingi va tadbir joriy etilgandan keyingi u yoki bu mahsulotni tayyorlash, yoki biron-bir ish turini bajarishga sarflangan mehnat xarajatlari taqqoslab ko’riladi.
Sermehnatlik darajasini norma-soatlarda o’lchaganda ish kuchidagi tejash (Tk) quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
Tk = (Tn/(Fi.v x K)) x M, (3.3)
Bu erda: Tk – operasiya ga sarflangan mehnatni tejash norma-soat hisobida.