Bazi hollarda narsalar noto'g'ri idrok qilinadi. Narsalarni ana shunday noto'g'ri idrok qilishni illyuziya deyiladi. Masalan: Aristotel illyuziyasida. Sergeley aynan bir xil bo'lgan 1 kg tarozi toshi 1 kg og'irrok idrok qilinadi. Illyuziya hodisasi ayniqsa geometrik figuralarni idrok qilishda ko'p uchraydi: Idrok qilib turgan shaxs psixikasida ro'y beradigan o'zgarishlar ham illyuziya hodisasini paydo qilishi mumkin. Masalan: o'rmondagi to'nkani biror yirtqich hayvon deb idrok qilish Illyuziyalar hosil bo'lishining sabablari bor. Chunonchi Aristotel illyuziyasida hajmi katta narsaga ko'proq o'rganib qolgan. Geometrik figuralarda qo'shimcha chiziqlar tatsir etadi. Ko'ruv illyuziyalari amaliy ishlarda katta ahamiyatga ega. Chunonchi harbiy ishlarda texnika joyni niqoblash shunga asoslanadi. Iellyuziyadan gallyusinasiyani farqlash lozim. Gallyusinasiya yo'q narsalarni idrok qilishdir. Masalan: yo'q narsalarni ko'rish, yo'q tovushlarni eshitish kabi. - Одамнинг кўзи – ўта сезувчан, нозик ва мураккаб «асбоб». Аммо, у ҳам баъзи-баъзида адашиб туришга мойил. Унинг адашиши, айниқса кўриш иллюзияларида яққол намоён бўлади.
- Идрок иллюзиялари (лотинча «illusio» - хато, янглишиш сўзларидан олинган) – нарса ёки ҳодисаларни нотўғри, янглиш кўринишда идрок этишдан иборатдир.
- Ҳаракатланаётган трамвай вагонининг охирига ўтиб, ортда қолаётган темир йўлга бир қарангчи. Нимани кўраяпсиз? Темир излар кўринишида сиздан узоқлашиб кетаяптими? Нега икки темир изнинг орасидаги масофа ҳар ерида турлича? Ахир бундай излардан ҳаракатланиб бўлмайди-ку! Излар орасидаги масофа эса, аслида трамвайлар депосидан тортиб охирги шоҳ бекатгача бир хил. Яна иллюзия. Бу Понцо иллюзияси
Умумий равишда идрок иллюзиялар орасида кенг тарқалган кўриш иллюзияларини 2 гуруҳга бўлиш мумкин: - Умумий равишда идрок иллюзиялар орасида кенг тарқалган кўриш иллюзияларини 2 гуруҳга бўлиш мумкин:
- 1-гуруҳ. Фан хусусиятлари туфайли пайдо бўладиган иллюзиялар.
- 2-гуруҳ. Шаклнинг ўзгарган тарзда акс эттирилиши туфайли пайдо бўладиган иллюзиялар.
- Odatda ikki xil illyuziya farqlanadi:
- a) ob'ektiv illyuziya;
- b) sub'ektiv illyuziya.
- Ob'ektiv illyuziya - hamma odamlar uchun umumiy xarakterga ega bo’lib, uni geometrik illyuziya deb ham yuritiladi. Ob'ektiv illyuziya biz idrok qilayotgan narsalarning o’zaro bir-biriga ta'siri tufayli yuz beradi. Illyuziyaning bu turi har xil geometrik shakllarni idrok qilishda juda yaqqol ko’rinadi. Masalan, uzunligi baravar bo’lgan ikkita gorizontal to’g’ri chiziq chizilsa, bu chiziqlarning uchlariga tashqariga qaratilgan va ichkariga qaratilgan chiziq kattaroq bo’lib ko’rinadi. Idrok jarayonida yuz beradigan illyuziyaning bu turiga juda ko’plab misol keltirish mumkin.
- Sub'ektiv illyuziyalar -- odamning ayni chog’dagi hissiy holati bilan bog’liq bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, odamning hissiy holatida ro’y beradigan o’zgarishlar idrok jarayoniga ta'sir qiladi. Masalan, yuqorida aytib o’tilganidek, odam kechasi yolg’iz ko’chada qo’rqib ketayotgan bo’lsa, har bir sharpa uning qo’rqinch hissini kuchaytirib yuboradi. Natijada uning ro’parasidan chiqib qolgan butalgan daraxt qandaydir dahshatli mavjudotga o’xshab ko’rinadi.
- Parallel qilib chizilgan bir necha chiziqlar parallel emas, balki har xil tomonga kesilgan chiziqlardek tuyuladi.
- "Temir yo’l" illyuziyasi kesishadigan to’g’ri chiziqlarning torroq joyiga joylashgan chiziq uzunroq bo’lib ko’rinadi. Aslida esa har ikkala parallel chiziqning uzunligi tengdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
