Erkayeva Husnida
Mavzu : Falsafiy antropologiya (Inson falsafasi) Reja:
1. Inson falsafiy muammo sifatida. Inson borlig’i.
2. Falsafiy antropologiyaning shaqllanishi. Insonning bioijtimoiy mohiyati.
3. Praksiologiya- faoliyat falsafasi.
4. Fаlsаfiy аntropologiya fаnining predmeti vа hozirgi zаmon inson fаlsаfаsigа bаgʼishlаngаn fаnlаri oʼrtаsidа egаllаgаn oʼrni
Inson to’g’risidagi ilk tasavvurlar falsafa maydoniga kelishidan ancha avval xam bulgan. Bular tabiat va inson nisbati to’g’risidagi ertaqlarda, turli asotirlarda (miflarda) ifodalangan eng sodda fikrlar edi. Ayni shu fikrlar asosida va ular bilan aloqadorlikda insonni falsafiy tushunishga doyr ta’limotlar yuzaga keladi. Inson va uning moxiyati xaqidagi dastlabki bunday falsafiy ta’limotlar Qadimgi Xindiston, keyinrok Xiyuyda rivoj-landi.
Qadimgi Xindiston falsafasida bu masala "inson kaerdan paydo bulgan", "biz qayerda yashaymiz", “qayoqqa qarab borayapmiz" kabi savollar tarzida kuyilib bu savollar tarzida kuyilib, bu savollarga berilgan javoblarda insonning ijtimoiy - ma’naviy moxiyatini taxlil etish bilan birga uning barcha jonli mavjudotlar bilan umumiyligiga xam e’tibor qaratilgan.
Inson muammosi taxlilida xitoylik Konfusiyning ta’limoti aloxida ajralib turadi. uning falsafiy karashlarida insonning axloqiy tabiati, oiladagi xayoti va davlatni boshkarishi masalalari katta urin olgan. Garchi Konfusiy ta’limotida tabiat masalalari aloxida va bevosita urin olmagan bulsada "osmon" va "osmon xukmi" tushunchasi xiyla katta salmokka egadir. "Osmon xukmi" - bu takdir bo’lib, inson xayoti va ulimi uning tomonidan belgilab kuyilgan.
Konfusiyning "uzinga nimani istasang, boshkalarga xam uni ravo kur", degan fikrida insoniylik, kishilarga izzat xurmat kursatish yullari ifodalangan. U yana bilish – insonni bilishdir, deb aytgan edi.
Konfusiychilik bilan enma en mavjud bulgan daosizm (dao - yul demakdir) falsafii maktabi vakillari xam inson muammosini jiddiy tadqiq qilganlar. Bu maktab vakillari ta’limotiga ko'ra inson uzining xaetida dao - butun Olamning uz uzidan kelib chiqishi, rivojlanishi va barxam topishining doimiy tabiiy qonunlariga amal qilib yashash kerak. YA’ni, uning barcha xatti-xarakatlari Olam qonunlari va insoniy tabiatga mos bulmogi lozim.
Islom falsafasi vakillari inson muammosining barcha asosiy jixatlari bilan shugullandilar. Jumladan, ularni insonning kelib chiqishi, uning olamda tutgan urni. voqelikni uzlashtirish imkoniyatlari, ezgulik yulini tanlagan insonning ideali va xakozo masalalar qiziqtirgan edi. Bu masalalarni taxlil etish natijasida Forobiy insonning barcha mavjudotlaridan farki aql idrokdadir, degan xulosaga kelgan bulsa, Ibn Sino aqlning uzini umumiy karashlar va aloxida narsalar to’g’risida fikr yuritishga kodirlik shaqlida talkin kiladi.
Bu muammo xaqidagi Beruniyning fikrlari xam axamiyatlidir. U insonning Xudo tomonidan yaratilganligini kursatib, ayni vaqtda uning butun xaeti va jismoniy tuzilishi jugrofik omillar bilan xam boglik ekanligini kursatib shunday degan edi: "inson tanasi, rangi, xaqiqiy qiyofasi, tabiiy belgilari fakat kelib chiqishigagina emas, balki tuprok, suv, xavo va turar joyiga xam boglikdir".
Inson muammosi taxlili yangi zamon falsafasining barcha bos- kichlaridan egallagan urni, tutgan axamiyatiga ko'ra utmish davrlarida mavjud bulgan ta’limotlardan sifat jixatidan farklandi. Uygonish davri tafakkurida utmishdagi ta’limotlarning birontasida bulmagan xol insonni betakror individualliklarning yigindisi sifatida olib karash boshlandi, insoniyat betakror insonlardan tashkil topgani kursatildi. Bundan esa tirik tabiatda bulganidek, inson tabiatining xam bir xil emasligi, ayni paytda insoni bilan insoniyatning manfaatlari mushtaraqlashadigan muxim nuktalar borligi to’g’risida xulosalar chikariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
