Reja: Ishlab chiqarish va ularning rivojlanish bosqichlari
Download 52.9 Kb.
|
; 2014.
|
Mavzu: Ishlab chiqarish omillari va o'zaro taʼsiri va rivojlanishi Reja: 1. Ishlab chiqarish va ularning rivojlanish bosqichlari 2. Ishlab chiqarish omillari va tartibi 3. O'zbekistonda ishlab chiqarishning ilmiy texnikaviy darajasini oshirish Ishlab chiqarish — jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqtisodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayoni; ishlab chiqarish omillarini isteʼmol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. Ishlab chiqarish inson hayotining tabiiy sharoiti va boshqa faoliyat turlarining moddiy asosidan iborat. Kishilik jamiyati taraqqiyotining hamma bosqichlarida Ishlab chiqarish zarur. Uning mazmunini mehnat jarayoni belgilaydi. Ishlab chiqarish jarayoni 3 element — mehnat, mehnat ashyolari va mehnat vositalari boʻli-shini taqozo etadi. Ijtimoiy Ishlab chiqarish ishlab chiqarish vositalari Ishlab chiqarish va is-teʼmol buyumlari Ishlab chiqarishdan tashkil to-padi. Bu boʻlimlarning har biri koʻplab xoʻjalik tarmoqlaridan iborat boʻlib, ularda turli Ishlab chiqarish vositalari va isteʼ-mol buyumlari yaratiladi. Birinchi boʻlimning ikkinchi boʻlimga nisbatan ustunligi kengaytirilgan takror Ishlab chiqarish iqtisodiy qonunining ifodasidir. Ishlab chiqarish faqat mahsulot Ishlab chiqarishdan iborat boʻlmay, balki taqsimot, ayirboshlash va isteʼmolnya oʻz ichiga oladi. Ishlab chiqarishning rivojlanishi, avvalo, Ishlab chiqarish qurollarining oʻzgarishi va mukammallashishidan boshlanadi. Ishlab chiqarishning rivojlanishi jamiyat hamma aʼzolarining farovonligini muntazam oshira borish va har tomonlama rivojlantirishga imkon beradi. Ishlab chiqarishni tashkil etish — mehnat jarayonida i.ch. re-surslari va mehnat qurollaridan oqilona foydalanib, belgilangan vazifani bajarish va yuqori samaradorlikka erishishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui. I.ch.t.e. eng maʼqul usullarni, zarur asbob-uskunalarni tanlash, turli i.ch. sohalarining mutanosib va uzluksiz ishlashini taʼminlash, ishlab chikarish grafiginit bu-zilishiga yoʻl qoʻymaslik, korxona va sexlarda i.ch. estetikasi, sanitariyasi, mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi talablariga mos keladigan sharoitlarni yaratish va b. da namoyon boʻladi. I.ch.t.e. dan maqsad korxona uchun aj-ratilgan moddiy, moliyaviy va mehnat imkoniyatlaridan mumkin qadar yaxshiroq foydalanish, eng yuqori moliyaviy natijalarga erishishdir. I.ch.t.e. ning xususiyatiga koʻra, potok l i (i.ch. ning har bir uchastkasida muayyan ish nomenklaturasi, ish urni mahsulot tayyorlashga qarab belgilanadi, bunda, odatda, bir turdagi mahsulot kuplab tayyorlanadi), yakka tartibda (alohida uchastkalarni texnologik ixtisoslashda namoyon boʻladi) va partiyalab, toʻp-toʻp qilib i.ch. (po-tokli va yakka tartibda mahsulot i.ch.ni ham oʻzida mujassam etadi) koʻrinishlari bor. I.ch.t.e. da ishlab chiqarish sikli davomiyligini vaqt jiqatidan rejalashtirish muhim ahamiyatga ega. Hoz. vaqtda texnikadan unumli foydalanish va ularni oʻz vaqtida sifatli qilib taʼmirlash I.ch. t.e. ning muhim vazifasiga aylangan.[1] Shuni ta`kidlash lozimki, 2016 yilda respublikaning jami sanoat ishlab chiqarilishi hajmi asosan Toshkent shahri (21,0%), Toshkent (15,1%), Navoiy (9,5%), Qashqadaryo (8,6%), Farg`ona (7,2%), Andijon (7,1%) va Samarqand (6,7%) viloyatlari hisobidan shakllangan bo`lib, juda katta bo`lmagan ulushi esa Jizzax (1,8%), Surxondaryo (2,0%) va Xorazm (2,5 %) viloyatlariga to`g`ri kelmoqda. 2016 yilda O`zbekiston Respublikasida jami sanoat ishlab chiqarish hajmida hududlarning ulushi 2016 yilda hududlar kesimida sanoat ishlab chiqarishning aholi jon boshiga hajmi Navoiy viloyatiga (11395 ming so`m), Toshkent shahriga (9761 ming so`m), Toshkent (5998 ming so`m), Sirdaryo (4421 ming so`m) va Qashqadaryo (3151 ming so`m) viloyatlariga to`g`ri keladi. Aholi jon boshiga sanoat ishlab chiqarishning eng past hajmi esa Surxandaryo (903 ming so`m) va Namangan (1323 ming so`m) viloyatlarida kuzatilmoqda. 2016 yilda hududlar kesimida aholi jon boshiga sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish Sanoatning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiyalash va diversifikatsiyalash, xom-ashyo va yarim tayyor mahsulotlarni qayta ishlashning zamonaviy texnologiyalarini joriy etish, jahon bozorida yuqori raqobatbardosh bo`lgan ishlab chiqarishlarni manzilli qo`llab-quvvatlanishi, ishlab chiqarishlar tarkibida qayta ishlash sanoatining ulushini oshishiga ko`maklashdi.Agar 2010 yilda, sanoat ishlab chiqarishining umumiy hajmida qayta ishlash sanoatining ulushi 73,8% bo`lgan bo`lsa, 2016 yilga kelib esa 80,3%ga o`sdi. Faoliyat turlari bo`yicha sanoat tuzilmasi Sanoat ishlab chiqarishining umumiy hajmida yuqori qo`shimcha qiymat bilan mahsulot ishlab chiqarish hajmi quyidagi sohalarda o`sdi: oziq-ovqat, tekstil, kimyo, farmatsevtika preparatlari va boshqa sohalarda. Faqat 2016 yilning o`zida, o`tgan yilga nisbatan mahsulot ishlab chiqarish hajmining o`sishi, qayta ishlash sanoatida – 6,4%ni, shu jumladan, asosiy farmatsevtika mahsulotlari va preparatlar ishlab chiqarish bo`yicha – 40,3%ni, kimyo mahsulotlari, rezina va plastmassa buyumlar – 34,4%ni, boshqa nometall mineral mahsulotlar – 20,9%ni, oziq-ovqat mahsulotlari, ichimliklar, tamaki mahsulotlari – 10,8%ni, to`qimachilik mahsulotlari, kiyim-kechaklar, charm mahsulotlari ishlab chiqarish bo`yicha – 9,0%ni tashkil etdi. Shu bilan birga, so`nggi yillarda neft-gaz korxonalariga sezilarli miqdorda kapital qo`yilmalar sarflanishiga qaramay, 2016 yilda, gaz qazib chiqaruvchi korxonalarda ishlab chiqarish hajmining o`sishi 2015 yilga nisbatan atigi 2,0%ni tashkil etgan, neft qazib chiqarish bilan shug`ullanuvchi korxonalarda esa ishlab chiqarish hajmlari 3,3%ga pasaygan. Shuningdek, 2016 yilda, koks va neftni qayta ishlash mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalarida (2015 yilga nisbatan 97,1%), kompyuter, elektron va optik mahsulotlar ishlab chiqarish korxonalarida (78,4%), avtotransport vositalari, treylerlar va yarimpritseplar ishlab chikarish korxonalarida (50,6%), mashinalar va asbob-uskunalarni ta`mirlash va o`rnatish korxonalarida (96,4%) ishlab chiqarish hajmlari pasaygan, metallurgiya sanoatida esa uncha ko`p bo`lmagan o`sish (101,6%) kuzatilgan. 1-jadval Iqtisodiyot faoliyat turlari bo`yicha sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish
OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil Ishlab chiqarish omillari va tartibi Ishlab chiqarish omillari — Bevosita ishlab chiqarish jarayonida qoʻllanadigan resurslar boʻlib; yer (tabiat), ishchi kuchi, kapital, tadbirkorlik faolligi (tadbirkorlik qobiliyati) kabi omillar hisoblanadi. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmi, miqdori ulardan foydalanish darajasiga boglik, boʻladi.[1] Ishlab chiqarish omillari. Iqtisodiyotda ishlab chiqarish omillari Ishlab chiqarish juda murakkab jarayon bo'lib, unda ko'plab omillarga bog'liq. Iqtisodiyotda soddalashtirilgan modelni tuzish uchun, ammo to'rtta asosiy omilni ajratish odat tusiga kiradi, ularda printsipial printsipial jihatdan mumkin emas zamonaviy sharoitlar. U ishlab chiqarish va shu kabi, ishlab chiqarishning zararli va xavfli omillari bilan chalkashtirmasligi kerak. , bunga quyidagilar kiradi: chang, yorqin nur, xavfli gazlar va boshqalar. Iqtisodiy nuqtai nazardan, omil konstruktiv elementu o'ynaydigan rol bilan belgilanadi ishlab chiqarish jarayoni. Iqtisodiyotda mavjud bo'lgan barcha ishlab chiqarish omillarini tahlil qilish, ya'ni ish, er, kapital va tadbirkorlik fikiligi, inson mehnatlari ular orasida eng muhimi ekanligini ta'kidlamaydi. Qadimgi davrlarda, mashinalar printsipial bo'lmaganda, ish, aslida yagona omil bo'lgan va bu bu yoki bu yaxshi xarajatni belgilaydigan ish edi. Biroq, bugungi kunda mahsulotni avtomatlashtirish natijasida bugungi kunda insonning roli sezilarli darajada kamaydi. Boshqa tomondan, xuddi shu mashinalari, qo'shimcha ravishda ularga xizmat ko'rsatish va buxgalteriya hisobi va sotish va sotish va sotish va mahsulotlarni tashkil qilish bilan bog'liq shaxsning bevosita ishtirokida ishlab chiqariladi. Shunday qilib, mehnatning roli yuqori bo'lib qolmoqda va davrda avtomobillar insonning barcha majburiyatlarini engib o'tishadi, biz hali ham uzoqmiz. Ayniqsa, iqtisodiyotda ishlab chiqarish omillari o'z-o'zidan ishlab chiqarish uskunalari o'z ichiga olmaydi. Uskunalar pul uchun sotib olinganligi sababli, uni xom ashyo va materiallar, patentlar va boshqalar bilan birlashtirish mumkin. Umuman olganda, pul uchun sotib olingan hamma narsa ishlab chiqarish jarayonini to'g'ridan-to'g'ri amalga oshirish uchun zarur bo'lgan, chunki kapital kabi omil bilan belgilanadi. Poytaxt ham belgilanadi kassa investitsiyalariOdamlar ishlab chiqarishda ishlashi va qo'shimcha xarajatlarni oshirish uchun amalga oshirilishi kerak. Poytaxtning roli munozarali bo'lib qoladi, chunki chap siyosiy g'uvlar tarafdorlari kapital foydadan boshqa narsa emasligini ta'kidlamoqdalar. Kapital er kabi omil bilan chalkash bo'lmasligi kerak. Ishlab chiqarish omillariga talabning xususiyatlari: Ish va kapital narxlarga o'xshash kapitallar Yerga nisbatan ishlamaydi. Yer deb nomlanadi, hamma tabiatga tegishli. Shunday qilib, tabiat bizni ishlab chiqarilayotgan hududda taqdim etadigan va shuningdek eng faol ishtirokchi Asosiy xususiyat Bu omil shundaki, u cheklangan miqdorda mavjud bo'lib, bozor mexanizmlari yordamida odamlar tabiiy meros tomonidan qanday ehtiyojlardan foydalanish kerakligini aniqlashlari kerak. Va nihoyat, iqtisodiyotda ishlab chiqarish omillariga kiritilgan tadbirkorlik koeffitsienti tasarrufidagi ishbilarmonlarning ushbu jarayonni o'z-o'zidan tashkil etishga qodir bo'lgan ish ishlab chiqarish jarayoni rolini belgilaydi. Biznes omili Bu kapitalizmda mavjud bo'lgan mavjud super-foydalarni tushuntirishga mo'ljallangan, i.e. Daromad normal to'lovdan oshib ketadi. Kompaniyaning yuqori foydasi asoslanadi, chunki bozor kapitalining tarafdorlariga ko'ra, tadbirkor yoki jiddiy xavfni samarali tashkil etishga muvaffaq bo'lgan tadbirkorning magistri. Biroq, bugungi kunda ushbu omilni bugungi kunda barcha iqtisodchilar tan olmaydilar. Ba'zi iqtisodchilar, aksincha, iqtisodiyotda ishlab chiqarish omillarini yanada kengaytirishga moyil bo'lib, bu erda vaqt, g'oya va boshqalar kiradi. Shunday qilib, omillar masalasi hali ham munozarali va uning talqini, ko'p jihatdan bog'liq Germaniya iqtisodi va Faylasuf XIX asr. Karl Marks ishlab chiqarishning shaxsiy va haqiqiy omillarini ta'kidladi, odam o'zi shaxsiy omil sifatida gapiradi va ishlab chiqarish real omili sifatida ishlab chiqarish vositasi sifatida ishlab chiqarishni anglatadi va o'z navbatida, o'z navbatida mehnat va mehnat mahsulotlaridan iboratdir. K. Marksning so'zlariga ko'ra, ishlab chiqarish munosabatlari bilan uzviy bog'liq bo'lgan samarali ishlab chiqaruvchi kuchlar sifatida ishlab chiqarish to'g'risidagi qonunning kombinatsiyasi. Ba'zilar jarayonning materiallari va haqiqiy tarkibini tavsiflaydilar ijtimoiy ishlab chiqarish, tarixiy aniq shaklda. Rivojlanayotgan, har bir ishlab chiqarish munosabatlari turiga qarab ishlab chiqarilgan samarali kuchlarni rivojlantirishning har bir bosqichi ishlab chiqarishning noyob usuli bilan ajralib turadi. Nemmaxist iqtisodiy nazariychilar K. Markni tartibga solish bilan rozi emaslar yangi qiymat U faqat yollangan ishchilar tomonidan yaratilgan, ammo ular ishlab chiqarishning barcha omillari o'z yaratishda bir xil ishtirok etishiga ishonishadi. Shunday qilib, Alfred Marshall: "Umumiy kapital va ish uchun kapital dividendlar ishlab chiqarishda o'z daromadlarini o'z daromadlarini oladi. Ularning o'zaro bog'liqligi eng yaqin; poytaxt eng yaqin; kapital osonlikcha o'likdir; boshqa kapital uzoq vaqt davomida yashaydi. Ish energiya va tez o'sib borganda; kapital resurslar va oddiy ishchining bilimlari tufayli G'arbiy dunyo ozuqalari, ko'ylaklar va hatto uy-joylardagi uy-joylarga avvalgilarnikiga qaraganda yaxshiroq taqdim etiladi. Kapiter va to'quvchi o'rtasidagi hamkorlik, bu spinnerning yon tomonida kichik ustuvor vazifa. unga hech qanday ustunlik bermang. Ularning har birining farovonligi ikkinchisining kuchi va kuchi bilan chambarchas bog'liq, garchi ularning har biri o'zlarini vaqtincha va bir oz katta hissa qo'shishi mumkin Milliy dividend Ha. " Download 52.9 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|