Reja jamiyat tushunchasi va uning strukturasi. Jamiyat haqidagi falsafiy ta’limotlar tarixi

Tarix falsafasining funksiyalari. Tarix falsafasining funksiyalari to‘g‘risidagi masalani hal qilmasdan uning predmeti va o‘ziga xos jihatlarini to‘la anglab etish mumkin emas. Tarix falsafasi falsafaning tarkibiy qismi ekanligiga asoslanib, tarix falsafasining funksiyalari umuman falsafaning funksiyalari bilan asosan bir xil, deb taxmin qilish mumkin. Ayni vaqtda shuni ham unutmaslik kerakki, tarix falsafasi o‘z alohida ob’ekti, predmeti, metodlari, tadqiqot maqsadlari va vazifalariga ega va bu uning muayyan xususiyatlari mavjudligidan dalolat beradi. Quyida ularni ko‘rib chiqamiz
Tarix falsafasining dunyoqarashga doir funksiyasi shundan iboratki, u insonda tarixga, ya’ni jamiyatning mavjudligi va rivojlanishi, tarixiy jarayonning yagonaligi va rang-barangligiga, uning mazmuni va yo‘nalishiga, insonning undagi o‘rni va roliga va hokazolarga nisbatan umumiy munosabatni shakllantiradi.
Tarix falsafasining nazariy funksiyasi shundan iboratki, u tarixiy jarayonni teran anglab etish va u haqda nazariya, ya’ni tarixiy jarayonning mavjudligi, mazmuni, rivojlanish yo‘nalishi haqidagi qarashlar tizimi darajasida xulosa chiqarish imkonini beradi. Tarix falsafasining mazkur funksiyasi tarixiy o‘tmishni nazariy darajada rekonstruksiya qilishni amalga oshirish, tarixiy dalillar va voqealarning haqqoniylik darajasini aniqlash uchun imkoniyat yaratadi.
Tarix falsafasining metodologik funksiyasi uning qoidalarini tarixiy o‘tmishning u yoki bu ijtimoiy fanlar doirasida o‘rganiluvchi ayrim hodisalari va voqealarini o‘rganish jarayonida amalga tatbiq etish imkoniyatidan iborat. Bu holda tarix falsafasining qoidalari va xulosalari tarix, sotsiologiya, iqtisod, siyosatShunoslik, huquq falsafasi, psixologiya va boshqa fanlar sohasida amalga oshiriluvchi tadqiqotlarda qudratli metodologik vosita rolini o‘ynaydi.
Tarix falsafasining prognostik funksiyasi shundan iboratki, tarixiy jarayon qonuniyatlarini bilish jamiyat, uning ayrim kichik tizimlarining rivojlanish tendensiyalarini, tarix voqealari, kishilar faoliyatining yaqin va uzoq kelajakdagi oqibatlarini bashorat qilishga yordam beradi. Bunday bashorat negizida u yoki bu ijtimoiy hodisalar va umuman jamiyatning rivojlanishini prognoz qilish mumkin.
Shuni qayd etish lozimki, tarix falsafasining ko‘rib chiqilgan funksiyalari bir-biri bilan uzviy bog‘liq va bir-biriga o‘tadi. Ularning har biri qolganlarini nazarda tutadi va ularni o‘z tarkibiga u yoki bu tarzda kiritadi.
Xulosa. Tarix falsafasi – bu falsafaning tarixiy jarayon mazmuni, uning qonuniyatlari va asosiy yo‘nalishlarini tushuntirish bilan shug‘ullanuvchi, shuningdek uni bilish metodlarini asoslovchi bo‘limi.
Quyidagilar tarix falsafasining tarkibiy qismlari hisoblanadi:
tarix falsafasi ontologiyasi, tarix falsafasi gnoseologiyasi, tarix falsafasi tarixi, tarix falsafasi antropologiyasi.
Tarix falsafasining dunyoqarashga doir, nazariy, metodologik va prognostik funksiyalari farqlanadi.
Tarix falsafasining hozirgi konsepsiyalari orasida gnoseologik yo‘nalish (tanqidiy tarix falsafasi), ontologik konsepsiya, aksiologik konsepsiya, tarixning texnokratik konsepsiyalari alohida o‘rin egallaydi.
Bizning davrimizda kelajakni prognoz qilish insoniyat uchun tobora ulkan ahamiyat kasb etmoqda. Bugungi kunda kelajak avlodlar taqdiri prognoz qilishga ko‘p jihatdan bog‘liq.
Ijtimoiy tadqiqotlarning hozirgi darajasi kelajak haqida ancha aniq bilim olish va ijtimoiy bashoratni «utopiyalar» sohasidan fan sohasiga o‘tkazish imkonini beradi.
Kelajakni prognoz qilish insoniyat istiqbollarini fanlararo kompleks o‘rganish bo‘lib, u faqat gumanitar, tabiiy-ilmiy va ilmiy-texnikaviy bilimni birlashtirish jarayonida samarali bo‘lishi mumkin.