Reja: Kirish. 1-bob. Golografiya haqida tushuncha

Golografiya (yun. holos — butkul, toʻliq va ... grafil) — toʻlqinlar interferensiyasidan foydalanib buyumning fazoviy (hajmiy) tasvirini hosil qilish usuli. D. Gabor kashf etgan (1948), rus fizigi Yu.N. Denisyuk takomillashtirgan (1962). G. 60-y.larda lazer yaratilgandan keyin juda tez rivojlana boshladi. G. rangli va rangsiz (oq-qora) boʻladi. Gologramma hosil qilish uchun linza yoki yigʻuvchi koʻzgu ishlatiladi. G. yoki uning bir qismini yordamchi kogerent toʻlqin bilan nurlatib, buyumning tasvirini koʻrish mumkin. Buning uchun kogerent elektromagnit nurlar prizma yoki koʻzgu yordamida ikki nur dastasiga ajratiladi. Nur dastasining biri (asosiy nur) koʻzgu (prizma) ga, ikkinchisi (buyum nuri) esa buyumga yoʻnaltiriladi. Koʻzgu va buyumdan qaytgan nurlar fotoplastinkaga tushadi, unda gologramma hosil boʻladi. Gologramma asosiy nur bilan yoritilsa, buyum surati muallaq holda koʻrinadi (buyum suratini har tomondan koʻrish mumkin). Asosiy va buyumdan kaytgan nurlarning toʻlqin amplitudasi toʻlqinlar fazasiga ham bogʻliq. Asosiy nur fazasi fotoplastinka kengligida (bir qirrasidan ikkinchi qirrasigacha) tekis oʻzgaradi, chunki fotogotastinkaga tushgan toʻlqinlarning faza farqi buyumdan oʻtgan fazasiga bogʻliq. Buyumning har bir nuqtasidan qaytgan nurlar (toʻlqinlar)ning faza farqi buyum nuktalari oraligʻi yoki hajmi haqida maʼlumot beradi. Mas, .U va S’ manbalardan kelgan kogerent (monoxromatik) nurlar SS’ kesmani teng ikkiga boʻluvchi gorizontal tekislikka bir xil fazada keladi. Birbiriga tik nurlar dastasi qoʻshilishi natijasida hosil boʻlgan gologrammani asosiy nur i, bilan yoritilsa, ya2 nurning nusxasi i2’ koʻrinadi va, aksincha, gologramma p2 vertikal nur bilan yoritilsa, ya, koʻrinadi. Demak, gologramma asosiy nur bilan yoritilsa, nuqtalarning fazadagi haqiqiy oʻrni (bir-biridan uzoqligi) koʻrinadi. "Buyum nuri" yoʻnalishini oʻzgartirib, bitta fotoplastinkaga bir qancha gologrammani joylashtirish mumkin. G. fizika va texnikaning turli sohalarida, maʼlumotlarni kodlashda, akustikada, uch oʻlchovli kino va televideniyeda keng qoʻllaniladi.Golografiya tarixidan. Golografiya (yunoncha — to'la yozuv) — interferensiya ma-zarasi yordamida yozuvni va to'Iqin maydonini qayta tiklashning maxsus usuli. Bu usul interferensiya va difraksiya qonunlariga asoslangan.
Jismlarning fazoviy tasvirini qayd qilishning va qayta tiklashning bu yangi usuli 1947- yilda ingliz fizigi D.Gabor (1900-1979) tomo-nidan kashf qilingan. Bu kashfiyoti uchun D.Gabor 1971- yilda Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi. Golografiya ixtiro qilingan dastlabki yillarda unga yetarlicha e'tibor berilmadi. Buning aspsiy sababi qizigan manbalar chiqaradigan yorug’lik to’lqinlari yodamida keskin interferensiya manzarasi hosil qilish-ning imkoni bo’lmaganligidadir. Ammo yuqori darajadagi monoxromatik nurlar — lazer nurlari paydo bo’lganidan so’ng bu usulning amalda qo’llanishida keskin burilish ro’y berdi.
1977 yilda Lloyd Kross "kompozit" yoki "multipleks" deb nomlangan gologrammani ixtiro qildi. U boshqa barcha gologrammalardan tubdan farq qiladi, chunki u odatdagi fotosurat usuli bilan yaratilgan ko'plab alohida tekis forshortenajlardan iborat . Dastlab, texnologiya ob'ektni suratga olishni o'z ichiga olgan bo'lib, u ishlayotgan kino kamerasining ob'ektivi oldida aylantirilib, so'ngra ishlab chiqilgan plyonkaning alohida ramkalari umumiy gologrammaning tor chiziqlariga yozib qo'yilgan . Bunday gologramma, klassikadan farqli o'laroq, ob'ektning yorug'lik maydoni to'g'risida to'liq ma'lumotni o'z ichiga olmaydi va faqat gorizontal tekislikda ko'p burchakka ega, ammo oddiy fotosuratda bo'lgani kabi laboratoriyadan tashqarida ham tortishish mumkin. Bundan tashqari, agar suratga olish jarayonida ob'ekt harakatlansa, u holda kuzatuvchi gologrammani ko'rgan burchak o'zgarganda, bu harakat takrorlanadi . Multipleks golografiya an'anaviy stereogramlarni golografik shaklga o'tkazishning eng sodda va samarali usuli hisoblanadi.