Reja: Kirish Ijtimoiy meros ning inson rivojidagi o‘rni

O‘quvchi yoshlarni jismoniy statusiga xudud xususiyatlarining ta’siri

Reja:
Kirish

1.Ijtimoiy meros” ning inson rivojidagi o‘rni.
2.Inson jismoniy statusiga xudud xususiyatlarining ta’siri va gemeroxron tushunchasi.
3. Yoshlarning rivojlanishidagi sensitiv davri.
4 .Xulosa.
5. Foydalanilgan Adbiyotlar.

1.“Ijtimoiy meros” ning inson rivojidagi o‘rni.

Konsepsiya va dalillarni majmuini baholashda individual rivojlanishning biologik va ijtimoiy omillarning umumilliy holatlariningdan muammoga qarashzarur, ontogenezning turli etaplarini hisobga olgan holda jismoniy tarbiyaning asosiy konuniyatlariga tegishli, ularning mazmunida teoriya va tajriba uchun individning jismoniy rivojlanishini ongli boshkarish va uning jismoniy tayyorgarligi. Odamning ijtimoiy mavjudot sifatida rivojlanishida asosiy o‘rinni «ijtimoiy meros”- indivnd tomonidann butun insoniyat tajribasinn o‘zlashtirishi egallaydi.
Odamning jismoniy rivojlanishi jarayoniga bir tomonlama karashlarni engib o‘tishga intilib uning boshlarini uch xil «dastur” da:biologik, ijtimoiy -ekologik va antogenetik ko‘rib chiqish taxmin kilinadi. Odam rivojining ijtimoiy-ekologik dasturi organizmning hayotiy sharoitlari va tashqi sabablar tizimi ta’siri bilan ta’minlanadi. Ularning o‘rnini baholayotganda, aytish joizki irsiyatning biologik tomoni odsiy odam shakllanishida asosni tashkil etadi.
Lekin o‘z-o‘zidan biologik – odamning to‘lik shakllanishida asosiy rol o‘ynamaydi va erishiladigan hususiyat va iktidorning rivojlanishi darajasini belgilaydi, ayniksa, egallanadigan ko‘nikishlarni. Asosiy rolni bunda hayotiy tajriba, faol harakat, tarbiya atrof muhit bilan umuman chegarasiz o‘zaro munosabatlar imkoniyati va uning badiy o‘zgarishi.
Odamning antogenetik rivojlanish jarayonini o‘rganish uchun sifati yuzasidan bir xil bo‘lmagan davrlarning ajratilishi va uning shakllanishi zarur. Uning o‘rganish turli yoshlar davridagi organizmning morfo-funksional o‘zgarishlarning hususiyatlari aniklanishga olib keldi. Shunday kilib, bu o‘sish va rivojlanish jarayonlari yoshdagi farklarni belgilab, ketma-ketlikda davom etadi.
2.Inson jismoniy statusiga xudud xususiyatlarining ta’siri va gemeroxron
tushunchasi.
Shuningdek, anikki individual rivojlanishning turli geteroxron tomonlarnida o‘z aksini topganidek va butun hayoti davomida organizmning turli tizim va organlarning shakllanishi etilishi, rivojlanishi sinxron va bir teisda emas. Rivojlanish geteroxronligi katta o‘lchov, og‘irligi. Organlar shakli, sifat va mikdor ketma-ketlik farqida namoyon bo‘ladi. Organizm tizimlari va organlarning gistomorfologik va funksional hususiyatlariga tegishli. Shunday kilib bolalar morfologiyasida bir xil yoshdagi bolalar yuragining o‘lchovlari, shakli, shuningdek mushak tizimi apparatning tuzilishida individual farklar ko‘rsatilgan.
Geteroxronlik tomonlaridan biri tuzilishi darajasining kiyoinligiga bogliq, bir xil funksional tizimining alohida fragmenti etilishning turli templarda namoyon bo‘ladi.Geteroxronlikning boshqa tomoni organizmning turli davrlarda kerak bo‘ladigan turli strukturalar etlishi va shakllanishi davrning mos kelmasligi bilan belgilanadi. Jarayonga nafaqat yosh , balki shu jarayon borayotgan sharoit ham ta’sir kiladi, shuning uchun bir xil davrda bir xil organlarda ko‘pgina bolalarda turli o‘zgarishlar bo‘ladi.Volnerning ta’kidlashicha, pasport yoshi doimo “Biologik” ga mos kelavermaydi.Ontogenezning turli tomon geteroxronligi organizm rivojlanishning barcha qonuniyatlari b!shan bogliq holda ko‘rib chiqish lozim. Lekin bu erda aytib o‘tish kerakki, pdegaogika nuqtai nazaridan o‘smirlar va bolalar rivojlanishi ontogenezini kalendar bo‘yicha bo‘linishi etarli emas.
Har bir rivojlanish fachasi xujayralar apparatining genetik darajada bir vaktda voqealar zanjiriga tuzilishi bilan belgilanadiyu Fazaning chegaralaridagi rivojpanish jarayonlari.Odamning jismoniy statusiva jismoniy rivojlanishini aniqlovchi faktorlar sistemasida harakat faolligi boshlovchi rol o‘ynashi inkor etib bo‘lmas dalildir.
Harakat og‘irligi yurak-kon tomirlari, bezlari faoliyati, (kostnaya-suyakli) to‘qimaning rivojlanishi va mushak tizimida, organizmning tashqi muhit ta’siriga qarshiligida yakkol namoyon bo‘ladi. Aynan aktiv harakat jarayonida Yangi davriy aloqalar o‘rnatiladi. Yangi-yangi shartli reflektor alokalar paydo bo‘ladi.
3.Yoshlarning rivojlanishidagi sensitiv davri.
Rivojlanish davrining gankidiy tarktirovkasi ham bor. Masalan: ba’zi mualliflar yosh davrlarini bir biriga boglaydi. Boshqalari, tanqidiy davrlarni ontogenezda organizm potensiyalarining fazalari sifatida organizmga spetsifik ta’sir ko‘rsatganda ma’lum yukori javob keltirib chiqaradi. Bu “Sensitiv davr” deyiladi.
Aytish kerakki, tanqidiy sensitiv davrlar bolalarning ba’zi jismoniy kobiliyatlariga ta’sir o‘tkazishda juda axamaiyatli, bu jismoniy tarbiyani qurishda imkon yaratadi.
Odamning jismoniy potensiali rivojlanish vaqtida chegaralangan boshka rivojlanishdagi asosiy o‘zgarishlar esa asosan bolalik va o‘smirlik davrida bo‘lishi isbotlangan.Bolalar va o‘smirlar jismoniy ontogenetik rivojlanishini ayrim tomonlarini taxlil qilganda tadkikotlar tankidiy sensitiv davlar borligini isbotladi va ular tashqi va ichki faoliyat va xususiyatlarda namoyon bo‘ldi.
Hozirgi kunda aniklanishicha tanqidiy yoki sensitiv davrlar irsiy chegaralanmagan, balki ma’lu mikdorda faollik, uning turi va yo‘naltirilganligiga bogliq.
Bolalarning o‘sishi va rivojlanishi vaqtida bir xil kechmasligi isbotlangan. Biroq bu jarayonning borishini belgilovchi ma’lum qonuniyatlari bor.
Turli sinflarning o‘quvchilari uchun tavsiya qilinadigan “faol dam olish”ning taxminiy vaqti me’yori (soat hisobida)Sport mashgulotlarnga tayyorgarlik jarayonrning mazmuni va uslublari sportchining yoshi, jinsi va tayyorgarlik darajasiga muvofik bo‘lnshi, shuningdek, o‘lkaning o‘ziga xos iklimi, joyi, sharoitn inobatga olinishi kerak. Bularga amal kilmaslik sport bilan shugullanadigan talabalar organizmi funksional tarmoklarining o‘ta charchashiga sabab bo‘lishi mumkin. Sport mashgulotlariga tayyorgarlik dasturi asta-sekin murakkablashishi, mashklar miqsori bo‘yicha ham, quvvati bo‘yicha ham birdan oshmasdan, bir me’yorda ko‘payib yoki takomillashib borishi kerak
Turli sinflarning o‘quvchilari uchun tavsiya qilinadigan “faol dam olish”ning taxminiy vaqti me’yori (soat hisobida)

Faol dam olishning shakllari	I-II	III-IV	V-VI	VII-VIII	IX
Ochiq havoda dam olish (harakatli o‘yinlar va turli xildagi ko‘ngil ochish mashg‘ulotlari)	3.30	4.00	3.30	3.00	2.30
Darsdan tashqari mashg‘ulotlar (mehnatni qo‘shgan holda )	2.00	2.30	2.00	2.00	2.30
Jami	5.30	6.30	5.30	5.00	5.00

4.XULOSA.

Hulosa shundan iboratki olingan bilimlar va konikmalar

Inson arganizmiga hududiy tashqi omil bilan bir qatorda tashqi muhit xam juda kata tasir korsatadi . bir qatorta quyosh va oziq ovqatlardan olingan energiya inson arganizimida intensivlikni mustahkamlab qamrab oladi .yana bir jihatdan inson arganizimiga tashqi muhid va boshqa joy ham xavo xam juda kata tasir korsatishi mumkin.

5.ADABIOTLAR.

Xankeldiev SH.X. Fizicheskaya podgotovka uchaщeysya molodyoji. Tashkent 1991 Meditsina s 214.
2.Ernazarov .G‘.N. O‘quvchi yoshlarni jismoniy tarbiyasining xududiy xususiyatlari. Uslubiy qo‘llanma Farg‘ona 2020 y.b-107.
3.Ханкельдиев Ш.Х.,Ким В.Г.,Г.Н.Эрназаров Регинальные особенности физического воспитания учащейся молодежи. Учебно-методическое пособие.Фергана 2020 г.173-б.
4.Ханкельдиев Ш.Х.,Г.Н.Эрназаров Регинальные особенности физического статуса. Учебно-методическое пособие.Фергана 2021 г.160-б. 5.Ernazarov .G‘.N. O‘quvchi yoshlarni jismoniy tarbiyasining xududiy xususiyatlari. Uslubiy qo‘llanma Toshkent 2022 y.b-130.

Elektron ta’lim resurslari

www.tdpu.uz
www.pedagog.uz
www.ziyonet.uz
KIRISH
O‘zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev «Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi yangi qarorni imzoladi. Bu haqda «O‘zbekiston» telekanali «Axborot» dasturida o‘qib eshittirildi.
Qarorda mamlakatda aholining, ayniqsa yosh avlodning jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan muntazam shug‘ullanishi uchun zamon talablariga mos shart-sharoitlar yaratilgani, iqtidorli sportchilarni saralab olish va maqsadli tayyorlash ishlarini tizimli tashkil etish borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilgani, o‘quvchi va talabalar orasida tobora ommalashib borayotgan «Umid nihollari», «Barkamol avlod», «Universiada» sport musobaqalari yoshlarni ommaviy tarzda sportga, sog‘lom sport tarziga oshno qilishning samarali vositasiga aylangani ta'kidlangan.Qarorda aytilishicha, keyingi 5 yilda respublikada jismoniy-tarbiya va sportni rivojlantirish, shuningdek, uning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash uchun byudjyetdan 1 trln 230 mlrd so‘m mablag‘ ajratilgan.Shu bilan birga, bugungi kunda aholining barcha qatlamlarini jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan qamrab olish, mamlakatimizning barcha hududlarida jismoniy tarbiya va ommaviy sportning inson va oila hayotidagi muhim ahamiyati, uning jismoniy va ma'naviy sog‘lomlik hamda yetuklikning asosiy shartlaridan biri ekanligini faol targ‘ib etish, yoshlarga o‘z qobiliyat va iste'dodlarini ro‘yobga chiqarishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ular orasidan sport sohasida alohida iqtidor egalarini saralab olish va maqsadli tayyorlash tizimini takomillashtirish kabi masalalar tizimli asosdagi yechimini kutmoqda. Qator sport muassasalarining moddiy-texnik bazasi zamon talablariga javob bermaydi, sport inshootlaridan samarali foydalanish darajasi pastligicha qolmoqda. 
Mazkur sohada to‘planib qolgan muammolarni hal etish maqsadida O‘zbe­kis­ton Respublikasi Prezidentining «Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori qabul qilindi. 
Ushbu qaror bilan O‘zbekiston Respublikasi­da jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish dasturi tasdiqlanib, unga muvofiq keng ko‘lamli, aniq maqsadli ishlar amalga oshirilishi ko‘zda tutilgan. Jumladan, dasturga muvofiq: jismoniy tarbiya va sport sohasini tashkil etish va boshqarish tizi­mi­ni rivojlantirishga yo‘naltirilgan qonunchilikni yanada takomillashtirish; jismoniy tarbiya va sport sohasining moddiy-texnik bazasini mustah­kam­lash, zamonaviy sport komplekslarini qurish, ularni zamonaviy sport uskunalari va anjomlari bilan jihozlash, mazkur sohada xususiy sektorni rivojlantirish; jismoniy tarbiya va sport sohasida kadrlar tayyorlash, ularni qayta tayyorlash va malakasini oshirish muassasalarini ilmiy-uslubiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash, sport maktablarini yuqori malakali murabbiylar va tibbiyot xodimlari bilan ta'minlash; ta'lim muassasalari o‘quvchi va talabalari, aholining keng qatlamlari o‘rtasida sog‘lomlashtirish, jismoniy tarbiya, ommaviy sport ishlarini tashkil etish, kompleks sport musobaqalarini o‘tkazish, yoshlar orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish va ularni maqsadli tayyorlash kabi yo‘nalishlarda kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish nazarda tutilgan. 
Dastur ijrosi doirasida sport turlari bo‘yicha Respublika oliy sport mahorati maktablari va bolalar-o‘smirlar sport maktablarining shtatlar jadvaliga «Sportchi» lavozimi joriy etilishi O‘zbekiston milliy terma jamoalari a'zolarini moddiy qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada mustahkam­lash­ga yo‘naltirilgan muhim qadam vazifasini o‘taydi. 
Dasturda, shuningdek, barcha ta'lim muassasalari sport inshootlarida darsdan so‘ng o‘quvchi va talabalar uchun sport to‘garaklari hamda sport klublari faoliyatini tizimli tashkil etish va boshqarishni yo‘lga qo‘yish maqsadida sport turlariga ixtisoslashtirilgan bolalar-o‘smirlar sport maktablarida hamda bolalar-o‘smirlar sport maktablarida «Sport to‘garagi va seleksiya bo‘yicha trener» lavozimini kiritish belgilangan. Mazkur lavozimni joriy etish orqali ta'lim muassasalarida tashkil etiladigan sport to‘garaklari bilan qo‘shimcha ravishda minglab o‘quvchi va talabalarni qamrab olishga erishiladi va ularga sport bilan muntazam ravishda shug‘ullanish­lariga qulay imkoniyatlar yaratiladi. 
Bundan tashqari, dasturda jismoniy tarbiya va sportga ixtisoslashgan ta'lim muassasalari va sport klublari faoliyatini olimpiya, milliy va boshqa sport turlari kesimida reyting baholash tizimini joriy etish belgilangani ularning faoliyatini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish, Jismoniy tarbiya va sport davlat qo‘mitasining «Jismoniy tarbiya va sport a'lochisi» ko‘krak nishonining ta'sis etilishi esa soha fidoyilari mehnatini yanada munosib rag‘batlantirishga xizmat qiladi. 
Dasturga ko‘ra, o‘quvchi va talaba-yoshlar o‘rtasida o‘tkaziladigan uch bosqichli «Umid nihollari», «Barkamol avlod», «Universiada» sport o‘yinlari dasturlarini sportning ommaviy turlari hisobiga kengaytirish, nufuzini oshirish va musobaqa g‘oliblarini munosib rag‘batlantirish tizimini tubdan takomillashtirish kabi qator tizimli ishlarni amalga oshirish nazarda tutilgan.
Dastur doirasida 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yana rivojlantirish maqsadlarida jami 995,2 mlrd so‘mdan ziyod mablag‘ sarflanishi ko‘zda tutilgan bo‘lib, shundan 706,2 mlrd so‘mdan ortiq qismi ushbu yillarda jami 167ta sport inshootlari, jumladan, 90ta sport majmuasi va 77ta suzish havzasini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital ta'mirlash hamda jihozlash va qayta jihozlashga yo‘naltiradi.
Qaror va dastur doirasida belgilangan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi jismoniy tarbiya va ommaviy sportning jamiyatimiz hayotidagi rolini yanada kuchaytirish, aholining barcha qatlamlari orasida sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, yoshlarga o‘z qobiliyat va iste'dodlarini ro‘yobga chiqarishlari uchun barcha shart-sharoitlarni yaratish orqali ularni ommaviy tarzda sportga, sog‘lom turmush tarziga oshno qilish, qolaversa, nufuzli xalqaro maydonlarda Vatanimiz bayrog‘ini baland ko‘tarib kelayotgan mashhur sportchilarimiz saflarini tobora kengaytirishga xizmat qilishi nazarda tutilgan.