Reja kirish "Konchilik" tushunchasining mazmuni. Mineral resurslar Konchilik munosabatlarini davlat tomonidan tartibga solosh Subsoil haqida tushuncha kirish

SUBSOIL HAQIDA TUSHUNCHA
Subsoildan foydalanish sohasidagi davlat boshqaruvi va tartibga solishning yana bir sohasi litsenziyalashdir. U, bir tomondan, "Faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq amalga oshiriladi [106], ikkinchi tomondan, subsoil foydalanishning davlat litsenziyalash tizimi doirasida amalga oshiriladi. Bu qonun subsoilni foydalanish uchun taqdim etishning tashkiliy-huquqiy masalalarini tartibga soladi. Ushbu masala 6.1-bandda batafsil muhokama qilinadi.
Subsoildan foydalanishni hisobga olish subsoildan foydalanishni davlat tomonidan tartibga solishning eng muhim vositasi hisoblanadi. Subsoil foydalanishda sanoat korxonalari uchun tashkil etilgan buxgalteriya hisobining odatiy shakllaridan tashqari, mineral xom ashyo zaxiralarining davlat balansini saqlash, zaxiralar va boshqa geologik ob'ektlar kadastrini tuzish shaklida amalga oshiriladi. Ushbu faoliyatning tashkil etilishi Tabiiy resurslar vazirligi zimmasiga yuklatilgan.
Subsoilyatsion foydalanishni davlat tomonidan tartibga solishning yana bir yo'nalri - subsoildan oqilona foydalanish va himoya qilish ustidan davlat nazoratini amalga oshirish, shuningdek, subsoildan foydalanish bilan bog'liq ishlarni xavfsiz olib borish ustidan nazoratni amalga oshirish.
Subsoillarni geologik o'rganish, oqilona foydalanish va himoya qilish ustidan davlat nazoratining vazifasi subsoil foydalanuvchilarning barchasi tomonidan qonun hujjatlariga, geologik o'rganish, ulardan foydalanish va himoya qilish sohasida belgilangan tartibda tasdiqlangan subsoildan foydalanishning belgilangan tartibiga, davlat hisobi va hisobotini yuritish qoidalariga rioya etilishini ta'minlashdan iborat.
Davlat geologiya nazorati organlari va davlat nazorat organlari tomonidan atrof-muhit va boshqa nazorat organlari bilan hamkorlikda geologiya-qidiruv, oqilona foydalanish va himoya qilish ustidan davlat nazorati amalga oshiriladi.
Subsoildan foydalanish bilan bog'liq ishlarni xavfsiz olib borish ustidan davlat nazoratining vazifasi aholining, atrof-muhitning, bino va inshootlarning zararli ta'sirini oldini olish va bartaraf etish bo'yicha belgilangan tartibda tasdiqlangan qonun, norma (norma, qoida) bilan barcha subsoil foydalanuvchilarning qonun hujjatlariga rioya etilishini ta'minlashdan iborat.
Subsoildan foydalanish bilan bog'liq ishlarni xavfsiz olib borish ustidan davlat nazorati davlat kon nazorati organlariga yuklatiladi. Davlat konchilik nazorati organlari o'z faoliyatini davlat geologik nazorati, atrof-muhit va boshqa nazorat organlari, kasaba uyushmalari va boshqa jamoat birlashmalari bilan hamkorlikda amalga oshiradilar.
Ayrim turdagi mineral oʻgʻ itlarni ishlab chiqishni tartibga soluvchi qonunchilikda umumiy tizimning ayrim moddalariga aniqlik kiritilishi mumkin. Shunday qilib, "Qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlar to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni [74] qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlarning konlarini geologik o'rganish va tadqiq etish sohasidagi munosabatlarni davlat tomonidan tartibga solish hamda ularni qazib olish qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlarni qazib olish va ishlab chiqarishni rag'batlantirish, ushbu qadriyatlar bozorini shakllantirish va ularning Rossiya Federatsiyasini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish uchun ratsional qo'llanilishiga qaratilgan davlat siyosatini olib borish maqsadida amalga oshiriladi va qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlarning maxsus xossalarini hisobga olgan holda Rossiya Federatsiyasining sub'ektlari.
Birinchi quyi tizim, foydalanish uchun subsoilni ta'minlash, subsoilning davlat egasi va ularning foydali xususiyatlarining potentsial iste'molchilari, ya'ni subsoilning potentsial foydalanuvchilari o'rtasida yuzaga keladigan munosabatlarning nisbatan yangi turini tartibga solish uchun mo'ljallangan. Bu aloqalar demokratiya va bozor munosabatlari printsiplariga asoslanadi. Ushbu quyi tizim doirasida tegishli davlat organlari quyi tizimni rivojlantirish dasturini, foydalanish uchun taqdim etilishi kerak bo'lgan o'quv zonalari va subsoil uchastkalarini belgilaydilar. Shundan so'ng, joriy tartibga muvofiq, ma'lum bir subsoil foydalanuvchi tanlanadi va unga ma'lum shartlarda subsoildan foydalanish huquqini beruvchi qonuniy ro'yxatdan o'tish. Subsoil to'g'risidagi qonun hujjatlaridagi ushbu quyi tizim subsoildan foydalanishni litsenziyalashning davlat tizimi deb ataladi.
Ushbu huquqiy munosabatlarning paydo bo'lishi, aslida, Rossiya Federatsiyasining "Subsoil to'g'risida"gi qonuni qabul qilingan va qabul qilingan vaqtni anglatadi, ya'ni 1992 yildan shu sababli, qonun matnining muhim qismi foydalanish uchun suv osti mollarini berishga bag'ishlanganligi tasodifiy emas. Keyingi yillar amaliyoti shuni ko'rsatdiki, ushbu quyi tizimda yuzaga keladigan munosabatlar juda murakkab va xilma-xildir. Ular ko'plab yangi qonun va boshqa normativ huquqiy aktlarni yaratishni talab qiladi. Bunday hujjatlarning bir qismi allaqachon ishlab chiqilgan va federal darajada, xususan Federatsiyaning tarkibiy bo'linmalari darajasida kuchga kirganiga qaramay, bu jarayon endigina boshlanmoqda. Ularda belgilangan ba'zi qoidalar aniqlik kiritish va sozlashni talab qiladi, ushbu quyi tizimning ko'plab huquqiy aloqalari umuman tartibga solinmaydi.
Ikkinchi quyi tizim subsoildan foydalanish jarayonida yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga soladi, ya'ni sotib olingan huquq doirasida ma'lum bir faoliyat turining subsoil foydalanuvchisi tomonidan amalga oshirilishi, xususan, zaxiralarni qazib olish bilan bog'liq bo'lmagan maqsadlarda subsoildan foydalanish, qidirish va rivojlantirish huquqini amalga oshiradi.
Subsoildan foydalanish jarayonida, xususan, mineral xom ashyo konlarini qidirish, qidirish va rivojlantirishda yuzaga keladigan munosabatlar, asosan, sobiq SSSRning turli vazirlik va idoralari tomonidan chiqarilgan huquqiy tartibga solish sektori va idoralararo hujjatlar bilan tartibga solinadi. Garchi ular ko'p jihatdan o'z ahamiyatini saqlab qolgan bo'lsalar-da, ayniqsa texnik-iqtisodiy masalalarni tartibga solish bo'yicha bozor munosabatlarining o'ziga xos jihatlarini ham, ilmiy-texnikaviy taraqqiyot sohasidagi yutuqlarni ham hisobga olgan holda qayta ko'rib chiqish kerak. Bu ulkan ish, chunki biz yuzlab normativ hujjatlar haqida gapiryapmiz.
Uchinchi quyi tizim, birinchi va ikkinchi bilan parallel ravishda ishlaydigan, subsoil foydalanuvchining xatti-harakatlari ustidan davlat tomonidan nazorat qilish va nazorat qilish jarayonida yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga solish, taqdim etilgan pastki tizimda ishlarni bajarish uchun o'zaro kelishilgan shart-sharoitlarni, shuningdek, subsoildan foydalanish bo'yicha umumiy talablarni bajarish uchun mo'ljallangan. Chet elda, suv osti resurslarini rivojlantirish ustidan nazorat va nazorat masalalari juda keng vakolatlarga ega bo'lgan ixtisoslashgan davlat organlari tomonidan ko'rib chiqiladi. Bu ishda tuman hokimiyati, shuningdek jamoat tashkilotlari faol ishtirok etmoqda. Ishora-
Quyi guruh foydalanuvchisining nazorati va nazorati subsoil foydalanuvchining iqtisodiy faoliyatiga aralashishni anglatmaydi. Davlat nazorat organlarining asosiy vazifasi - subsoildan foydalanish uchun oldindan belgilangan shart-sharoitlar, zaxiralarni yaratish normalari va qoidalari, ularni qidirish va rivojlantirish, atrof-muhitni muhofaza qilish, shuningdek, kon-metallurgiya operatsiyalari bo'yicha xavfsizlik choralarini bajarishdan iborat.
Rossiyada uchinchi quyi tizim doirasida munosabatlarni tashkiliy-huquqiy tartibga solish davlat geologiya nazorati, davlat kon nazorati, davlat ekologik nazorati, atrof-muhit va boshqa nazorat organlari bilan hamkorlikda muayyan muayyan nazorat va nazorat funktsiyalarini bajaradigan sektorlar organlari tomonidan amalga oshiriladi.