Reja: Kirish Yevropa tiklanish va taraqqiyot bankining tashkil etish maqsadi

Tijorat banklari.
Tijorat banki – tijorat asosida bank faoliyati, ya’ni mablag‘larni jalb qilish va kreditlarni taqdim etish, bank hisob varaqlarini ochish va uni yuritish hamda to‘lovlarni o‘tkazish kabi amaliyotlarni amalga oshiruvchi kredit tashkilotidir. Tijorat banklari - bo‘sh pulga (jamg‘armaga) ega va pulga muhtoj bo‘lganlar o‘rtasidagi vositachilardan biri hisoblanadi.
Tijorat banklari iqtisodiyotning “qon tomir tizimi” bo‘lib, aholi va biznesning to‘planib qolgan jamg‘armalarini taqsimlash orqali iqtisodiyotni zarur moliyaviy resurslar bilan ta’minlaydi. Bu vositachilik iqtisodiyotni yanada rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan “yoqilg‘i” bilan ta’minlaydigan omilidir.
Vositachi sifatida tijorat banklari pul mablag‘laridan foydalanganligi uchun foiz to‘lash sharti bilan omonatlarni jalb qiladilar va ularni aholi va tadbirkorlarga kreditlar va investitsiyalar shaklida foiz evaziga taqdim etadilar.
Bozor munosabatlariga utish bilan iqtisodiyotga kup ukladlik shakllanishi tijorat banklarini tashkil etishga turtki buldi.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish munosabati bilan birinchi navbatda bank ishini tashkil etish mazmuni o‘zgartirishga kirishildi. Ko‘p tomli instruksiyalar o‘rniga bank ishlarini yuritish metodik ko‘rsatmalari tayyorlandi, kreditlashni kredit shartnomasi asosida amalga oshirish yo‘lga qo‘yildi.
Tijorat banklari xo‘jalik tashkiloti kabi korxonaning alohida shakli hisoblanadi. Mutsaqil ravishda xo‘jalik faoliyati yuritib o‘zlarining konkret natijalaridan hamda ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdan manfaatdordir.
Jamiyatning ijtimoiy bazasini ifoda etib, tijorat banklari iqtisodiyotni boshkarishda tizim sifatida katnashib, Markaziy bankning pul, kredit va foizlar soxasidagi siyosatini tadbik etuvchi sifatida faoliyat kursatadi.
Tijorat banklarini rivojlanishi tor ma’noda bo‘lsa xam ijtimoiy maxsulotning jami summasiga teng bo‘ladi.
Yuqorida keltirilgan fikirlarimizni tahlil etadigan bo‘lsak, tijorat banklarining moxiyatini ularning milliy iqtisodiyotda bajaradigan roli va funksiyalari ochib beradi.
Pul, kredit va iqtisodiy kategoriyalar esa moxiyatini oshishida asos bo‘lib xizmat kiladi. Bu kategoriyalarining harakatida banklar qatnashadi, ya’ni banklar pul muomalasini aniqlaydi, kredit milliy iqtisodiyotni kreditlovchi sifatida, kredit esa foiz siyosatini amalga oshiradi.
Banklar korxonalar sifatida o‘z funksiyasini ko‘pchilik qismi ishlab chiqarish, taqsimot, ayirboshlash va ist’emol bilan.
Bozor munosabatlariga o‘tish bilan tijorat banklari o‘z manfaatlari doirasida bo‘sh pul resurslarini harakatga keltiruvchi infratuzilmasining muhim tarkibiy kismiga aylanadi.
Banklarning ikki pog’onali tizimi paydo bo‘lishi pul muomalasi barqarorligini ta’minlash zaruratining oqibati bo‘ldi, iqtisodiyotning "sog’lomligi" ko‘p jixatdan ana shunga bog’liqedi. Pul aylanishini umumilliy darajada tartibga solish huquqini olgan banklar keyinchalik yoki tula davlat banklariga yoxud davlat bilan mutsaxkam boglik bulgan banklarga aylanadi bu esa ularga davlat pul-kredit siyosatini amalga oshirish imkonini beradi.
Banklarning bajaradigan operatsiyalariga karab emissiya va tijorat banklariga bulinadi. “Banklarning eng muhim vazifalaridan biri bu “pulni yaratish ”. Pulni yaratish bu pulni “ishlab chitsarish ” bilan cheklanmasdan, buning urniga bank rezervlaridan “tomchilanma” usulida xam pulni kupaytirish mumkin”,- deydi xorijlik olim Stefan D.Simpson. ²
Har kanday mamlakatda emissiya banklari kredit tizimining markazi hisoblanadi, ularga davlat banknotalar chiqarish, emissiya uchun monopoliyalik huquqini beradi. Ular boshka banklarni kreditlaydi va shu ma’noda banklarning banki sanaladi.Bizning mamlakatimizda kredit tizimining markazi, emissiya banki va banklarning bankiO‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki hisoblanadi.
Tijorat banklari bank tizimining kuyi bo‘lib, mijozlarga tijorat tomoyillarida kredit, xisob-kitob xizmatlari kursatish yuzasidan bevosita vazifalarini bajaradigan Mutsaqil bank muassasa tarmoklaridan tarkib topgan. Tijorat banklari amalda uz mijozining xo‘jalik faoliyati xizmati bilan boglik kredit, xisob-kitob va moliya operatsiyalarini barcha turlarini bajaradi.

3. Yevropa tiklanish va taraqqiyoti banki bilan O’zbekiston Respublikasining hamkorlik aloqalari.
Joriy yilning 31-yanvar kuni Oʼzbekiston Respublikasi Bosh vazirining oʼrinbosari - Investitsiyalar va tashqi savdo vaziri S.Umurzakov Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki Prezidenti Odile Reno-Basso bilan videokonferensiya tarzida muzokaralar oʼtkazdi.
Muzokarada mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ragʼbatlantirish va xususiy sektorni qoʼllab-quvvatlashga qaratilgan yangi loyihalarni amalga oshirishni nazarda tutgan holda Oʼzbekiston bilan YeTTB oʼrtasidagi oʼzaro manfaatli hamkorlikning hozirgi holati va uni chuqurlashtirishning istiqbolli yoʼnalishlari muhokama qilindi.
Qayd etiishicha, Oʼzbekiston jalb qilingan mablagʼlar boʼyicha ketma-ket ikkinchi yil bankning Maraziy Osiyo mintaqasidagi eng yirik hamkoriga aylanmoqda. Birgina 2021-yilda YeTTB muqobil energetika, infratuzilmaviy rivojlanish hamda kichik va oʼrta biznesni qoʼllab-quvvatlash sohalarida 22 ta investitsiyaviy loyihani amalga oshirish doirasida mamlakatga qariyb 700 mln. dollar investitsiya kiritdi. Shu bilan birga, oʼtgan yil yakunlariga koʼra, Oʼzbekiston YeTTBning investitsiyalar kiritilishi boʼyicha “Top-5 mamlakatlar"iga kirdi.
Bugungi kunga kelib YeTTB koʼmagida amalga oshirilayotgan loyihalar portfeliga 838 mln. yevro qiymatidagi 11 ta loyiha kiradi. Oʼzbekiston tomoni YeTTB hamda Oʼzbekistonning xususiy kompaniyalar va tijorat banklari oʼrtasidagi hamkorlik munosabatlari oʼzaro rivojlanayotganligini olqishladi. Hamkorlik oʼrnatilganidan buyon YeTTB 106 ta loyihani amalga oshirish uchun 2,8 milliard yevrodan ortiq mablagʼni olib kirdi. Bank investitsiyaviy portfelining 48 foizi xususiy sektorni qoʼllab-quvvatlash loyihalaridan iborat hamda mamlakatimiz tijorat banklariga kichik va oʼrta biznes uchun moʼljallangan kredit liniyalari shaklida ajratilgan umumiy moliyalashtirishning hajmi 450 mln. dollarni tashkil etadi.
AQSh Markaziy banki hisoblangan Federal Rezerv tizimi -beshta umumiy funksiyani bajaradi:

• 
  AQSh iqtisodiyotida maksimal bandlik, barqaror narxlar va mo‘'tadil uzoq muddatli foiz stavkalarini rag'batlantirish maqsadida mamlakatning pul-kredit siyosatini olib boradi ;
  
• 
  moliya tizimining barqarorligiga ko‘maklashadi va AQShda va chet elda faol monitoring va jalb qilish orqali tizimli xavflarni minimallashtirish va o‘z ichiga olishga intiladi;
  
• 
  alohida moliya institutlarining xavfsizligi va mustahkamligiga ko‘maklashadi va ularning umuman moliyaviy tizimga ta'sirini kuzatadi;
  
• 
  dollarlik operatsiyalar va to‘lovlarni osonlashtiradigan bank sanoati va AQSh hukumatiga xizmat ko‘rsatish orqali to‘lov va hisob-kitob tizimining xavfsizligi va samaradorligini oshiradi; va
  
• 
  iste'molchilarga yo‘naltirilgan nazorat va ekspertiza, iste'molchilarning paydo bo‘layotgan muammolari va tendentsiyalarini tadqiq qilish va tahlil qilish, jamiyatning iqtisodiy rivojlanish faoliyati, iste'molchilar qonunlari va qoidalarini boshqarish orqali iste'molchilar huquqlarini himoya qilish va jamiyatni rivojlantirishga ko‘maklashadi .
  

AQSh Federal zaxira tizimini yaratishda Amerika Qo‘shma Shtatlari geografik jihatdan 12 okrugga bo‘lindi, ularning har biri alohida zaxira bankiga ega. E’tiborli jihati shundaki, tuman chegaralari 1913 yilda mavjud bo‘lgan savdo hududlariga va tegishli iqtisodiy nuqtai nazarga asoslangan, lekin davlat chizig'iga to‘g'ri kelishi shart bo‘lmagan hududlarga bo‘lingan.
AQSh Federal zaxira tizimini tashkil qiluvchi 12 federal zaxira okruglari faoliyati Markaziy boshqaruv kengashi tomonidan nazorat qilinadi hamda mustaqil faoliyat olib boradi.
AQSh Federal zaxira tizimini boshqarishda uchta asosiy xususiyatga ega markaziy bank "tizimini" ta'minlangan:
1. Boshqaruvchilar kengashi;
2. Federal zaxira banklari (Rezerv banklari);
3. Federal ochiq bozor qo‘mitasi.
Federal zaxira tizimining ayrim qismlari xususiy sektor sub'ektlari bilan bir xil xususiyatlarga ega bo‘lsa-da, Federal zaxira umumiy manfaatlarga xizmat qilish uchun tashkil etilgan.
Boshqaruvchilar kengashi, federal hukumatning Kongressga hisobot beradigan va unga hisobot beradigan agentligi, tizim uchun umumiy ko‘rsatma beradi va 12 ta zaxira banklarini nazorat qiladi.
Tizim doirasida Vashingtondagi Boshqaruvchilar kengashi o‘rtasida ma'lum majburiyatlar taqsimlanadi, uning a'zolari Prezident tomonidan Senatning maslahati va roziligi bilan tayinlanadi va Federal zaxira banklari va filiallari, bu tizimning operatsion ishtirokini tashkil etadi.
Yevropa Markaziy bankining boshqaruvi quyidagi tuzilmalardan tashkil topgan:
Boshqaruv kengashi – boshqaruv kengashi-Yevropa Markaziy bankining asosiy qaror qabul qiluvchi organi. U Ijroiya kengashining olti a'zosidan, shuningdek, Evro hududidagi 19 mamlakat milliy markaziy banklari rahbarlaridan iborat bo‘lib quyidagi muhim vazifalarni amalga oshiradi:
Yevropa Markaziy banki va Evropa Ittifoqi kengashiga yuklangan vazifalarning bajarilishini ta'minlash uchun ko‘rsatmalar va qarorlarni qabul qilish;
Yevro hududi uchun pul – kredit siyosatini shakllantirish (bunga pul maqsadlari, asosiy foiz stavkalari, Evrosistemadagi zaxiralarni etkazib berish va ushbu qarorlarni amalga oshirish bo‘yicha ko‘rsatmalarni belgilash bilan bog'liq qarorlar kiradi)
Yevropa Markaziy bankining bank nazorati bilan bog'liq majburiyatlari nuqtai nazaridan, nazorat qarorlari qabul qilinadigan umumiy doiraga tegishli qarorlarni qabul qilish va Kuzatuv kengashi tomonidan e'tiroz bildirmaslik tartibida taklif qilingan qarorlarning to‘liq loyihasini qabul qilish.
Ijroiya kengashi - kengash Prezidenti, vitse-prezident va boshqa to‘rt a'zodan iborat bo‘lib, barcha a'zolari Evropa Kengashi tomonidan ovoz berish yo‘li bilan tayinlanadi. Quyidagi vazifalarni amalga oshiradi:
Boshqaruv kengashining majlislarini tayyorlash;
Yevro hududi uchun pul -kredit siyosatini Boshqaruv kengashi tomonidan belgilangan ko‘rsatmalar va qarorlarga muvofiq amalga oshirish.
Yevropa Markaziy bankining kunlik operativ ishlarini boshqarish ;
Boshqaruv kengashi tomonidan berilgan muayyan vakolatlarni amalga oshirish (bularga tartibga soluvchi xususiyatlar kiradi).
Umumiy kengash – umumiy kengash tarkibiga Yevropa Markaziy banki prezidenti, Yevropa Markaziy banki vitse-prezidenti va Yevropa Ittifoqiga a'zo 27 davlatning milliy markaziy banklari rahbarlari kiradi.
Boshqacha aytganda, Bosh Kengash tarkibiga 19 yevro hududi va 8 yevro hududi bo‘lmagan davlatlar vakillari kiradi.
Yevropa Markaziy banki Ijroiya kengashining boshqa a'zolari, Yevropa Ittifoqi Kengashi Prezidenti va Yevropa Komissiyasining bir a'zosi Bosh Kengash yig'ilishlarida ovoz berish huquqisiz qatnashishi mumkin.
Kuzatuv kengashi –Yevropa Markaziy bankining nazorat vazifalarini muhokama qiladi, rejalashtiradi va bajaradi. U qarorlar loyihalarini Boshqaruv kengashiga e'tiroz bildirmaslik tartibida taklif qiladi.
Tarkibi:
Kafedra raisi (besh yillik muddatga qayta tiklanmaydi)
Rais o‘rinbosari (Yevropa Markaziy banki Ijroiya kengashi a'zolari orasidan tanlangan)
Yevropa Markaziy bankining to‘rt vakili
milliy nazoratchilarning vakillari.

Xalqaro valyuta - kredit va moliya munosabatlarining institutsional tuzilishi o‘z ichiga ko‘plab halqaro moliyaviy tashkilotlarni oladi. Ularning ayrimlari yirik moliyaviy resurs va katta vakolatlarga ega bo‘lib, dunyo iqtisodiyoti va moliya - kredit jarayonlarida bevosita va bilvosita ishtirok etadi. Boshqalari hukumatlararo moliyaviy masalalarni muhokama etish, moliya - kredit siyosati bo‘yicha tavsiyalar va maslahatlar berish hamda moliyaviy yordam ko‘rsatish bilan shug’ullanadi. Yana boshqalari axborot yig’ish, muhim valyuta - kredit va moliya muammolari va umuman, iqtisodiyotda statistik va ilmiy - tadqiqot ishlarini amalga oshiradi.
Ushbu xalqaro moliyaviy tashkilotlar zamonaviy xalqaro moliyaviy institutlari deb yuritiladi. Ularning vujudga kelishi, tashkil topishi va rivojlanishining asosiy sababi jahon xalqaro iqtisodiyotining taboro globallashib borayotganligidir (quyidagi rasmga qarang).
Bu institutlarning asosiy maqsadi - xalqaro va mahalliy ijtimoiy - iqtisodiy doirada yuz berayotgan murakkabliklarga va qarama - qarshiliklarni bartaraf etish, yumshatish hamda ularning o‘zaro hamkorligini ta’minlashga qaratilgandir.
Dunyoda global ahamiyatga ega bo‘lgan xalqaro moliyaviy institutlar tarkibiga, BMTning hayrxoxligida tashkil etilgan, ixtisoslashtirilgan Xalqaro valyuta jamg’armasi (XVJ), Jahon banki guruhi, Butunjahon savdo tashkiloti kiradi. Bu ixtisoslashtirilgan xalqaro moliyaviy institutlar Birlashgan millatlar tashkiloti (BMT)ning faoliyati bilan bog’liq xalqaro moliyaviy va iqtisodiy masalalarni hal etishda bevosita ishtirok etadi.
BMTning ixtisoslashtirilgan muassasasi - iqtisodiy kengash - Evropa, Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi uchun 4 mintaqaviy komissiya tuzgan. Osiyo va Lotin Amerikasi komissiyalari Osiyo taraqqiyot banki (OTB) va Amerikalararo taraqqiyot banki (ATB)ni tashkil etilishiga vositachilik qilgan. Maxsus jamg’armalar bu tashkilotlarni to‘ldirib turadi.
«Marshall rejasi»ning amalga oshirilishi munosabati bilan 1948 yilda tuzilgan Evropa iqtisodiy hamkorligi tashkiloti, keyinchalik Evropa to‘lov ittifoqining tashkil etilishiga yo‘naltirilgan (1950 - 1958 yillar), 1960 yilda esa iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotiga (IXTR³, Parij) almashtirilgan. Hozirda bu tashkilot o‘z ichiga 32 mamlakatni oladi, uning vazifalariga - tashkilotga a’zo mamlakatarda iqtisodiy o‘sishga ko‘maklashish, moliyaviy barqarorlikka qaratilgan siyosatni ishlab chiqish, xalqaro savdoni rivojlantirish, diskriminatsion qarama - qarshiliklarni cheklash, rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam ko‘rsatish kabilar kiradi IXRT ramkasida 100 ga yaqin qo‘mita faoliyat kursatadi.
Ularning tarkibiga Noqonuniy yo‘l bilan topilgan daromadlarni legallashtirishga qarshi kurash gruppasi (FATF) ham kiradi. Bu tashkilot 1989 yilda tashkil etilgan va IXRTga a’zo mamlakatlar bilan hamkorlikda noqonuniy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurash ishlarini amalga oshiradi.
IXRTning maqsadi - erkin savdoga, yosh davlatlarning rivojlanishiga, a’zo mamlakatlarni iqtisodiy rivojlantirishga va moliyaviy barqarorlashtirishga ko‘maklashashishdir. IXRT - o‘ziga xos klub bo‘lib, yiliga 2 marta sanoati rivojlangan mamlakatlar uchun fikrlar almashish va iqtisodiy siyosatni muvofiklashtirish, valyuta - kredit va moliya siyosatni samaradorligini oshirish, ilmiy - tadqiqot ishlarini tashkil etish, jahon iqtisodiyotining ekonometrik andozalari asosida halqaro qiyoslash va bashoratlarni ishlab chiqish borasida yig’ilib turadi.
Kreditor mamlakatlarning Parij klubi - rivojlangan mamlakatlarning norasmiy tashkilotidir. Bu erda mamlakatlarning davlat qarzlari bo‘yicha to‘lov muddatlarini boshqarish muammolari muhokama kilinadi. Bir tomonlama moratoriyadan qochish maqsadida (to‘lovni uzaytirish) kreditorlar tashqi qarzlarni qayta ko‘rib chiqish shartlari xaqida qarzdorlar bilan «yuzma - yuz» bitimlar olib boradi. Klub faoliyati 1956 yilda tashkil etilgan bo‘lib, Argentina kreditorlari Parijga qarzdorlar bilan muzokaraga taklif qilingan paytga to‘g’ri keladi.
Parij klubining majlislarida XVJ, Jahon banki va boshqa yirik moliyaviy institutlardan kuzatuvchilar ishtirok etishadi va ko‘pincha tashqi qarzlarning joriy yilda to‘lanishi lozim bo‘lgan qismi ko‘rib chiqiladi.
Xususiy bank - kreditorlarning norasmiy London klubi 1976 yildan faoliyatini boshlagan bo‘lib, qarzdor mamlakatlarning xususiy tashqi qarzlarini tartibga solish muammolarini muhokama qiladi. London klubi XVJ va Parij klubi bilan iqtisodiy hamkorlik olib boradi.
1970 - yillardan boshlab davlatlaro moliyaviy - iqtisodiy muammolar dastlab “ettilik”, keyinchalik Rossiiya Federtsiyasi qo‘shilgandan so‘ng “sakkizlik”, Belgiya, Niderlandiya, Shvetsariya va Shvetsiya qo‘shilgandan keyin “o‘nlik” davlat va hukumat rahbarlari darajasida hal etilishi yo‘lga qo‘yildi. “O‘nlik” mamlakatlar rahbarlari yig’ilishida asosiy e’tibor xalqaro valyuta - kredit masalalariga qaratiladi va “har kim o‘zi uchun”, ya’ni markazga intilish tendentsiyalariga qarama - qarshi bo‘lgan halqaro hamkorlik va liberalizm tamoyillari asosida ish ko‘rishga intiladi.
Halqaro moliya institutlari, Halqaro xisob - kitoblar (HHKB, 1930 yil) bankidan tashqari, asosan ikkinchi jahon urushidan keyin paydo bo‘lgan.
Bu davlatlararo institutlar mamlakatlarga kreditlar berish, jahon valyuta tizimining amal qilish tamoyillarini ishlab chiqish, halqaro valyuta - kredit va moliya munosabatlarini davlatlararo tartibga solish bilan shug’ullansada, ularni tashkil etilishining tub sabablaridan biri rivojlanayotgan mamlakatlarda siyosiy mustaqillikni joriy etish, ularning xalqaro doiradagi ishtirokini faollashtirish, milliy iqtisodiyotda vujudga kelayotgan muammolarni minatqa va xalqaro darajada echish masalalariga qaratilgan.
Shu bilan birga, zamonaviy xalqaro moliya institutlarining vujudga kelishiga quyidagi omillarni keltirish mumkin.

33. 
    Xalqaro iqtisodiyotda moliyaviy barqarorlikni ta’minlash borasida kuchlarni umumlashtirgan holda hamkorlikda faoliyat yuritish.
    
34. 
    Davlatlararo valyuta va moliya - kredit siyosatini tartibga solish yuzasidan xalqaro andozalarni yaratish va amaliyotga joriy etish.
    
35. 
    Hamkorlikda jahon valyuta va moliya - kredit siyosati yuzasidan strategik taktikani ishlab chiqish.
    

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, Xalqaro iqtisodiy integratsiya – bu mamlakatlarning chuqur, baraqaror o’zaro iqtisodiy aloqalarining rivojlanishi, milliy xo’jaliklar o’rtasidagi mehnat taqsmoti asosida ular xo’jalik va siyosiy aloqalarining birlashish jarayonidir. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning asosiy shakillari sifatida erkin savdo hududlari, bojxona ittifoqi, to’lov ittifoqi, umumiy bozor, iqtisodiy va valyuta ittifoqini ko’rsatish mumkin.
O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosatini amalga oshirishning asosiy tamoyillari teng huquqlilik va o’zaro manfaatdorlik negizida ko’rilib, uning qoidalari ikki tomonlama va ko’p tomonlama shartnoma munosabatlarida o’zaro manfaatli aloqalar o’rnatish, xalqaro iqtisodiy ittifoqlar doirasidagi hamkorlikni chuqurlashtirishga asoslanadi.
So‘nggi yillarda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning topshiriq va ko‘rsatmalariga muvofiq, yagona tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda Tashqi ishlar vazirligi (TIV)ning O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi bilan o‘zaro aloqalari kuchaytirildi. Ikkala vazirlikning birgalikdagi harakatlarini muvofiqlashtirish uchun tegishli tuzilmalar tashkil qilindi. Mahsulot va xizmatlar eksportini diversifikatsiyalash, respublikaga investitsiyalar va ilg‘or texnologiyalarni jalb qilish, sayyohlar oqimini oshirish maqsadida Vazirlik va O‘zbekistonning xorijdagi diplomatik vakolatxonalari ish uslubi va tizimiga yangi yondashuvlar joriy qilinmoqda.
TIV tizimida Iqtisodiy diplomatiya departamenti tashkil etilib, u bevosita mamlakatning tashqi iqtisodiy manfaatlarini ilgari surish, xorijiy investitsiyalar va moliyaviy-texnik ko‘makni jalb etish, turizm sohasida xalqaro hamkorlikni rivojlantirish bilan shug‘ullanadi.
Xalqaro ishbilarmon doiralari bilan aloqalarni faollashtirish, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Jahon banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki va boshqa yirik xalqaro tuzilmalar bilan hamkorlikni jadallashtirish iqtisodiy diplomatiyaning muhim yo‘nalishlariga aylandi.
2020-yilning birinchi yarmida O‘zbekiston hukumati va kompaniyalari rasmiy delegatsiyalarining dunyoning 48 davlatiga tashriflari tashkil etildi. Xorijiy davlatlarning savdo-iqtisodiy idoralari rahbarlari va vakillari bilan 250 dan ortiq uchrashuv va biznes-forumlar o‘tkazildi. O‘zbekistonning iqtisodiy salohiyatiga bag‘ishlangan taqdimot marosimlari uyushtirildi.
O‘tgan yil ichida respublikada qishloq xo‘jaligi, sanoat, qurilish, tibbiyot, farmatsevtika, ta’lim, madaniyat va boshqa tarmoqlarga 3,154 mlrd. dollar miqdoridagi investitsiyalar va kreditlar jalb etildi va o‘zlashtirildi.
Pandemiyaning salbiy oqibatlarini kamaytirish uchun xorijiy davlatlardan 11,6 mln. dollar miqdoridagi insonparvarlik yordami, moliyaviy-texnik ko‘mak va grantlar jalb qilindi.
Islom Taraqqiyot bankining muhim amalga oshiradigan vazifalaridan biri bu foizsiz kreditlar ajratishdir. Bunga sabab shuki, bank faoliyati sha’riyat qonunlari bilan tartibga solinadi. Islom dinida esa sudxo’rlik katta gunoh hisoblanadi.
Islom Taraqqiyot Banki a’zo davlatlarga nafaqat moliyaviy tomondan, balki texnik jihatdan ham yordam beradi. Masalan, bank Mavritaniya, Maldiva, Tojikiston, Turkiya va Jibuti larga bunday yordamlarni ko’rsatadi.
Bank kelgusidagi faoliyati doirasida o’z qarashlarini ishlab chiqqan bo’lib, u “IDB Vision 1440H” deb nomlanadi. Bunda hijriy 1440 yil, ya’ni 2019 yilga kelib bank jahondagi musulmon xalqlarining turmush tarzini yaxshilanishi, rivojlanishiga butunlay ko’mak beruvchi, islom qonuniyatlari asosida boshqariluvchi dunyodagi eng rivojlangan taraqqiyot bankilardan biri bo’ladi deb bashorat qilingan edi. Tashkilotning erishgan yutuqlaridan ko’rinib turibdiki, bashorat o’zini oqladi.
Avvalo, O‘zbekiston Yevropa ittifoqi va JST bilan muzokaralarni jadallashtirishi lozim. JSTga a'zolikning bozorimiz va sanoatimizga qanday ta'sir qilishini tadqiq qilish, keyin, lozim bo‘lsa, YeOIIga a'zolik masalasini ko‘tarish kerak deb o‘ylayman.
Ba'zi iqtisodchilarning fikricha, O‘zbekiston JSTga a'zo bo‘lganidan keyin YeOIIga kirishiga hojat qolmaydi. Zero, JSTga kirish uchun pasaytiriladigan tariflar Rossiya tariflarini o‘lchov qilib olgan YeOII tariflaridan albatta past bo‘ladi. JSTdan keyin YeOIIga kirish esa yana tariflar oshirilishini bildiradi. Shu sabab YeOII mamlakatlari, ayniqsa tashqi savdo aloqalarimizda muhim rol o‘ynovchi Rossiya va Qozog‘iston kabi shimoliy qo‘shnilar bilan ikki tomonlama aloqalarni kuchaytirish yurtimiz uchun eng optimal variant bo‘lib ko‘rinyapti.
Modomiki O‘zbekiston YeOIIga kiradigan bo‘lsa, tashqi savdo siyosatimizda katta o‘zgarish yuz berishini, ham ichki, ham tashqi ishlab chiqaruvchilarga ta'sir etishini hisobga olib, Tashqi savdo va investitsiya vazirligi tadbirkorlarga va umuman, aholiga YeOIIga kirishning ijobiy va salbiy tomonlari haqida yetarlicha ma'lumot berishi, mavzu soha mutaxassislari o‘rtasida bahs etilishini ta'minlashi zarur bo‘ladi. Shu bilan birga, O‘zbekiston tashqi savdo aloqalari qaysi trayektoriya bo‘yicha rivojlanadi, degan savolga imkon qadar tezroq aniq javob berish kerak bo‘ladi.