Reja; Kislotalar haqida umumiy ma’lumot Kislotalarning turlari Inson organizimiga ta’siri Foydalanilgan adabiyotlar Kislotalar

Reja;

• 
  Kislotalar haqida umumiy ma’lumot
  
• 
  Kislotalarning turlari
  
  
• 
  Inson organizimiga ta’siri
  
  
• 
  Foydalanilgan adabiyotlar
  

Kislotalar.
Kislotalar – tabiatda tabiiy holda uchraydi va sun’iy ravishda ham ishlab chiqarilishi mumkin, foydalanishi juda keng tarqalgan moddalardir. Har bir mahsulotda kislota bo’lishi mumkin. Lotin tilida “nordon” degan ma’noni anglatuvchi “asidus” so’zidan olingan. Achchiq ta’mi tufayli ba’zi manbalarda “nordon” deb nomlanadi. Kislotalar biz kundalik hayotda ishlatadigan ko’plab mahsulotlarni ishlab chiqarishning muhim tarkibiy qismidir. Sanoatdagi barcha turdagi kimyoviy jarayonlar, pestitsidlar va ayniqsa o’g’itlar, minglab kimyoviy mahsulotlarda kislotali moddalar mavjud. Kislota ta’rifi to’g’risida har xil fikrlar mavjud bo’lsada, odatda bu ” vodorod birikmasi ” deb qaraladi. Umumiy qabul qilingan ta’rifga muvofiq, suvda eritilganda ular (H +) musbat bo’lgan vodorod ionlarini hosil qiladi. Boshqacha qilib aytganda, ular vodorod ionlarini suv eritmasiga chiqaradi. Ba’zi kimyogarlar kislotani tavsiflashda “protonlarni suv eritmalariga beradigan birikmalar”, boshqalari esa “kovalent bog’lanish hosil qilishda elektronni qabul qila oladigan birikmalar” atamalarini qo’llaydilar. Kislota ion yoki molekula bo’lishi mumkin degan qarashlar hali ham muhokama qilinmoqda. Printsipial jihatdan ushbu ta’riflarning barchasi to’g’ri. Kislotalar va asoslarning ta’rifi to’g’risida kimyogarlarning va ilmiy doiralarning turli xil fikrlari aniq bir xulosaga kela olmaganligi sababli, “kislota va asoslarni aniq va yaxshi aniqlash orqali kimyoda ko’plab muammolarni hal qilish mumkin” degan fikr ilgari surildi. Garchi munozaralar tugamasa ham, kislotalarning “vodorod ionini hosil qiluvchi moddalar” ta’rifi odatda ishlatiladi. Kislotalar kislota kabi faqat suvda eritilganda reaksiyaga kirishadi va elektr tokini o’tkaza oladi. Ba’zi kislotalar reaktsiya natijasida tuz va suv hosil qilishi mumkin. Agar kislota yoki asoslar reaksiyaga kirishganda tuz hosil bo’lsa, “neytrallash” deb nomlangan holat yuzaga keladi. Kislota hosil qiluvchi (-) va (+) zaryadlangan ionlar parchalanishiga “ionlanish” deyiladi. Kislotalar turlariga ko’ra juda ko’p va turli xil xususiyatlarga ega boʻlishadi. Shu sababli, foydalanish joylari ham farq qiladi. Kislotalarning eng keng tarqalgan xususiyatlarini quyidagicha ro’yxatlashimiz mumkin:Turli xil kislotalar anion miqdori, ajralmagan molekulalari va kimyoviy tuzilishlari tufayli turli xil xususiyatlarni namoyon qiladi va reaksiyaga kirishadi.

• 
  Kislotalar ko’k lakmus qog’ozining rangini qizil rangga o’zgartiradi.
  
• 
  Ularni toza holda qattiq, suyuq va gaz shaklida bo’lishi mumkin.
  
• 
  Barcha kislotalarda vodorod ionlari (H +) mavjud.
  
• 
  Suvli eritmalar nordon ta’mga (masalan, limon, sirka) va gidroksidi ta’sirga ega.
  
• 
  pH qiymati 7 dan kam
  
• 
  Ba’zi kislotalarning molekulalari eritmada har xil miqdordagi vodorodni chiqaradi
  
• 
  Ular neytrallanishda asoslar bilan birikib, ekzotermik neytrallash reaktsiyasini beradi va boshqa modda hosil qiladi.
  
• 
  Ular metall bilan reaksiyaga kirishib, metall tuzini hosil qiladi va vodorodni siqib chiqaradi.
  
• 
  Ular tuz bilan suv hosil qiladi va issiqlik beradi.
  
• 
  Kislota va asoslar ion bog’lanishni hosil qiladi.
  
• 
  Kislota va asosni ta’mi bilan ajratish mumkin; nordon ta’mli kislota, achchiq ta’mili asosdir.
  
• 
  Kislotalar marmarni ham eritishi mumkin bo’lsa-da, shisha va plastmassaga taʼsir qilmaydi.
  
• 
  Karbonatlar bilan birlashganda ular karbonat angidrid gazini chiqaradi.
  
• 
  Agar u lakmus qog’ozga quyilganda qizil rang bersa, kislota; Agar u ko’k rang beradigan bo’lsa, u asosdir; ular indikatorlarning rangini ham o’zgartirishi mumkin (indikator, ko’rsatkich). Masalan, asos fenolftaleinni sariqqa, kislota esa qizilga aylantiradi.
  

Tabiiy va sun’iy kislotalarning ko’p turlari mavjud. Turli sohalarda ishlatiladigan kislotalar sanoat, tibbiyot va oziq-ovqat sanoatining muhim qismidir. Keling, ushbu kislota turlarining ba’zilari va ular ishlatiladigan sohalarini ko’rib chiqamiz.