Reja: Kosmik suratlar haqida tushuncha

Mavzu:Kosmik suratlardan foydalanish.
Reja:
1.Kosmik suratlar haqida tushuncha
2.Ilk kosmos suratlar
3.Suniy yo’ldosh orqali suratga olish usullari
4.O’rta masshtabli kosmik suratlar
5.Kosmik suratlardan foydalanish zamonaviy usullari
Yer ,osmon jisimlari va boshqa kosmik hodisalarni yer atmosferasi tashqarisida turgan apparaturalar (yer suniy yo’ldoshlari ,kosmik kema va boshqalar )yordamida suratga olish elektromagnit spektrining turli sohalari tasvirni beradi.Yerni kosmik suratga olishning mashtabi 1:1000000-1000000 bo;lib undajuda katta maydoning (bir necha o’ng ming kv.km dan tortib,deyarli yerning yarim shari sirtigacha)bir butun harakterli tasvirini suratga olish mumkin.Kosmik suratga olish usullari aylanish davri qisqa bo’lgan kosmik apparatlar yordamida 300-950 km balandlikdan suratga olish ,radiotelevizion sistemalar asosida tasvirlarni yerga uzatish 36 ming km balandlikdagi geoststsionar yo’ldoshlaridan tasvirlar olish va yerga uzatish.Olingan fotasuratlar,yer atmosferasi, litosferasi, gidrosferasi va biosferasining regional, strukturali,glabol xususiyatlari o’rganishga imkon beradi.SHuningdek kosmik suratga olish uchun yerning malum regionali qisqa vaqt ichida qayta-qayta suratga olish mumkin.Bu esa davriy (sutkalik,fasliy, va boshqalari ),xo’jalik faolyatlarining turli ko’rinishlari (hosilni yig’ish ,sug’orish,suv havzalariini to’ldirish va boshqalari)kabi hodisalarining dinamik tuzishini o’rganish uchun sharoit yaratadi.Kosmosdan suratga olish birinchi marta :raketa yordamida -1946-yilda,yer suniy yo’ldoshlari yordamida 1960-yilda, kosmik kema yordamida 1961-yil
Boshlandi,Kosmik suratga olish oq-qora rangli foto va television suratga olishdan tashqari,infraqizil,mikroto’lqinli,spektrometrik va fotoelektron tasvirlarni olish ham amalga oashiriladi.

Ushbu suratda SHimoliy Amerika materigini kosmisdan olingan surati

Ushbu kosmik suratda Indonezya davlati poytaxti Jakarta hududini dengizga tutash qismlari tasvirlangan.

SAYYORAMIZNI SUN’IY YO’LDOSH ORQALI SURATGA OLISH USULLARI QUYDAGILAR.
1)qisqa muddatli tashuvchilardan 150-300km balandlikdan o’rganish va ochiq plyonkalar va yozuvlarni yerga qaytarish:
2)uzoq muddatli tashuvchilardan 300-950 km balandlikdan o’tish (suniy yo’ldosh doimiy ravishda yerning yoritilgan tomonida joylashgan orbitalarda)va radio va televidenya tizimlari yordamida tasvirlarni yerga uzatish.
3)taxminan 36 ming km balandlikdan otish.Xuddishu tizimlardan foydalanilgan holda yerga fotografik ma’lumotlarni yetkazib beradigan statsionar suniy yo’ldoshlar.
4)sayyoralararo avtomatik stansiyalardan bir qator ketma-ket ortib borayotgan balandliklardan (masalan 60 va 90 ming km dan zond stansiyasidan va hakazo )o’rganish.

5)oy yuzasidan va yaqin atrofdagi sayyoralardan yerni suratga olish,u yerga yetkaziladigan fotoelektronik va uzatuvchi radio va telvidenya uskunalari yordamida avtomatik ravishda amalga oshiriladi:

6)boshqariladigan kosmik kemaklar va boshqariladigan orbital stansiyalardan suratga olish (birinchi –sovet Salyut stansiyasi)
O’rta masshtabli kosmik tasvirlar:
1:1000000-1:1000000.Koinotdan olingan tasvirlarda yer yuzasi tasvirining tafsiloti juda muhim.masalan salyutdan olingan,asosiy gidrografik va yo’l tarmog’I dala konturlaridan olingan 1:500000 o’lcghamdagi fotosuratlarni 10 barobar oshirish bilan ko’rganda qishloqlar o’rta o’lchamli va barcha shaxarlar bloklari bilan.


Kosmik fotosuratlardan foydalanishning zamonaviy sohalari:
Metrologiya(bulutlar,qor qoplami va boshqalarni o’rganish)
Okeanologiya (oqimlar,sayoz suvlari tubi va boshqalari)
Geologiya va geomorfologiya (xususan katta hajmdagi shaklanishlar)
Muzliklarni,botqoqlarni,cho’llarni,o’rmonlarni,tadqiq qilish,ekin maydonlarni hisobga olish,hududlarni tabiy va iqtisodiy rayonlashtirish,kichik hajmdagi mavzuli va umumiy geografik xaritalarni yaratish va yangilash.

Amaliy qo’llashning bevosita istiqbollari :
Yerning geografik muhiti va tabiy resurslarni o’rganish,rivojlantirish va muhofaza qilish uchun kosmik suratga olish orbital ilmiy stansiyalar –labaratoryalarni amalga oshirish bilan bog’liq.Ko’p kanalli tadqiqotlar buolingan malumotlarning xilma-xilligi va hajmini oshiradi va uni avtomatik ravishda qayta ishlash imkonyatini beradi,xususan,sun’iy yo’ldosh tasvirlarini dekodlashda.tashuvchilar va kosmik komplekslar.
Surat turlari: ko’rinishiga,masshtabiga,fazoviy,o’lchamlariga ko’ra bo’linadi.


Eng baland tog’larni kosmikdan olingan rasmi.



Dengiz bo’ylarini kosmikdan olingan rasmi.
KOSMIK KARTOGRAFIYA :
Kosmosdan olingan fotosuratlar ayniqsa kartografiyada keng qo’laniladi.va bu tushunarli chunki kosmik fotosurat yer yuzasi to’g’ri va yetarlicha tafsilotlar bilan suratga oladi va mutaxasislar tasvirini osongina xaritaga o’tkazishi mumkin.suniy yo’ldosh tasvirlarini shuningdek aerofotosuratlarni o’qish identifikatsiyasi xususiyatlariga asoslanadi.
Ularning asosiylari obektlarning shakli,ularning o’lchami va ohangidir.Daryolar ko’llari va boshqa qirg’oq chizig’ining aniq tanlovi bilan quyuq tonlarda tasvirlarda tasvirlangan.


Suniy yo’ldosh tasvirlaridan xarita tuzish:
Xuddi aerofotosuratlar bilan bir xil tarzda amalga oshiriladi.Xaritalarning aniqligi va maqsadiga qarab ,tegishli fotogrametrik asboblar yordamida ularni tuzishning turli usullari qo’llaniladi.
Xulosa:kosmik tadqiqotlar yerni masofadan zondlash bilan bog’liq turli muamolarni hal qiladi va ularning keng imkonyatlarinidan dalolat beradi.shuning uchun kosmik usullari va asboblar bugungi kunda yer va yer fazosini o’rganishda muhim ro’l o’ynaydi.Texnologiyalar rivojlanmoqda va yaqin kelajakda bu muamolarni hal qilishda ularning ahamiyati sezilarli darajada oshadi.