Reja: L. Sun'iy intellekt lizimlarini qurishning turli yondashuvlari
Download 468.61 Kb.
|
|
3 ma'ruza. Sun'iy intellektning asosiy tarkibiy qismlari va arxitekturasi Reja: l . Sun'iy intellekt lizimlarini qurishning turli yondashuvlari, 2. Sun'iy intellekt tizimlarining tipik sxemasi va ulardan foydalanishning futiksional strukturasi. 3, Sun'iy intellekt masalalarini yechish va qo'llanilish sohalari. Tayanch iboralar: Sun'iy intellekt (Artificial Intelligence), timso/larni unglash (pattern recognition), qubul qilish (making decisions), mos/ushuvchun dos,turlush (adapt%ive programming), mashmcdi nnesiqlarni basm/ush (wri/ing machinemusic), o 'rgatuvchi to 'riar (sgudy ingonline), vegbulli koniseptual o'rgatish (verbal conceptual learning), struktura (functional structure), bilimla,r bazasi (knowled gebase), man/iquy (logical), evilymsiyulj (evolil&ionary), jmi/agsiycdi (imitation), Oiling (dealings), avionika (avionics), ishlab chiqarishnj uvfomatlashtir}sh (production automation), siyos/Y texnolog;yular (political technologies), xavfsizlik 'piqlovchi exsper/ /i:im (expert sysæm), rash-tis (prediction), idennfikatsjya (identification), boshqarish (control), ioyi.xaiash (design), monitoring (monitoring), hisoblash te.rnikasi (Computer Engineermg), mokroe/ektronika (microelectronics), radioelektponjka (padjonics), xuquqshunos/ik (jurisprudence), iC1/isod (economy), ekologiya (ecology), (geology), foydali qa:jlmu/arni i:lash (mineral explora/ion), inwlle!ancd jmerfeys (ingelligen/ interface), MOLGE}V, XCuV, MYCI%V, PUFF, IWÅCSYMA, YESMVS DART, PROSPECTOR. POMME, ESPLAIV, MODIS, ACES, HANNIBAL law, RUBRIC CODES MIXER, S&PCBRS ISPMS. I. Sun'iy intellekt tizimlarini qurishning turli yondashuvlari Sun'iy intellekt tizim(SlT)larit1i qurishning turli yondashuvlari oldin ham bo'lgan va hozirgi vaqtda ham mavjud [Il. Shuni ta'kidlash joizki, sun'iy intellektni to'liq quradigan tizimlar oldin ham bo'jmagan va hozirgi davida ham mavjud emas- Shuning uchun sun'iy intellektni quradishdagi yondashuvlarning qaysi biri to'g'ri va qaysi biri noto'g'ri ekanligini aniq aytish qiyin masalaligicha qolmoqda. I) SITIarini qurishning mantiqiy yondashuvini qaraymiz [Il, Mantiqiy model uchun asos sifatida Bul algebtasi xizmat qiladi, Har bir dasturchi IF operatorini o'rganganish jarayonida Bul algebrasi va mantiqiy operatorlar bilan tanishgan. Bul algebrasining rivojlanishi predmet belgilar, ular orasidagi munosabatlar, mavjudlik va ixtiyoriylik kvantorlarini o'z ishiga Olgan predikatlar mantiqi hisobiga kengaydi„ Sun'iy intellektning har biľ tizimining ishlashi asosan mantiqiy qoidalarga asoslangan, Bunga misol sifatida teoremalami isbotlashnĺ keltirish mumkin. Teoremalami isbotlashda boshlang'ich ma'lumotlar aksiomalar sifatida ma'lumotlar bazasida, ular orasidagi munosabatlar mantiqiy xulosalash qoidalari sifatida saqlanadi. Bundan tashqari, har bir mashinada maqsadlarni generatsiy qilish bloki mavjud bo'ladi va xulosalash tizimi ushbu maqsadlarni teoremalar ko'rinishda isbotlaydi. Mantiqiy modellar yondashvi imkoniyatlari noravshan (nechetkiy) mantiq yo'nalishning paydo bo'lishi bilan yanada kengaydi. Noravshan mantiqning mulohazalar va predikatlar mantiqĺdan farqli tomoni shundakĺ, bunda mulohamlar nafaqat haiyo'q (bilaman-l/bilmayman-0) qiymatlar qabul qilaydi, balkim oraliq qiymatlar — o'rtacha bilaman (0.5), yaxshiroq bilaman (0,75), yomonroq bilaman (0.25) va h.k. qiymatlaľlli qabul qiladi. Bu yondashuv insonning fikrlash qobiliyatiga ko'proq o'xshaydi, chunki inson ko'p hollarda savollarga "ha” yoki "yo'q” debjavob bermaydi, Strukturali yondashuvda [Il inson miyasining tuzilishini modellashtirish asosida Slni qurish masalalari qaraladi. Bunday modellii qurishga misol sifatida Rozetiblatl pertseptronini keltirish mumkin. Ushbu perłseptronlarda modellashtiriladigan blľllklar strukturasi sifatida neyronlardan foydalangan. Keyinchalik yangi "neyron tałmoqlar” modellari paydo bo'ldi. Bu modellar alohida neyronlarni qurish, Lilar orasidagi aloqalaming tuzilish va o'rgatish algoritmlari bilan boshqalardan fam qiladi. Bunday modellarga misol sifatida xatoliklarni teskari tarqalishiga asoslangan neyron Hopfild NTIar va stoxastik NTIarini keltirish mumkin- Shuningdek, NTIar timsollarni anglash masalalarida ham keng miqyosda qo'llanilmoqda. Evolyutsion yondashuvda [ Il Slni qurish masalalarida asosiy e'tibor boshlang'ich modellar va qoidalarni qurishga qaraľiladi va undan keyin ular asosida Síni qurish evolyutsiyali (uzluksiz rivojlanish) shaklda rívojlanadi, 1311 rivojlanish turli tipdagi usullarni o'z ichiga oluvchi yangi modellarni qo'llash bilan amalga oshiriladi. Masalan, NT lar modeli, mantiqiy qoidalar nabori va boshqa ixtiyoriy ľnodellar bo'lishi mutlíkin. Bu modellar kompyuterga kiritilgandan so'ng, u usbu modellarni tekshiľish asosida ular orasidan eng yaxshilarłnĺ tanlaydi va Lilami generatsiya qilish natijasida yangi modellar hosil qilinadi, hosil qilingan yangi modellar orasidan eng yaxshisi tanlanadi va Ilik. Shuni ta'kidalash joizki, evolyutsion modellar evolyutsion o'rgaľuvchi algoriľmlar ko'rinishida bo'ladi. Síni qurish masalalarini yechishda imitatsiyali yondashuv ham keng miqiyosda qo'llaniladi By yondashuv kibernetika sohasidagi "qora qutiľ tushunchasi bilan uzviy bog'liq. *Qora quti” kirish va chiqish signallarining vazifasi ma'lum bo'lgan, ichki strukturasi va mazmuni haqidagi axborotlar noma'lum bongan ma'lumotlar majmuasi, dasturiy modul va qurilma. Obyektning xatti-xarakatini imłtatsiy qilishni 'Qora quti” nusolida ko'rish mumkłn, Bunda %Qora quti”ning, modelning tuzilishi va unłng qanday boshqarilishi muhim emas, balki ushbu modelning o'zini tutishi boshqa vaziyatlarda ham o'zgarmasligi lozim. Shunday qilib, imitatsiyali yondashuvda — insonning boshqalardan nusxa olish qobiliyati, ya'ni boshqalar nima qilayotgan bo'lsa, xuddĺ ularga o'xshab ba]arishni amalga oshirish modellashtiriladi. Ko'p hollarda nusxa OIISII qobiliyati insonga biror ishni bajarishda vaqtni kam sarflashga olib keladi, Slni qurishning yuqorida keltirilgan yondashuvlari tahlilidan kelib chiqib, shuni ta'kidlash lozimki, amaliy masalalarni yechishda tilar orasida qat'iy chegara yo'q, Amaliyotda shunday masalalar uchraydiki, ularni yechishda aralash tizimlardan foydalaniladi, ya'ni ularning bir qismini yechishda ma'lum bir yondashuvga mos usullardan foydalanilsa, boshda qismini yechishda boshqa yondashuga mos usullardan foydalaniladi. 2. Sun'iy intellekt tizimlarining tipik sxemasi va ulardan foydalanishning funksional strukturasi Sun'iy intellektning tipik sxemasini 3. I -rasmdagidek keltirish mutnkin. 3, 1— rasm, Sun 'iy inie//ektning tipik s.remasi. Shuningdek, SI tizimlaridan predmet sohaga, masala tipiga va foydalanuvchiga moslashish nuqtai—nazaridan foydalanishning funksional strukturasini 3.2-rasmda keltirilgan„ Bu struktura uchta hisoblash vositalari majmuasldan tashkil topgan [2-4], Birinchi masalani samarali yechish nuqtai nazaridan loyihalangan dasturni bajaruvchl vositalar majmuidan tashkil topgan, ba'zi hollarda muammoli yo'nalishga ega. Ikkmchi mujmua - keng doiradagi foydalanauvchilar talablariga tez moslashuvchi strukturaga ega bo'lgan intellektli interféys vositalari majmui, {'chinchi vositalar tnajtnui birinchi va ikkinchi majmuaning o'zaro aloqasini ta'minlaydigan BB hisoblanadi. Bajaruvchi tizim shakllangan dasturni bajarishni ta'minlaydigan bareha vositalar majmuini birlaShliradi, Intel/ektual interfeys — dasturiy va instrumrntal vositalar tizimi bo'lib, foydalanuvchilar uchun ularning kasbiy Paoliyatida vujudga keladigan masalalarni yechishda kompyuterni ashni ta'minlaydi. BB — boshqa komponentalarga nisbatan markaziy o'rinni egallaydi. Chunki BB orqali masalani yechishda ishtirok etadigan hisoblash tizimlari vositalarining birlashuvi amalga oshiriladi. BBga asoslangan tizimlar quydagi intellektual algoritmlar bazasida amalga oshiriladi: ekspert tzimlar; neyron to'rlar;
n oaniq mantiq; 3.2-rasm. S/ fizvnlarini oo 'llashnine funksional strukfurasi. Download 468.61 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|