Reja: L tarixiy ma'lumotlar
Download 1.35 Mb.
|
4. Freymlarning turlariOdatda freym tizimlari kiritilgan freymni ma'lllîîî bir holatga mos keltirib bo'lmaydîgan hollarda foydalanîladigan axborot qidîruv tarmog'î ko'rinishlda namoyon bo'ladi, agarda slotlarga ushbu slot bilan bog'liq bo'lgan shartlarni qoniqtira oladiganlar biriktirilmasa. Bunday hollarda tarmoq boshqa freymni qidirish va takliretislî uchun xizmat qiladi. Freymlar ma'lumotlar omborida saqlanadigan freym-namunalar yoki prototîplar va kelib tushayotgan ma'lumotlar asosîda haqiqiy holatlarni ko• rsatish uchun yaratiladigan freym-ko' chił-malarga bo' linadi Freym modeli yetarlicha universal hisoblanadil chunki u dunyo haqidagi turli xildagi bilimlarning hammasini quyida keltirilgan freymli modellaîîîing liplari orqali ko'rsatib berîsh imkonmî beradî [6-81: -freymîar-sîrukŕuru/ur — obyektlar va tushunchalarni (kiritma (zayem), garov, veksel) belgilash uchun foydalaniladi -freyłnlar-rollar (menedjer, kassir, mijoz)•, freym/ar-senurłylar (inqiroz, yig'îlîsh, aktsionerlar, bayramlarnî o'qkazish, ovqatlanish); freym/ur -vu:łyatlav (trevoga, halokat, qurłlmaning ishchi rejimi). freym-a«genmnsp — predmet sohaning joriy holatini tavsivlovchi aniq freymdan foydalanislv, - predmet sohanîng yetarli holatlarini yokî obyektlarnî tavsiflash uchun shablondan foydalanish; freym-sinf— namunalar freymlarining majmuasini tasvirlash uchun yuqori darajadigi freymlardan foydalanislv, lerarxi/ś tipdagifreymlar. Bu tipda freymlar ierarxiyani tashkîl etadi, Freymlî modellarda ierarxiya obyektni (agar slotlar faqat obyektnîng xossalarini tavsiflasa), vaziyatni yoki jarayonni (agar alohida slotlar fieymga birlashtirilgan bollsa va freymning faollashuvi bilan chaqiriladigan protseduralarning nomlari hisoblansa) tavsiflashning alohida ko'p bosqichli strukturasini vujudga keltiradi (10.4-tasm). Misol. "Masala” tushunchasîning îerarxîk tipdagi freymli modeli (10.4-rasm).
tushunchasining ierarxikfreym ko 'rinishdagi ifodasj. Misol. "Hisobot” tushunchasîni ierarxîk freymlar yordamîda ifodalashni keltiramiz (10 5-rasm).
S. Freymlar o'rasidagi aloqalarning turlari Freymlar orasîdagî aloqalalar ”Aloqa't nomli maxsus slotning qiymatlari bilan belgilanishi mumkłn- Murakkab obyektlar bir-biri bilan freymli tarmoq yordamida bog'langan bir nechta freymlar kombinatsiyasi bilan ifodalanadi, Bu holda rreym boshqa freymlar so'rovlannîng bajanlîshînî ta'minlovchi o'zi bilan bog'langan faktlar va protseduralar bilan to'ldiriladi- Freymli modellarda namuna bo'yich izlash asosiy opełatsiy hisoblanadi. Namuna barcha strukturali birliklari to'ldirimagan, raqat EHM xotirasida saqlanuvchi kerakli freymlar orasidan izlab topilgan freym ko'rinîshîda namoyon bo'ladi, Bilimlarni freymlar ko'rinishida ifodalashdan ko lproq boshqarish tizimlarida foydalaniladi (10.7-jadval), 10.7-'adval, F larda al a munosabat larnin turlari.
Munosabatlarning rurlari. Freymll modellarda freymlar o'rtasłda «dan iborat», «qism-butun», fazoli («dan uzoq», «ga yaqin», «orqasida», «ustida», «tagida», «yuqorida», vaqtli («oldin»ș «keyin», «bilan birvaqtda», atributli («xususiyatga ega», «qiymatga «sabab-oqibat», AKO-aloqalar, IS-A-aIoqaIar kabi munosabatlardan foydalaniladi, AKO-aloqaIar. Obyekt yoki jarayon haqidagi ma'lumotlarni struktułiashgan holda bitta freymda ifodalash, tikriy jarayonlarini l.ujshqa freymlar bilan slotlar yoki AKO (a kind of-bu) belgilari yordamida bog'lash orqali ifodalash mumkin [681, Freymlar nazariyasining muhim xossasi semantik tarmoqlar nazariyasining đzlashtirilishi hisoblanadi va freymlarda hamda semantik tarmoqlarda ketnłaketlik AKO-aloqalarga (A-Kind-of bu) bog'liq holda amalga oshiriladi. AKO sloti freymga aniq tartiblashmagan ierarxiyaning yuqori bosqichini ko'rsatadî, ya'nî analogli slotlarning mazmunlari o'tkaziladi (10,6-rasm), Bu yerda quvchiî' tushunchasi yuqori qismda joylashgan ''Bola” va "lnson” freymlari ketma-ketligi xossasi sifatida kelayapti. Unda •so quvchilar shirinlikni yaxshi ko'radimi?” degan savolga •'Ha” deb javob berishi kemk (chunki, ushbu xossaga bolalar ega), Xossalarning ketma-ketligi xususiy bo'lishi ham mumkin, shuning uchun oĂuvchilarning yoshi ŕ'Bola” freymidan tartiblanmaydi, chunki o' zining shaxsiy freymida yosh aniq ko'rsatilgan, Freymlarning asosiy yutug• i, u inson xotirasining konseptual asosini, qolaversa unîng qanday nonk va ko'rkamlîgini ko'rsatib bera oladi. Inson Bola (Y uvchi
IS-A -aloqa/ar. lyerarxik freymli struktura freymlararo IS-A munosabatni bazalashtirib, u qandaydir bir konferensiyani tavsiflaydi Barcha freymlar Sana, Joy• Mavzuning nomlanishi, Ma'ruzachi haqidagi ma'lumotlarni oYz ichiga oladi. Shu yo' I bilan yuqori darajada Konferensiya freymi aniqlanadi, Konferensiyalar iqtisodiy va rivojlanishiga qarab ajratiladi- Ularga slotlar qo"shilishi mumkin: tijorat hajmi va byudjet- MisoL Konferensiyaning ierarxik freymli taqdim etilishi (10.7-rasm).
IO. 7-rasm. "Konfêrensiyu " tushunchasining ierarxikfreym/i Ifodalanishi. Masalan, «qism-bu\un» munosabati «stul» va «mebel» yoki «talaba» va «odam» freymlari o'rtasida qo'llanilishi mumkin. Shuninhdek, firoli, vaqt/i va «sabab-oqibat» munosabatlari bllan berilgan freymlar semantlk tarmoqlar tipidagi strukturlami hosil qi adi. 271 Misol. "Mebel" va 'Stul" tushunchalarining «qism-butun» munosabati yordamida freymli talqini (10,8-rasm). Misol. "Auditoriya" tushunchasining «qism-butun» munosabati yordamida freymli talqini ( 10.9-ra.sm) Auditoriva Freymlar tizimi statîstiklî va dinamiklî bo'lishi mumkin. Statistiklî freymlarda masalani yechish jarayonida freymlarning tiplari o'zgamłaydi, dinamikli freymlarda esa freymlarning tiplari olzgaradi Freymlarga asoslangan dasturlaslî tizimlari haqida mulohaza qiladigan bo'lsak, ular obyektga mo'ljallangan bo'ladi„ Bunda har bir freymga predmet sohaning qandaydir obyekti mos qo'yiladi, slotlarga esa ushbu obyektni tavsiflovchi ma'lumotlar, yașni belgilar mos qolyiladi, Ma'lumotlar bazasida slotlarga yozuvlar mos qo'yiladi. 6. Bilimlarni freymli tasvirlash tillari va freymli exspert tizimlar Oxirgi vaqtlarda freymli modellar asosida bilimlami tasvirlash tillari va tizimlaridan iborat qatlamlar yaratildi. Shunday qatlamlardan biri KEATS hisOblanadi. KEATS quyiclagi asosiy komponenłalardan iborat: -ACQUIST —bîlîmlarnîng matnlî manhalarini fragmenlash vosîtalarî bo'lib, u exspert bilan suxbat jarayonida hosil qilingan matn yoki bayonni o'zaro bog'langan, referatlangan fragmentlarga ajratadi va tushunchalarni hosil qiladi; FLIK — freymli modellar yordamida bilimlarni tasvirlaydigan til; GIS — grafiklî interfeys bo'lîb, gipermatnlarni va konseptual modellarni yaratishda va freymli modellarni loyihalashda qolllanildi-, -ERI — qoidalar interpretatori bo'lib, to'g'ri va teskari xulosalashda foydalaniladi; TRI — mantiqiy xulosalashnî vizuallashtîruvchi vosita bo'lîb, qoidalarning ketma-ket bajarilishini namoyish qiladi; Tables — jadvallami boshqaruvchi interfeys l.uj'libl bilimlar bazasida bilimlarni saqlashda foydalaniladi•, CS — cheklashlarni tavsiflovchi va tarqatuvchi tiľ, TMS — chinllkni saqlovchi nomonoton tizîm, Bilimlar injeneriyasida freymlar konsepsiyasiga asoslangan bilimlarni tasvirlash tillari mavjud. Ular orasida ko'proq mashhurlari: tarmoqlanda bilłmlarni tasvirlashning maxsus tili (LISP tilînîng kengayîmasi)', KRL (Knowledge Representation Language) [Yo-repMęH, 1989]- fieymlar tarmoqlarida bilimlarni tasvirlashning maxsus tili (LISP tilining kengaytmasi); Kappa [Chve11bHțîKOB, bopłtcotț, 1997] —freymli «qatlam» -sanoat exspert tizimlarini samarali qurishda ta/młnlaydî; Shuningdek, freymli-mo'ljallangan ANALYST, MOAMC, TRISTAN, ALTERID [KOBPHIMH, neptl)HJ1beBș 1988; HHKOJIOB, 1988', Sisodia, Warkentinș 19921 exspert timlar yaratilgan. Bilimlarni [reym modelida taqdim etiSh bo'yicha amaliy ko'nikmalarni hosil qilish uchun tavsîya etlladigan topshîriqlar, Tajriba orttirish uchun misol va topshiriqlar. l- topshiriq. Nazariy qismni o' zlashtirish va B/B/B jadvalini tóldirish. B/B/B texnikasini (10' Ilash bo'yichžî ko' rsatma. I. Mapruza rejasłga mos hołda 2-ustunni to 'Idiring. O'ylang, juftlikda hal eting va javob bering, ushbu savollar bo'yicha nimani bilasiz, 3-ustunni to Idiring, O'ylang, juftlikda hal eting va javob bering; ushbu savollar bo'yicha nimani bilish kerak, 4-ustunni to' Idiring. Matruzani qing va materiallar bilan tanishing. 5-ustunni to'ldiring.
2-topshiriq. "Bilib oldim" ustuni asosida 'T" jadvalini töldirish. Nazariy qismdan tayanch iboralarni aniqlash va "T" jadvalini qurish,
3-topshiriq. Topshiriq varianti bo'yicha SITlarda bilimlarni taqdim etishning ko' p tabaqali rreymli modelini yaratish. Bilimlarni tasvirlashda freym modeldan foydalanib, quyida keltirilgan holatlarning munosabat strukturalarini keltiring: l) Semestrda o•tilgan fandan imtihon tashkil etuvchilari: semestr, imtihon, &qituvchi, baho, talaba, olish; Qaydnomani tashkil etuvchilari: fan, talaba, imtihon, semestr, o'qituvchi, baho; Kommersiya savollari bo' yicha konferensiyani tashkil etuvchilarning &tkazish vaqti, o*tkazishjoyi, mavzu, chiquvchilaming maqsadi', Baho olishning tashkil etuvchilari: o'qituvchi, talaba, baho, olish', Mahsulotdan foydalanishning tashkil etuvchilari: tashkilot, texnologik yechimni ishlab chiqish, "fizik effektni" tekshirish, mahsulotni ishlab chiqish usullari; Mashinasozlikda MB axborot strukturasini tashkil etuvchilari: fizik effektlar, texnik yeclumlari, mahsulot, mahsulotni yetkazish obyektlari, priborlar va stendlar, normativlar; Mahsulotni sinflashtirishning tashkil etuvchilari: nomis (10* Ilanish sohasit saqlash usullar, tashish usullar; Auditoriyaning tashkil etuvchilari: sig'imi, tayinlanishi, tashkil etuvchilar, joylashishi; Hayvonot dunyosini tashkil etuvchilari: k&rinishi, tipi, atrof-muhit, Tajriba orttirisll uchun misol. Lingvistik o'zgaruvchilarni qo'llash imkoni mavjud bo'lgan mahsuliy-freymli ekspert tizimlari bilan ishlash. EsWin — Ekspert qobig'i. ESWin VI 1.0 — lingvistik oA zgaruvchilarni qollash imkoni mavjud bolgan mahsuliy-freymli ekspert tizimlari bilan ishlash uchun mo'ljallangan dasturiy qobiqdir- Tavsiflanayotgan dasturiy qobiq xususan ichiga lingvistik &zgaruvchilarni Olgan freymlarni ma'lumotlar strukturasi kabi ishlatishning mahsuliy•qoidalar izohi asosjda teskari mantlqiy xulosa usulida masalalarni yechishga mo'ljallangan- Bilimlar bazasi. Bilimlar bazasi freymlar va mahsuliy-qoidalar naboridan iborat. Bilimlar bazasini tashqi ifodalash formati (matnli raylda) quyidagi ko'rinishda bo' ladi: TITLE — COMPANY FRAME // freym ENDF FRAME // freym c. freymni tavsiflash ENDF RULE mahsuliy-qoida c:qoida natijalarini tavsiflash> ENDR RULE // mahsuliy-qoiada < qoida sharllarini tavsiflash > c. qoida natijalarini tavsiflash> ENDR Bilimlar bazasi ikki qismdan iborat: doimiy va o'zgaruvchi. Bilimlar bazasining o'zgaruvchi qismi rm'lumotlar bazasi deb ataladi va u mantiqiy xulosa natijasida olmgan faktlardan iborat bo'ladi, Ma'lumotlar bazasidagi faktlar doimiy emas. Ularning miqdori va mohiyati mantiqiy xulosajmayoni va natijasiga bog'liq. Bilimlar bazasi ekspert qobiq bilan ish boshlashdan oldin matnli faylda bo'ladi. *.klb (KnowLedge Base) kengaytmali fayllarda rteymlar va mahsuliyqoidalar (bilimlar bazasi) saqlanadi, Dasturiy qobiq bllan ishlashni boshlashda bunday kengaytmali fåyllar albatta mavjud bo'lishi lozim, Bu fayl foydalanuvchi tomonidan maxsus redaktor yordamida yoki q&lda yaratiladi, *.dtb (DaTa Base) kengaytmali faylda mantiqiy xulosa (ma'lumotlar bazasi) jarayonida olingan faktlar saqlanadi. Dasturiy qobiq bilan ishlashni boshlashdan avval bu raylning albatta mavjud bo'lishi shart emas. Ma'lumotlar bazasi mavjud bo"lgan fayl mantiqiy xulosa jarayonida dasturiy qobiq tomonidan yaratiladi, Bu ikki fayllar ismlarining birinchi qismlari bir-biriga to'g'ri keladi. Dasturiy-qobiq bilan ishlash vaqtida (bazaning operativ xotirasiga yuklagandan sotng) *.klb kengaytmali fayldagi freymlar va mahsuliy-qoidalar o" zgarmas bo• qoladilar. A.dtb kengaytmali fayllardagi faktlar mantiqiy xulosa jarayonida o*zgarishi mumkin (mahsuliy-qoidalar islllashi yoki roydalanuvchi bilan suhbatlashishi natljasida z ahamiyatini yuzaga keltirishi, chirishi yoki o*zgartirishi mumkin). Bi/imlar bazasiga Oid miso/: TITLE bilimlarni taqdim etish uchun usulni tanlash uchun FRAME Maqsad bilimlarni taqdim etish usuli: () ENDF FRAME Yechilayotgan masalalar: (tashxis; loyihalashtirish) ENDF FRAME — qo'llanilish sohasi [Qo'llanilish sohasi qanday?]: (tibbiyot; hisoblash texnikasi) ENDF FRAME = harakat xabar: ENDF RULE 1 = (soha. qo@llanilishi; tibbiyot) — (Turi„yechilayotgan masalalar; tashxis) (bilimlarni taqdim etish usullari; aniqmas (toq) bilimlarni taqdim etish bilan mahsuliy•qoidalari) ENDR RULE 2 = (soha.q&llanilish; hisoblash texnikasi) = (Tur. Yechilayotgan masal alar; loyihalashlirish) (Bilinilarni taqdim etish usullari; Freymlar) 100 (Bilimlallli tadim etish; aniqmas (toq) bilimlarni taqdim etishning mahsuliy-qoidalari) 70 — (Bilimlarni taqdim etish; Semantik tarmoqlar) 70 MS (Harakat, Xabar; 4 qoida isbotlangan) ENDR Dasturiy qobiq bilan ishlash tartibi. Dasturiy qobiqning bajariluvchi moduli ESWin.exe faylda joylashgan. Oynaning umumiy ko' rinishi 10.10-rasmda ko'rsatilgan.
IO. 10-rasm. ET dastuwy qobiq oynasi. Aniq bilimlar bazasi (ekspetr tizimi) bilan ishlashda oynaning sarlavha qatorida ekspert tizim nomi chiqadi (bilimlar bazasida TITLE rezervlangan so' zi bilan belgilangan qator), Menyu qatori quyidagi punktlardan iboratl '9 Oaiia'$s "'Pememte" va Aniq baza bilan ishlash uni yuklashdan boslllanadi, Buning uchun menyuning 6a3Y' punklidan foydalaniladi. Bilimlar bazasi *.klb kengaytmali fayldajoylashgan, Agar yuklangan bilimlar baasida freym-sinflarda lingvistik turdagi slotlar ishlatilsa„ u holda tavsiflangan lingvistik o'zgaruvchili fayl avtomatik tarzda yuklanadi. Zaruriyatga qarab bir xil nomli *.dtb kengaytmali mailumotlar bazasini yuklash mumkin. Buning uchun menyuning 6a3Y 311aBIIii" punktidan foydalaniladi- Yuklashdan so ng freymlar va bilimlar bazasining qoidalari asosiy oynaning yuqori qismida aks ettiriladi (10, 1 1 -rasm), punktidan foydalaniladi, Menyuning bu punktnj tanlaganimizdan so'ng ekranda mantiqiy xulosalar maqsadlari ro'yxati mavjud ”Bb1öop oynasi paydo bü*ladi, ularning ichidan bittasilli tanlashimiz kerak bü'ladi ( 10.12-ıasm). Mantiqiy xulosalar maqsadlari ro*yxati "ile.llb” nomli üreym-silffda lavsiflanadi,
10.12-rasm. Masakıni ıun/ash. Mantiqiy xulosalar jarayonida dasturiy qobiq tomonidan beriladigan savollarga javoblar sifatida foydalanuvchiga simvoIJi qiymatdan bittasinj tanlashnj yoki sonli qiymai kiriiishni tavsiya etadi 10.13-rasm. Qiymaŕ/avni tunlash. Lingvistik o' zgaruvchili holda bitta oynada simvolli qiymatni tanlash yoki sonli qiymat kiritish tavsiya etiladi. Mantiqiy xulosa natijalari asosiy oynaning quyî qismida tushuntîrłshlar bilan berłladi, yechim qanday usulda olinganligi: błror qoidani isbotlash yoki freym-ekzemplyar natijasida olinganlini ko'rsatadi (10,14rasno. 3 KcnepTHaH cncreMa anq Bblbopa MeTona npencraeneH... IO. 14-rasm.Bi/im/arni /uqî./îî?î etish usulini Mantîqiy xulosa jarayonîda dasturîy qobiq tomonidan bajarilgan ketma-ket qadamlarni ko'rish uchun menyuning ”Peułełme" ”Tpacc1łp0B«a” punktidan foydalanish mumkin, Zaruriyat bo' Isa uni bosmaga chiqarishimiz yoki trassirovka natljalarini o' chirishimiz mumkin ( 10.15-rasm). 10, 15-rasm, Masa/uning yechiljshjarayonj. Xulosa natijasida olingan Freym-ekzemplyarlarni körish yoki k .dtb kengaytmali faylni (bu Tayl har doim mantiqiy xulosa jarayonida yangilanib turadi) ko'rish uchun menyumng 6a3bI nam-IbJX" punktidan foydalanish mumkin (10.16-rasm) Zaruriyat tug'ilganda freym-ekzemplyardagi alohida slotni, freym-ekzemplyarni t&lig'icha, barcha freym-ekzemlyarlarni &chirish mumkitl. Barcha bu o' zgarishlar tezda k.dtb kengaytmali rayllarda saqlanadi, Menyuning 6a3b1 euaHHb1X" punkti yuklangan ma'lumotlar bazasidagi barcha freym ekzemplyarlarni (Schirish uchun foydalaniladi. Xuddi shunday harakatni menyuning 6a3bi naHUbIX" punkti ("YnaJ111Tb Bee" tugmasi) yordamida balarish mumkin, Menyuning "W'/"Bb130B cnpamcu" va "0 nporpaMMe" punktlari ma'lumotlarni chaqirish va dastur haqida ma'lumot olish uchun foydalaniladi, ESWin dasturiy qobiq bilan ishni yakunlash uchun menyuning punktidan foydalaniladi. Tops/iiriqlar. ESWin dasturiy muhiti buyruqlarini tavsitlang. ESWin da ekspel"t tizimini qurishda bilimlarni freym modelida taqdim etish tartibini kelliring. Natijalarni xulosa qiling. Hisobot tayyorlang, Dastur matnini Ilova qiling- 12-та' гита нс1шп adahiyot1ar 1. Marvin Minsky, А Framework for Representing knowledge, in: Patrick Непту (ed.), Пе Psychology 0f Computer Vision, McGraw-Hi11, New Уот•К (U.S.A.), 1975. 2 Minsky, А fcamework for representing knowledge, МIТ А] [-aboratoryMemo 306, .[ипе, 1974. З. Минский М. Фреймы для представления знаний. М,; Мир, 1979 Дьяконов В, П,. Борисов А. В, Основы искусственного интеллекта, Смоленск, 2007. Искусственный интеллект, Справочник в 3-х томах. — М.: Радио и связь, 1990, 6, А.В- Гаврилов. Системы искусственного интеллекта: Учебпособие: в 2-х ч. • Новосибирск: Изд-во нуту, 2001, - Ч. Т. - 67 с, АП. Гаврилов, Лабораторный практикум по нейронным сетям. Ч, 1. Новосибирск:Изд-во НГТУ, [999. Т.А. Гаврилова, В.Ф. Хорошевский, Базы знаний интеллектуальных 9, С. Рассел, П, Норвиг„ Искусственный интеллект, Современный подход, Вильямс, 2007, -1410 с. Masa'a va topshiriqlar Bi1imlarni tavsif1ashning freymli modelidan foydalanib, ”xayvon”, “avtomobil”, '%amolyot”, ”o'quv sinti ” ”kitob”, ”kompyuter", ”auditoriya”, 4'stanok”. ”mebel” tushuncha1ari11i freym1ar ko'ri11is11da ifoda1ang281 Slotlarda freym-prototiplardan foydalanib, Nima? Kim? Qachon? Qayerga? Nima uchun? — o'zgaruvchilar asosida "aspirantura?', "doktorantura", "dam olish", *'ish", "mashina", "kvaltira", "ekzamen" tushunchalarini ficym-ekzemplyar ko'rinishda ifodalang. «dan iborat» munosabatidan roydalanib, •kisb", "qaydnoma'*, "mutaxassis", "samolyot", "avtomobil", "kompyuter", "dissertasiya", "auditoriya" tushunchalarini freymlar ko'rinishda ifodalang. Irarxik tipli freymli modellardan foydalanib, "kasb*', 'Sqaydnoma'*, "mutaxassislik", "transport", "uy", "hayvon", "auditoriya", "bog"', 'hnetall" tushunchalarmi freymlar ko'rmishda ifodalang, AKO-aloqa (A-Kind-Of=bu) munosabatdan foydalanib, 'Talaba-O'spirin- Odam", "Dotsent-Olim-Odam", "Mashina-Neksiya-Transport'l "Axmedov—ErkakOdam", 'Tagayeva—Ayola-Odam", "Parranda -Kanareyka-Xayvon" tushunchalarini freymli tarmoqlar ko'rinishda ifodalang. «qism-butun» munosabatdan foydalamb, "kasb", "qaydnoma", *'muta.xassis", '"samolyot", "avtomobil", "kompyuter", ''dissefiasiya", "auditoriya" tushunchalarini freymlar ko'rinishda ifodalang. Bilimlarni tavsiflashning freymli modellaridan foydalanib, quyidagi vaziyatlarni tasvirlovchi munosabatlar strukturasini amalga oshiring: Semestrda maxsus fandan imtihon oluvchi o'qituvchining tashkil etuvchilari: imtihon, o'qituvchi, baho, talaba, olmoq» iborat. Qaydnomaning tashkil etuvchilari: «fan, talaba, imtihon, semestr, o'vituvchi, baho» dan iborat, Ilmiy konferensiyaning tashkil etuvchilari: «sana, o'tkaziladigan joyi, mavzu, nulqsad, ma'ruza qiluvchilar» dan it.H)rat- Baho oluvchilaming tashkil etuvchilaril «o'qituvchi, talaba, baho, Olmoq» dan iboral. Mashinasozllkda ma'lumotlar bansining axborot strukturasi tashkil etuvchilari: «fizik samaradorlik, texnik yechimlar, mahsulotlar, mahsulotlarni tashish obyekti, asboblar va normativlar»dan iborat. Mahsulotni sinflashning tashkil etuvchilaril «nomi, qo'lanish sohalari, saqlash yo'llari, tashish yo'llari» dan iborat, Auditoriyani tavsiflashning tashkil etuvchilari: «sig'imi, vazifasi, tashkil etuvchilari, joylashgan manzili» dan iborat. 12-ma'ruza uchun o'zini-o'zi tekshirish savollari l) Marvin Minskiy freymlar boyicha qanday ishlarni amalga oshirgan? Inson psixikasi fieymlar nuqtai nazaridan qanday talqin qilingan? Freymlaming keng qo'llaniladigan sohalarini keltiring? Freym, slot va freymli model haqidagi ta'riflarni keltiring? Freymli modellarning yutuqlari va kamchiliklari nimadan iborat? Freymli modellaming l.H)Shqa modellardan qanday farqli tomonlari mavjud? Har bir freym bilan qanday ma'lumotlar bog'langan bo'ladi? 282 Freym tuzilmasi qanday komponentlardan iborat? Freymlarning asosiy xossalarini keltiring? Freymlaming qanday turlarini bilasiz? I l) talába, odam tushunchalarinin freymlar ko'rinishda tavsiflang, Jadval ko'rinishda berilgan axborotlar freymlar ko'rinishda qanday tasvirlanadi? Freym va slot nom nima? Meros ko'rsatkichi nima va tipik meros ko'rsatkiclllariga qaysilar kiradi? Attributlar (ma'lumotlar tipi) ko'rsatkichi nima uchun xlzmat qiladi va ulaming qanday tiplari mavjud? Slot qiymati nima? Demon nima va u qacllon ishga tushadi? Freymlarni tashqi tasvirlashni keltiring? Slotning qiymatlari nimalardan iborat bo'ladi? Protofreym, freym-ekzemplyar nima? Freym-ekzemplyarda slotlaming qiymatlami olishining q@llday uslublarini bilasiz? Ierarxik tipdagi freymlarga misollar keltiring. Freymlar orasidagi aloqalarda qanday munosabatlardan foyda.laniladi? AKO va IS-A aloqalarga misollar keltiring. Tushunchlarni «qism-butun», «sabab-oqibat» va «dan iborat» munosabatlari asosida bog'laydigan freymlarning semantik tarmoqlar tipldagi stmkturlariga mi sollar keltiring- KEATS qanday qatlam va uning qanday asosiy komponentalari mavjud? FRL, KRL va Kappalar nima maqsadda qo'llanoladi? ANALYST, MONHC, TRISTAN, ALTERID qanday tizimlar? EsWin ekspert qobig'i qandy o»zgaruvchilar 'bilan ishlashfa moiIjaIIangan2 Download 1.35 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||