Режа: Молиявий қўйилмалар тавсифи, аудитининг хусусияти, мақсади ва вазифалари

Ўтказма векселлар маълум суммани ўтказма векселни тақдим этувчига тўлаш учун қарздорга бериладиган фармойишидир.
Оддий векселдан фарқли ўлароқ, ўтказма векселлар қўлланиладиган ҳисоб-китобларда иккита эмас, балки кўп сонли юридик ва жисмоний шахслар иштирок этишлари мумкин.
Депозит сертификати Ўзбекистон Республикасининг 2 сентябрь 1993 йилдаги «Қимматли қоғозлар ва фонд биржаси ҳақидаги» қонунига мувофиқ маълум бир банкда депозит учун ҳуқуқ (яъни банкнинг қарз мажбурияти) берадиган ҳужжатдир ва 22 декабрь 1995 йилдаги «Ўзбекистон Республикасининг қонуний актларига ўзгаришлар ва қўшимчалар киритиш ҳақидаги» қонунига мувофиқ мамлакат ҳудудида қимматли қоғозларнинг ҳосилалари: опционлар, фъючерслар ва ордерлар муомалага чиқарилмоқда.
Опцион унинг эгасига қимматли қоғозлар ёки товарларни контрактда кўрсатилган баҳода белгиланган муддатда сотиб олиш ёки олишдан воз кечиш ҳуқуқини берадиган шартномалардир. Мазкур корхонада ходимларнинг маълум миқдордаги акцияларни имтиёзли асосда сотиб олиш ҳуқуқлари; конвертацияланадиган имтиёзли акциялар ёки облигацияларни оддийларига алмаштириш ҳуқуқлари; эмитентнинг облигацияларни оддийларига алмаштириш ҳуқуқлари; эмитентнинг облигацияларни муддатидан олдин қоплаш ҳуқуқлари ва бошқалар опцион ҳисобланади. Бу барча ҳуқуқлар иккиламчи қимматли қоғоз ҳисобланган опцион шартномаси тузилганидан сўнг вужудга келади. Опционларнинг икки тури мавжуд: 1-сотиш опциони (put) қимматли қоғозларни сотиш ҳуқуқи; 2-харид опциони (call) қимматли қоғозларни сотиб олиш ҳуқуқи.
Фъючерслар опционлардан фарқли ўлароқ, маълум қимматли қоғозларни ёки бошқа молиявий инструментларни ёки товарларни келгусида маълум бир санада, контрактда белгиланган баҳолар бўйича сотиш ёки сотиб олиш учун сўзсиз гувоҳлик берувчи иккиламчи қимматли қоғоздир.
Қимматли қоғозлар ҳосилаларидан олинадиган даромад битта ёки бир нечта бозор кўрсаткичлари (индекслар)га боғлиқ. Масалан, фъючерс муомалаларидан олинадиган даромад олди-соттини амалга оширишда товарнинг келгусидаги баҳоси қанчалик тўғри аниқланганлиги ва бу товарга талаб қандай эканлигига боғлиқ.
Корхоналар бўш турган пул маблағларини қимматли қоғозларга қўйишдан ташқари бошқа корхоналарнинг устав капиталига улуш қўшиш (пай) шунингдек, юридик ва жисмоний шахсларга қарз бериш учун ҳам ишлатишлари мумкин.
Бундай барча молиявий инвестициялар уларнинг муддатига қараб қуйидаги счётларда ҳисобга олинади: а)қисқа муддатли молиявий қўйилмалар (1 йилгача):
5810 «Қимматли қоғозлар»
5830 «Берилган қисқа муддатли қарзлар»
5890 «Бошқа жорий инвестициялар»
б) Узоқ муддатли молиявий қўйилмалар» (1 йилдан ошиғи):
0610 «Қимматли қоғозлар»
0620 «Шўъба корхоналарга инвестициялар»
0630 «Тобе корхоналарга инвестициялар»
0640 «Хорижий капиталга эга корхоналарга инвестициялар»
0690 «Бошқа узоқ муддатли инвестициялар»
Корхоналар яқин вақтларгача ўзларининг пул маблағларини асосан капитал қўйилмаларга сарфлашлари мумкин эди. Буш тўрган пул маблағларидан фойдаланиш имкониятларининг пайдо бўлиши билан янги ҳисоб объектлари каби янги аудит объектлари ҳам вужудга келмокда.
Қимматли қоғозларда ифодаланган ҳуқуқларни акс эттириш шакли бўйича улар ҳужжатлаштиришли ва ҳужжатлаштиришсиз турларига бўлинади.
Ҳужжатлаштиришли шаклда қимматли қоғоз эгаси тегишли тарзда расмийлаштирилган қимматли қоғоз сертификатини тақдим қилиш асосида аниқланади, бундай депонентга ўтказиш ҳолларида депо счёти бўйича ёзув асосида аниқланади. Бунда аудиторга қимматли қоғоз сертификати ёки депо счётидан кўчирма тақдим қилиниши лозим.
Ҳужжатлаштиришсиз шаклида қимматли қоғоз эгаси қимматли қоғозлар эгалари реестридаги ёзувларга асосан, ёки қимматли қоғозлар депонентланган ҳолларда депо счёти бўйича ёзувлар асосида аниқланади. Бунда аудиторга реестр ёки депо счётидан кўчирма тақдим қилиниши лозим.
Молиявий қўйилмаларни ҳисобга олиш ва ҳисоботда акс эттириш услубиётига мувофиқ молиявий қўйилмаларни турлари ва қайтариш муддатлари бўйича туркумлаш қуйидаги жадвалда келтирилган.