Reja: Multimediyali elektron qo’llanmalarning turlari va tarkibiy qismlari

Amaliy mashg'ulot  
1. 
Proekt “Harakatlanuvchi odam”.
2. 
Proekt “Berk egri chiziq bo’ylab harakat”.
3. 
Proekt “Figurani harfga o’zgarishi”.
1. Proekt “Harakatlanuvchi odam”
Harakat animatsiyasi vositasida (Motion Tween) odamchaning harakatini keltirish 
animatsiyasini yarataylik. Proektni yaratishdan oldin qanday alohida elementlardan 
filmning qahramoni tashkil etilishini yahshi tasavvur qilishimiz kerak.Har bir detal 
filmni ishlatishda harakatga kelishi kerak.Bunday momentni o’ylash kerak-qanday 
elementlar birinchi planda, qaysilari ikkinchi planda bo’lishini o’ylashimiz kerak. 
Avval hodisani yahshi tasavvur qilish uchun haakatni qog’ozga chizib olishimiz 
zarur.
Bizning odamchamiz Rasm. 4.dagi kabi ko’rinishga ega bo’lsin.
Rasm. 4
Bunday tasvirni sodda figuralardan hosil qilish mumkin bo’ladiaylanalardan, 
ellipslardan va to’g’ri to’rtburchaklardan. Chizishga o’tamiz. Bitta qatlamda butun 
odamni chizib olamiz. Qatlamlar bo’yicha alohida qismlarini bo’lib olamiz, bunday 
narsa daturda bor. Avval boshini aylana bilan chizamiz yani

---

Modify — Convert to Symbol (Izmenit — Preobrazovat v simvol; 
O’zgartirishSimvolga almashtirish) orqali simvolga o’zgartiraiz, bunda uning 
simvolini 
o’zgartiriladi, 
bunda 
Movie 
clip(Simvol-klip);simvolining 
(Behavior)tipidan foydalanamiz. Bu simvolni bosh deb nomlaymiz.
Keyin “tanasi” bo’ladigan simvolni yaratamiz.Buyruqni bajaramiz Insert — New 
Symbol (Vstavka — Noviy simvol; Quyish -Yangi simvol) va 5 rasmdagi kabi 
parametrlarni qo’yamiz. OK knopkasini chertilishidan so’ng simvolni tahrirlash 
rejimiga o’tamiz, to’rtburchakni chizamiz (Rasm. 6a). Tahrirlash rejimda har bir 
chizilgan ob’ekt markazi registrasiya nuqtasi bilan ustma-ust tushadi, u “+” simvoli 
bilan belgilanadi.
Rasm. 5
Yaratilgan simvol film kutubhonasiga tushadi. Endi sahnaga o’tamiz va uni ishchi 
sohaga o’tkazamiz. Huddi shu uslubda “son” chiziladi, tog’ri to’rtburchak yumaloq 
burchakli qilib chizilgan va uni nusha qilish orqali ikkinchi shunday elementni hosil 
qilamiz. (Rasm. 6b). Huddi shunday ikkita oyoqni va boshmoqlarni hosil qilamiz. 
(Rasm. 4). Barcha simvollarga nomlarni Rasm 8 bilan beramiz.
Natijada odamcha hosil bo’ladi! Odamning o’hshashiga e’tibor bermang, 
animatsiyani hosil qilish jarayonini o’rganing.
Rasm. 6
Shunday qilib, odamcha birinchi kalitli kadrda bitta qatlamda joylashgan.Qatlamlar 
bo’yicha figurasining barcha tashkil etuvchilarini taqsimlaymiz-buning uchun 

---

Modify — Timeline —Distribute to Layers buyruqni bajaramiz(Izmenit — 
Vremennaya shkala — Raspredelit po sloyam; O’zgartirishVaqtinchalik shkala-
Qatlamlar buyicha taqsimlash) — Rasm. 7.
Rasm. 7
Berilgan buyruqni bajarish natiasida qatlamlar 8-Rasmda ko’rsatilgandek 
joylashishi mumkin.
Rasm. 8
Eng pastki qatlamga yetib bizning filmimizning qatlamini qilib olamiz. Uning uchun 
rasmni o’zingiz tanlashingiz mumkin.
Bundan so’ng film uzunligini aniqlash kerak va odamchaning boshqa harakat 
holatlarini aniqlovchi kadrlarini ko’rsatish zarur.. Buning uchun quyidagi kadrlarni 
tanlaymiz: 5-, 9-, 13-ci va 17-chi. Bu degani film uzunligi 17 kadrdan iborat 
bo’lishini belgilaydi,nomlangan kadrlarni esa kalitli qilish kerak (F6 funksional 
tugmani bosamiz, barcha qatlamlarda, fon qatlamidan tashqari.
Endi Kalitli kadrlar qanday ko’rinishga ega bo’lishini ko’ramiz.Birinchi kadrda 
Rasm, 4-rasmdagikabi bo'lishi kerak, 5-chida —9a Rasmdagi kabi, 9-chida —9b 
Rasmdagi kabi, 13-chi Rasmda — 9v Rasmdagi kabi va 17-chi Rasmda — 
9g.rasmdagi kabi.

---

 a) b) v)
g)
Rasm. 9
5-chi, 13-chi kadrlarda “Tana” va “bosh”ni realistic harakatni amalga oshirish 
maqsadida ko'tarish zarur.Qandaydir kadrlarni tug’irlashga tug’ri keladi. .
Undan keyin kalitli kadrlarda harakat animatsiyasini yaratmiz. Bu maqsadda kalitli 
kadr ustidan sichqonchaning o’ng tugmasini chertamiz, kontekst menyuda Create— 
Motion Tween buyrug’ini amalga oshiramiz (Sozdat — Animatsiyu dvijeniya; 
Yaratish-Harakat animatsiyasi). Natijada vaqt shkalasi, Rasm 10da ko’rsatilgan 
korinishga ega bo’ladi.
Rasm. 10
Film tayyor bo’ldi, uni testlashtirish mumkin.
  
SCRATCH DASTURI
Scratch dasturi maktab “Informatika” ta’lim tizimiga 5 sinfdan boshlab 
o’qitish tizimiga kiritildi, bu dastur “Scratch”-tirnash degan ma’noga ega bo’lish 
bilan birga o’z zaminida mushukcha obrazini qo’llashni o’z ichiga qamrab olgan, 
uni sahna bo’ylab harakat qildirish jarayonini amalga oshirish bilan birga sahna 
qirg’og’ig’a kelganda uni burilishini amalga oshirishni ham ko’zda tutiladi. Sahna 
qahramoninin esa pastdaqi mushukchaning boshini esslatuvchi tugmaga kirib 

---

o’zgartirish mumkin bo’ladi. Undan tashqari shu yerda pastda o’ng tomonda sahna 
manzaralarinin ham o’zgartirishga mo’ljallangan sohalar ham mavjud.
Scratch dasturida bir necha blokli konstruktsiyalar yokli dasturdagi 
personajlarni harakatga keltiruvchi, ular yordamida oddiy, tarmoqlanuvchi va blokli 
konstruktsiyalarni amalga oshiruvchi bloklar bo’lib, ular yordamida biz 
animatsiyalar yaratamiz. Ulardan foydalanib sahnamizda animatsiyalarni, 
ertaklarni, qolaversa qiziqarli jarayonlarni ekranda hosil qilishimiz mumkin.
Scratch dasturi – bu ta’limga yangi kirib kelgan dastur uning yordamida biz 
o’yinlarni ham yaratishimiz mumkin. Budasturni o’qituvchilar bolalar bilan 
birgalikda o’rganib, yetmagan bilim sarhatlarini qo’shimcha darslar evasiga 
to’ldirishlari mumkin.
Bu dasturni qo’llashdan maqsad bolalarni birdaniga kod yozishga emas, balki 
ularni avval mantiq doirasini rivojlantirish, ularni dunyo qarashini shakllantirish, 
logik amallarni miyasida amalga oshirishni tashkillash va undan keyin boshqa 
dasturlar “ko’prigi” yordamida boshqacharoq blokli konstruktsiyalarga o’tib, keyin 
esa undan ham kuchli konstruktsiyalarga o’tishni amalda tutadi va 9 sinfda esa 
Python dasturlash tili kodini o’rganish bilimlarinin egallshni maktab “Informatika” 
kursi maqsad qilib olgan. Lekin uni o’rganishga mo’ljallangan mavzular, dars 
soatlari Scratchni professional darajada o’tganishga yetarli bo’lmasada, o’qituvchi 
o’z ustida ishlab, kerakli ma’lumotlarni internetdan o’rganib, videolarni tortib 
mustaqil o’;z ustida ishlab, o’rganishi mumkin bo’ladi.
Scratch dasturida yozilgan blokli konstruktsiyalarni ularga mos amallar 
yordamida, ularga mos operatorlar yordamida yozishga o’rgatish esa Python, C++, 
C# kabi dasturlash tillarinin kelgusi ta’lim bosqichlarida o’rganishga zamin bo’ladi.
Scratch dasturining o’ziga hos interfeysi, dastur yuklanganda o’ziga mos chap 
tomonda blokli konstruktsiyalar to’plami va o’ng tomonda sahna, dastur personaji 
“Tirnag’ich mushukcha”, o’ng tomonda esa blokli konstruktsiyalar ro’yhati va 
ularga 
kirsangiz, 
bir 
necha 
hil 
buyruqlar 
konstruktsiyalari 
joylashgan.scratch,mdi.edu saytiga kirib,”Создавай” bo’liminiu bosiladi va Scratch 
muhitida ishlashga kiriladi.
Scratch dasturini yuklash. Onlayn ishlash versiyasi. Scratch dasturini 
scratch.mid.edu saytiga kirib yuklash va «Создать» buyrug’ini bosish.

---

Scratch dasturi orqali ayiqni harakatga keltirish animatsiyasi. Ayiqni 
personajlar orasidan topib, quyiladi, mushukchani esa uchiriladi, sichqonchaning 
o’ng tomoniga bosib, delete buyrug’I amalga oshiriladi, keyin esa manazaralar 
sohasidan bir nechta manzaralarni topib, o’rmonn manzarasini rasmga qo’yamiz. 
Sahnadagi ayiqchaning pastda rasmi bor o’sha joyba bosib Kontekst menyudan
Duplicate bo’limini bosib, Size sohasiga kiramiz va u yerdan ayiqchani o’lchovini 
kamaytiramiz va natijada bizda katta ayiqcha va kichkina ayiqcha paydo bo’ladi.Ona 
ayiq va bolasining o’rmonda yurish animatsiyasini shu tariqa amalga oshirishimiz 
mumkin. Bunday animatsiyalarni yaratishni bola fantaziyasiga tashlab qo’yishimiz 
mumkin. Bu dasturni bolalar ota onalari bilan yoki qo’shimcha ta’lim to’garaklarida 
va kurslarda yanada chuqurroq o’rganishlari mumkin.