Reja: Muomala mahorati

Muloqot qoidalari 
Muloqot madaniyatimizda xalqimizning asrlar davomida sayqallanib kelingan 
urf-odatlari, an'analari, axloq normalari mujassam bo'lib, maqollar, hadislar, 
hikmatli so'zlar, pand-nasihatlar, axloq-odob durdonalari shakllarida xalqni 
ma'naviy yetuklikka boshlab kelmoqda. 
Bir kishi ikkinchi bir kishi bilan salomlashar ekan, «Assalomu alaykum» 
(arabcha so'z bo'lib «sizga tinchlik tilayman» ma'nosini anglatadi) so'zini aytadi, 
javob beruvchi esa «Vaalaykum assalom» (ma'nosi: «sizga ham tinchlik tilayman», 
«sizga ham tinchlik bo'lsin») deydi. 
Salomlashish beg'araz, chin qalbdan bo'lishi bilan bir qatorda, biron kishi 
bilan muloqot qilishdan oldin salomlashishning quyidagi qoidalariga amal qilish 
joizdir: ertalab uyqudan turgach, yuvinib. ota-ona, oila a'zolari bilan muloqotni 
iltifot bilan salom berib, «yaxshi dam oldingizrni? deyish bilan kunni boshlash 
kerak. Katta yoshdagi kishilarni, qo'ni-qo'shni va qarindoshlarni, ustozlami, 
tcngdoshlarini uchratib qolgudck bo'linsa, ko'ksiga qo'lni qo'yib sharqona diyonat 

---

bilan salom berib, hol-ahvollari so'raladi. Kattalar. ayollar, qiz-juvonlar bilan 
uchrashganda, ularga qarshi borib salomlashish odobdandir. Agar ko'pchiliklar 
ichida biron-bir do'stini. qarindoshini yoki tanishini uchratib qolinsa, u kishining 
o'ziga emas, shu yerda o'tirgan yoki turganlarning barchasiga salom beriladi. 
Kichik yoshdagilar bilan muloqotda bo'lganda. ular hurmat bilan salom 
bcrishsa, iloji boricha hammalarining salomlariga umumiy so'rashilgan holda javob 
berishga harakat qilinadi. 
Ota-ona. opa-singil. do'stlar, ustozlar, qarindosh-urug'lar va boshqalar bilan 
muloqot qilishning debochasi. salomlashib bo'lingach, ular bilan haqiqiy muloqot 
boshlanadi. Imom G'azzoliy aylganidek. «O'zingga nisbatan kishilardan qanday 
muomalani kutsang. ularga nisbatan ham xuddi shunday muomalada bo'lgin». 
Oilada bo'ladigan muloqotning sofligi, maznumdorligi. oiladagi bolalarning 
xulq-atvoriga, ma'naviy kamolotiga ta'sirini kuchaytirish ko'p hollarda ota-ona 
o'rtasidagi va ulaming bolalar bilan bo'ladigan o'zaro muloqotiga bog'liqdir. 
Oiladagi kundalik muloqot bu hayotiy ehtiyoj, bolani ijtimoiy va madaniy hayotga 
tayyorlashning asosidir. Ota-onaning oiladagi moddiy, tashkiliy, larbiyavij va 
o'zaro shaxsiy masalalar yuzasidan bir-biri bilan bo'ladigan munosabatlari, 
samimiy erning xotinga, xotinning crga nisbatan o'zaro hurmati, iffati asosida 
qurilsagina, bunday oilada musaffo ma'naviy muhit v ujudga keladi. 
Ayniqsa, ota-ona munosabatidagi sabrlilik, o'ylab, aql-zakovat bilan oilaviy 
yumushlarning birgalikda maslahatli ha I etilishi, ularning bir-biriga mehribonligi, 
farzandlariga bir xilda muomalada bo'lishi. liar ikki tdmonning qarindosh-
urug'larga, qo'ni-qo'shnilarga bir xilda mehr-muhabbat, hurmal bilan qarashi, bir 
so'zliligi, haqiqatni gapirish kabi ijobiy fazilatlarga ega bo'lish, shuningdek. ichish, 
chekish, yolg'onchiiik, maishiy buzuqiik. dimog'dorlik, manmanlik va boshqa shu 
kabi illallardan holi bo'lishi oiladagi muomala madaniyalining sofligini 
ta'minlovchi xususiyatlardir. 
Ola-onaning bir-biriga «adajonisi» yoki «oyijonisi» deb murojaat etishlari, 
«rahmat», «marhamat». biron joyga borilayotganda «yaxshi borib keling» yoki 
«bexatar borib keling», «yaxshi keldingizmi? » kabi so'zlar muomalani lo'g'ri yo'lga 

---

qo'yadi, («Islom nuri» jurnali. 1990-уй, № 32.) farzandlarining ota-onaga nisbatan 
hurmatini, mehr-muhabbatini oshiradi, ota-ona ular uchun ideal bo'lib qolishlariga 
yordamlashadi. 
O'z davrining yetuk mutafakkirlari ham er-xotin munosabatlarining sofligi 
naqadar muhim ahamiyat kasb etishini e'tirof etishgan. Bu masalaga Rizouddin ibn 
Faxriddin shunday yondashadi: «Go'zal muomalali bo'lmoq islom shariatining 
birinchi qoidalaridandir. Go'zal muomalaning eng lozim qismi xotun bilan bo'lajak 
muomaladir. 

---

Adabiyotlar: 
 
1. “O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Barkamol avlod 
O’zbikiston taraqqiyotining poydevori”- Toshkent: Sharq, 1997-65b. 
2. Karimov I.A “Yuksak m’naviyat yingilmas kuch “. Toshkent: O’zbekiston 2008. 
202 b. 
3. Tarbiyaviy ishlar konsepsiyasi. 2005y. 
4. A. Avloniy “Turkiy Guluston yohud ahloq” (nashirga tayyorlovchi Holiqov L)- 
Toshkent: O’qituvchi, 1992. 160b.