Reja: O‘quv faoliyati motivlari

Ta`lim jarayonida o`quv motivatsiyasi va uni boshqarish muammosi
Reja:

O‘quv faoliyati motivlari

Ta'lim motivatsiyasi muammosi

o'quv motivatsiyasi usullari

Psixologik ma’lumotlarga ko‘ra, har qanday fao­liyat muayyan motivlar ta’sirida vujudga keladi va yetarli shart-sharoitlar yaratilgandagina amalga oshadi. Shuning uchun ham ta’lim jarayonida o‘zlashtirish, egallash va o‘rga­nishni amalga oshirishni ta’minlash uchun o‘quvchilarda o‘quv motivlari mavjud bo‘lishi shart.

Bilish motivlari shaxsning (sub’ektning) gnoseologik maqsad sari, ya’ni bilish maqsadini qaror toptirishga, bi­lim va ko‘nikmalarni egallashga yo‘naltiriladi. Odatda bunday turdosh va jinsdosh motivlar nazariy ma’lumot­larning ko‘rsatishicha, tashqi va ichki nomlar bilan atalib, muayyan toifani yuzaga keltiradi.

Tashqi motivlar jazolash va taqdirlash, xavf-xatar va talab qilish, guruhiy tazyiq, ezgu niyat, orzu-istak kabi qo‘zg‘atuvchilar ta’sirida vujudga keladi. Bularning barchasi bevosita o‘quv maqsadga nisbatan tashqi omillar, sabablar bo‘lib hisoblanadi. Mazkur holatda bilimlar va malakalar o‘ta muhimroq boshqa, hukmron (etakchi) maqsadlarni amalga oshirishni ta’minlash vazifasini bajaradi (yoqimsiz holat va kechinmalar yoki noxush, noqulay vaziyatdan qochish, ij­timoiy yoki shaxsiy muvaffaqiyatga erishish; muvaqqat erishuv muddaosi mavjudligi va hokazo). Bu turdagi yoki jinsdagi tashqi motivlar ta’sirida ta’lim jarayonida bilim va ko‘nikmalarni egallash (o‘zlashtirish)da qiyinchiliklar kelib chiqadi va ular asosiy maqsadni amalga oshirishga to‘sqinlik qiladi. Masalan, kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning asosiy maqsadi o‘qish emas, balki ko‘proq o‘yin faoliyatiga moyillikdir. Mazkur vaziyatda o‘qituvchining o‘qishga ularni jalb qilish niyati o‘quvchilarning o‘yin maqsadining ushalishiga halaqit be­rishi mumkin, lekin izoh talab dalillar yetishmaydi.
Motivlarning navbatdagi toifasiga, ya’ni ichki motivlar turkumiga individual xususiyatli motivlar kira­diki, ular o‘quvchi shaxsida o‘qishga nisbatan individual maqsadni ro‘yobga chiqaruvchi qo‘zg‘alish negizida paydo bo‘ladi. Chunonchi, bilishga nisbatan qiziqishning vujudga kelishi shaxsning ma’naviy (madaniy) darajasini oshirish uchun undagi intilishlarning yetilishidir. Bunga o‘xshash motiv­larning ta’sirida o‘quv jarayonida nizoli, ziddiyatli ho­latlar (vaziyatlar) yuzaga kelmaydi. Albatta bunday toifaga taalluqli motivlar paydo bo‘lishiga qaramay, ba’zan qiyinchiliklar vujudga kelishi ehtimol, chunki bilimlarni o‘zlashtirish uchun irodaviy zo‘r berishga to‘g‘ri keladi. Bunday xossalarga ega bo‘lgan irodaviy zo‘r berishlar tashqi halaqit beruvchi qo‘zg‘atuvchilar (qo‘zg‘ovchilar) kuchi va im­koniyatini kamaytirishga qaratilgan bo‘ladi. Pedagogik psixologiya nuqtai nazardan ushbu jarayonga yondashilganda to‘laqonli vaziyatgina optimal (oqilona) deyiladi.
Ta’lim jarayonida bunday vaziyatlarni yaratish o‘qituvchining muhim vazifasi hisoblanib, uning faoliyati ichki anglanilgan motivlar o‘quvchilar xulq-atvorini shunchaki boshqarish bilan cheklanmasdan, balki ular shax­sini shakllantirishga, ularda maqsad qo‘ya olish, qiziqish uyg‘otish va ideallarni tarkib toptirishga qaratilgan bo‘­ladi.
Motivatsiya - bu maqsad sari harakatni belgilovchi jarayonlar, bu xatti-harakatlarning faolligiga yoki passivligiga ta'sir qiluvchi omillar. Motivatsiyaning asosiy bo'g'ini motivatsiya - o'z ehtiyojlarini qondirishning xulq-atvor ko'rinishidir.
Amerikalik psixolog A.Maslovning motivatsiyaning ijobiy holistik-dinamik nazariyasi beshta asosiy ehtiyojni belgilaydi:
· Fiziologik ehtiyojlar - ular oziq-ovqat, suv, jinsiy ehtiyojlarni qondirish bilan bog'liq ...
· Xavfsizlik zarurati - xavfsizlik, barqarorlik, himoya, tuzilma va tartib zarurati;
· Aid bo'lish va sevgiga bo'lgan ehtiyoj - u ijtimoiy guruhga mansub bo'lgan muloqot qilish istagini o'z ichiga oladi
Tan olish zarurati - u yutuq tushunchasi bilan ko'proq bog'liq bo'lgan intilishni o'z ichiga oladi - boshqalarga hurmat va o'zini hurmat qilish
· O'z-o'zini amalga oshirish zarurati - Shaxsning o'zini o'zi gavdalantirishga bo'lgan intilishi, uning potentsialini aktuallashtirish.Keyinchalik, taklif qilingan besh bosqichli ehtiyoj modeli ortida Maslou yana ikkita ehtiyojga ega: bilim va tushunishga bo'lgan ehtiyoj Va estetik ehtiyojlar. Bilim va tushunishga bo'lgan ehtiyoj insonning kognitiv ehtiyojlaridir. Bu haqiqatga bo'lgan ehtiyoj, noma'lum, tushunarsiz narsalarni jalb qilish bilan bog'liq. Bu ehtiyoj o'rganish motivatsiyasi bilan juda bog'liq. Estetik ehtiyojlar ko'proq tarqoqlik va noaniqlik bilan tavsiflanadi. Ular konativ va kognitiv ehtiyojlar bilan chambarchas bog'langan.
Motivlar nafaqat miqdoriy jihatdan (kuchli-zaif tamoyiliga ko'ra), balki sifat jihatidan ham tavsiflanishi mumkin. Shu munosabat bilan, odatda, ichki va tashqi motivlar farqlanadi. Shu bilan birga, motivning faoliyat mazmuniga munosabati haqida ham gapirish mumkin. Misol: Biz kognitiv ehtiyojning o'ziga xosligini ajratib ko'rsatishimiz mumkin - o'rganishga bo'lgan ehtiyoj. Keyin biz ichki motivatsiya haqida gapiramiz. Agar ta'lim ijtimoiy obro'ni, ish haqini oshirish zarurati bilan bog'liq bo'lsa, unda tashqi motivlar haqida gapirish kerak.
Bundan tashqari, tashqi motivlarning o'zi ijobiy (muvaffaqiyat, muvaffaqiyat motivlari) va salbiy (qochish, himoya qilish motivlari) bo'lishi mumkin. Ko'rinib turibdiki, tashqi ijobiy motivlar kuch jihatidan teng bo'lsa ham tashqi salbiy motivlarga qaraganda samaraliroqdir. Tashqi ijobiy motivlar akademik natijalarga samarali ta'sir qiladi o'quv faoliyati.