Reja: Ovqat hazm qilish tizimining umumiy tuzilishi

Ovqat hazm qilish sistemasi — odam va hayvonlar organizmida oziqmoddalarning qayta ishlanishi va hazm boʻlishini taʼminlaydigan organlar majmui. Koʻpchilik bir hujayralilar (mas, amyoba)da Ovqat hazm qilish sistemasi.q.s. funksiya-sini ovqat hazm qilish vakuollari bajaradi. Bundan tashqari, ayrim bir hujayralilar (mas, tufelka)da oziq kiradigan (ogʻiz, halqum) va oziq qoldiqlari chiqadigan maxsus teshikchalar ham boʻladi. Tuban koʻp hujayralilar (mas, gʻovaktanlilar, boʻshliqichlilar, ichaksiz turbellariyalar)da oziq maxsus hujayralar ichida hazm boʻladi. Umurtqasiz hayvonlar Ovqat hazm qilish sistemasi q.s. juda xilma-xil. Eng oddiy tuzilgan hayvonlar (boʻshliqichlilar, taroqlilar) Ovqat hazm qilish sistemasiq.s. ogʻiz teshigi bilan boshlanadigan va shu teshik bilan tamom boʻladigan gastral boʻshliqdan iborat. Koʻpchilik hayvonlar (nemertinalar, toʻgarak chuvalchanglar, mollyuskalar, halqali chuvalchanglar, boʻgʻimoyoqlilar)rz- Ovqat hazm qilish sistemasiq.s. oldingi, oʻrta va orqa boʻlimlardan tashkil topgan boʻlib, ogʻiz va anal. teshik or-qali tashqi muhit bilan bogʻlangan. Odam va umurtqali hayvonlar Ovqat hazm qilish sistemasiq.s.ning tuzilishi oziqlanish xususiyati va sharoitiga bogʻliq. Ovqat hazm qilish sistemasiq.s. nayining ol-dingi qismi ixtisoslashib, ogʻiz boʻshligʻi, halqum va qiziloʻngacht hosil qiladi. Ogʻiz boʻshligʻida jagʻlar, tishlar, shilimshiq va soʻlak bezlari, til va boshqa joylashadi. Ovqat hazm qilish sistemasiq-S.ningoʻrta qis-mi hisobidan oshqozon, ingichka ichak, jigar, oshqozon osti bezi vujudga keladi. Ovqat hazm qilish nayining ke-yingi qismi yoʻgʻon ichak, toʻgʻri ichak va anal teshikdan iborat. Qiziloʻngach, oshqozon, ingichka ichak va yoʻgʻon ichak birgalikda ovqat hazm qilish nayini hosil qiladi; uning devori shilim-shiq, seroz va muskul qavatlaridan tashkil topgan. Evolyusiya jarayonida hayvonlar tanasining yiriklashuvi tufayli bilan ovqat hazm qilish nayi shilimshiq qavati yuzasi har xil yoʻl bilan (ichakning uzayib sirtmoq hrsil qilishi, burmalar paydo boʻlishi, shilimshiq qavat vorsinkalarining rivojlanishi, epiteliyning ichak devoriga yoki ichak boʻshligʻiga botib kirishi or-qali) kengayib borgan. Ana shu tariqa juda koʻp sonli mayda (ichak devori) yoki yirik (jigar, oshqozon osti) bezlar hosil boʻlgan. Ovqat hazm qilish nayi shilimshiq qavati ostida himoya funk-siyasini bajaradigan limfoid folli-kulalar joylashgan. Ovqat hazm qilish sistemasiq.s. qon va limfa tomirlari bilan taʼminlangan. Ovqat hazm qilish sistemasiq.yening funksional faoliyati murakkab neyro-gumoral va gormonal mexanizmlar orqali boshqariladi.

Oziq-ovqat, eng zarur asosiy ehtiyojlardan biridir. U vitaminlar va minerallar kabi mikroelementlar va uglevodlar, oqsillar va yog'lar kabi makrolantiruvchi moddalardan tashkil topgan. Bu oziqa moddalardan tashkil topgan muvozanatli dieta salomatlikning asosi hisoblanadi. Kerakli uglevodlarni, yuqori sifatli oqsillarni, yurak-sog'lom yog'lar, vitaminlar, minerallar va suvni zaruriy iste'mol qilishda, organizmning umumiy farovonligini va funktsiyasini saqlab qolish uchun muhim ahamiyatga ega, ammo sog'lom va samarali bo'lish muhim bir tuzilishisiz erishilmaydi: oshqozon tizimi.

Ovqat hazm qilish tizimi nima?

 

Ovqat hazm qilish tizimi butun organizmni oziqlantirish uchun oziq-ovqat mahsulotlariga aylantirish va asosiy, asosiy oziq moddalarni etkazib berish uchun birgalikda ishlaydigan organlar guruhidir. Oziq-ovqat gastrointestinal tizim yoki gastrointestinal tizim deb ataladigan ovqatlanish kanali deb nomlanadigan tananing ichki qismidagi uzun naycha orqali yetkaziladi. Oshqozon-ichak trakti og'iz bo'shlig'idan yoki og'izdan, shilliq pufagidan, qizilo'ngachdan, oshqozon, ingichka ichaklardan va katta ichaklardan iborat. Oshqozon-ichak trakti bilan bir qatorda, inson organizmiga oziq-ovqatlarni hazm qilishga yordam beradigan turli xil muhim yordamchi organlar mavjud, biroq ularning ichidagi ovqat yo'q. Ovqat hazm qilish tizimining o'smir a'zolari orasida tish, til, tuprik bezlari, jigar, o't pufagi va oshqozon osti bezlari kiradi.

 

Ovqat hazm qilish tizimining anatomiyasi

 

og'iz

 

Oziq-ovqat, og'iz bo'shlig'i sifatida ham tanilgan og'izda oshqozon tizimi orqali o'z yo'nalishini boshlaydi. Aslida, hazm qilish sizning dastlabki ovqatlanishni boshlashingiz bilan bu erda boshlangan hisoblanadi. Og'iz ichida oziq-ovqat hazm qilishda yordam beradigan ko'plab yordamchi organlar mavjud: tish, til va tuprik bezlari. Tishlar oziq-ovqatni tildan va boshqa mushaklaridan pastga tushirish jarayonini boshlash uchun tupurik bilan nordon qilinadigan engil hazm qilish uchun oziq-ovqatlarni kichikroq bo'laklarga to'kib tashlaydi.

 

Tishlar. Tishlar 32 kichik, qattiq organlar, og'zaki va lateral qirralarning bo'ylab joylashgan. Har bir tish suyagiga o'xshash, dentin deb nomlangan va inson vujudidagi eng og'ir modda bo'lgan emal qatlamida qoplangan materialdan yaratiladi. Tishlar tentak hisoblanadi, ular ham yumshoq mintaqada dentin ostidagi qon tomirlari va nervlarni o'z ichiga oladi, eng yaxshi pulpa deb ataladi. Tish tuzilishi oziq-ovqatni kichik qismlarga ajratish va maydalash uchun ishlab chiqariladi.

Til. Til og'izning pastki qismida faqat orqa va medial tishlarga joylashgan. Bu nozik, ammo kuchli, qora, teriga o'xshash qatlamda qoplangan bir necha juft mushaklardan tashkil topgan kichik bir organ. Tilning tashqi qismida tilning muskullari harakatlanadigan taomni ushlab olish uchun mo'ljallangan ko'plab papilla bor. Til yuzidagi ta'mi kurtaklari ovqatda lazzat molekulalarini ajratib turadi va tilda nervlarni bog'lash uchun miyaga ta'mga oid ma'lumotlarni etkazib beradi. Til shuningdek, yutish uchun og'izning orqa qismiga oziq-ovqatni urishga yordam berishi mumkin.

Tuprik bezlari. Og'izni o'rab turadigan uch xil tuprik bezlari mavjud. Tuprik bezlari tupurik deb ataladigan suvli sekretsiyani ishlab chiqaradigan aksessuar organlarining to'plamlari. Saliva oziq-ovqatlarni namlashda yordam beradi va oziq-ovqat hazm bo'lishini boshlaydi. Og'iz, shilliq va qizilo'ngach orqali harakatlanadigan yog'ni davom ettirish uchun tanada tupurik ishlatiladi.

 

Farynx

 

Tuxum yoki tomoq og'zining orqa uchiga bog'langan huni shaklidagi naycha hisoblanadi. Og'izdan og'izdan qizilo'ngachqa chaynalgan oziq-ovqat mahsulotlarini etkazib berish uchun bug'doy javob beradi. Burun bo'shlig'idan olingan havo havosidan va nihoyat o'pkadan o'tib ketadigan yo'ldan o'tib, nafas olish tizimida katta rol o'ynaydi. Faryaks ikki xil funktsiyaga xizmat qilganligi sababli u ovqatning qizilo'nga va oziq-ovqat mahsulotlariga samarali ta'sir o'tkazadigan o'tish vositasi sifatida ishlovchi epiglottis nomli to'qimalarning qopqog'ini o'z ichiga oladi.

 

O'safagich

 

Qizilo'ngach - bu oshqozonni yuqori gastrointestinal tizimning bir qismi yoki yuqori ilhomlantiruvchi traktining bir qismini bog'laydigan mushak trubkasi. Peristalsis deb ataladigan bir qator kasılmalarla, chaynalgan oziq-ovqat massasini, uning oralig'i bo'ylab olib boradi. Qizilo'ngachning pastki qismida pastki qizilo'ngach sfinkter yoki kardiyak sfinkter deb nomlanuvchi mushaklari mavjud. Sfinktserning roli - qizilo'ngachni tugatishni to'xtatish va oziq-ovqatni qizilo'ngachni orqaga burishdan saqlab qolish va uni oshqozonda saqlashdir.

 

Oshqozon

 

Oshqozon qorin bo'shlig'ining chap tomonida joylashgan, diafragma tagidan pastda joylashgan muskul tolasi. O'rtacha odamda, oshqozon bir-biri bilan birga joylashtirilgan ikkita mushtning hajmi haqida. Ushbu asosiy organ organik ovqatni yaxshi saqlash uchun etarli vaqtga ega bo'lishi uchun oziq-ovqat uchun bir xil saqlash tanki vazifasini bajaradi. Oshqozonda shuningdek og'izdan boshlangan oziq-ovqat hazm qilish davom etadigan xlorid kislota va oshqozon fermentlari mavjud. Oshqozondan chiqqanda, oziq-ovqat suyuqlik yoki xamirning mustahkamligi.

 

Kichik ichak

 

Uchta segmentdan, o'n ikki barmoqli ichakdan, jejunumdan va ileumdan tashkil topgan kichik ingichka ichak uzunligi 1 dyuymli diametri va taxminan 10 fut uzunligi bo'lgan, pastki oshqozon-ichak trakti qismi yoki pastki GI traktining uzunligi bo'lgan nozik trubadir. U faqat qorin bo'shlig'idan past bo'ladi va qorin bo'shlig'idagi deyarli barcha bo'shliqni oladi. Barcha ingichka ichak shlang singari o'ralgan va ichki yuzasi ko'plab tizmalari va katlamlari bilan to'ldirilgan. Bu qavatlar oziq-ovqat hazm qilish va ozuqa moddalarini iste'mol qilish uchun ishlatiladi. Ingichka ichak, aksessuar organlari yordamida oziq-ovqatni buzish jarayonini davom ettiradi. Peristalsis deb ataladigan jarohatlar ham ushbu organ ichida ishlaydi. Oziq-ovqat ingichka ichakni qoldirib, oziq-ovqat mahsulotining taxminan 90 foizini oziq-ovqat mahsulotidan chiqaradi.

 

Jigar va gallblader

 

Jigar oshqozon o'ngida topilgan, diafragma va ingichka ichakdan ustun bo'lgan oshqozon tizimining taxminan uchburchakli aksessuar organidir. Jigar og'irligi taxminan 3 funtni tashkil etadi va inson organizmida ikkinchi yirik organdir. Jigar turli xil funktsiyalarga ega, ammo uning asosiy maqsadi safrochani ishlab chiqarish va uni oshqozon uchun ingichka ichakka ajratishdir. Uning muhim funktsiyalaridan yana biri, ichakdan tushadigan qonni tozalash va tozalashni o'z ichiga oladi. O't pufakchalari - jigarda orqa tomondan topilgan kichkina, armut shaklidagi organ. O't pufagini qorin bo'shlig'i ichakdan oshqozon-ichakdan saqlab qo'yish va qayta ishlash uchun, keyinchalik ovqat hazm qilish hazm qilish uchun qayta ishlatilishi uchun, oshqozon-ichak trakti deb ataladigan kanal orqali ishlatiladi.

  

Buyuk ichak

 

Qalin ichak, eng yaxshi yo'g'on ichak deb ataladigan, diametri 2.5 dyuym va taxminan 5 fut uzunlikdagi uzun, qalin naycha. U ko'r ichak, ko'tarilgan yo'g'on ichak, ko'ndalang yo'g'on ichak, tushayotgan yo'g'on ichak va rektumga bog'langan sigmasimon ichakdan iborat. U faqat oshqozondan pastroq joylashgan va ingichka ichakning lateral va yuqori chegaralari bo'ylab o'ralgan. Yo'g'on ichak suvni yutadi, shuningdek ko'plab simbiyotik bakteriyalarni o'z ichiga oladi, ular oz miqdordagi ozuqaviy moddalarni olish uchun chiqindilarni parchalanishiga yordam beradi. Najas yoki ovqat hazm qilish jarayonidan qolgan chiqindilar yo'g'on ichak orqali peristaltikasi yoki qisqarishi orqali, avval suyuq holatda va oxir-oqibat, axlatdan suv chiqarilganda qattiq holatda o'tkaziladi. Yo'g'on ichakdagi najas yoki yo'q qilish jarayonini boshlash uchun anal kanal orqali tanadan chiqadi.

 

Xulosa, ovqat hazm qilish tizimi oxir-oqibat tanamizni energiya va asosiy oziq moddalar bilan ta'minlash uchun iste'mol qiladigan ovqatni samarali ravishda parchalash uchun juda muhimdir. Ammo, afsuski, tananing boshqa tizimlarida bo'lgani kabi, oshqozon-ichak kasalliklari ovqat hazm qilish tizimining sog'lom ishlashini o'zgartirishi mumkin. Oshqozon-ichak trakti normal ko'rinishi mumkin, ammo to'g'ri ishlamasligi mumkin. Semptomlar, muammoga qarab, odamda juda xilma-xil bo'lishi mumkin. Biz keyingi qator maqolalarda oshqozon-ichak trakti yoki GI traktiga, shu jumladan yo'g'on ichakka, shuningdek rektum va analga ta'sir qiladigan umumiy muammolarni muhokama qilamiz. Bizning ma'lumotimiz chiropraktik va o'murtqa shikastlanishlar va holatlar bilan cheklangan. Mavzuni muhokama qilish uchun iltimos, doktor Ximenesdan so'rab yoki biz bilan bog'laning