Reja: Pul mablag`larining korxona iqtisodiyotidagi o`rni va ularning asosiy vazifalari

Bankdagi hisob-kitob schyoti muomalalarining hisobi

Xar bir korxona bankida hisob-kitob schyoti ochiladi. Bu schyotda korxona uz pul mablag`larini saklaydilar va turli tashkilotlar bilan naqd pulsiz hisob-kitoblar olib boradilar. Korxonalarning pul mablag`lari hisob-kitob schyotida saklanganligi uchun bank ma`lum mikdorda foyz tulaydi. Korxonalar hisob-kitob schyoti ochish uchun kuyidagi hujjatlrni topshiradi: belgilangan shaklda maxsus ariza. Bu arizaga korxona raxbari va bosh buxgalteri imzo kuyadi: imzolar kuyilgan va pechat bosilgan kartochka (ikki nusxada). Korxona raxbari va bosh buxgalterning kartochkada kuyilgan imzolari yukori organ tomonidan tasdiklanadi.
Hisob-kitob schyotidagi pul mablag`lari kuyidagi xujalik muomalalari natijasida kupayishi mumkin: davlatga sotilgan maxsulot uchun pul olinganda; chet tashkilotlarga bajargan ish va xizmatlar uchun pul olinganda; banklardan ssudalar olinganda; kassadagi limitdan ortikcha pullar utkazilganda; asosiy xujalik faoliyatidan boshqa daromadlar tushganda. Hisob-kitob schyotiga tushadigan pul mablag`lari bank koidalariga muvofik namunaviy hujjatlar asosida rasmiylashtiriladi. Masalan, sotilgan maxsulot, bajarilgan ish va kursatilgan xizmatlar uchun tayyorlov tashkilotlari va boshqa xujaliklardan tushadigan pullarni bank bu tashkilotlarning uz karzlari uchun pul utkazishi tugrisidagi hujjatlariga asosan utkazadi. Korxona kassadagi naqd pulini bankdagi hisob-kitob schyotiga naqd pul topshirish tugrisida yozilgan ma`lumotnomaga asosan topshiradi. Bunda bank pul kabul kilinganligi tugrisida kvitansiya beradi. Ayrim xollarda tovar muammolariga doir pul mol yuboruvchining hujjatlariga asosan xam undirilishi mumkin. Bunday xollarda xujalik uziga xizmat kursatuvchi bankka maxsus hujjat tulov talabnomasi yozib topshiradi. Bank shu hujjatga asosan hisoblangan pullrani tulovchi schyotidan mol yuboruvchining schyotiga utkazadi. Korxonaning hisob-kitob schyotidagi pul kuyidagi tulovlar hisobiga kamayishi mumkin: boshqa tashkilot va korxonalardan olingan mol va moddiy boyliklar xamda kursatilgan xizmatlar uchun pul tulaganda; mexnatga xak tulash va turli xujalik extiyojlari uchun kassaga naqd pul olib kelinganda; davlat budjeti va sugurta organlariga majburiyat yuzasidan pul utkazib berilganda; bankdan olingan ssudalar va ularning foizi kaytarilganda; xujalik faoliyatiga doir boshqa tulovlar tulanganda. Naqd pul hisob-kitob schyotidan pul chyokiga asosan beriladi. Xujalikning farmoyishi bilan tulanadigan boshqa barcha naqd pulsiz tulovlar tulov topshirigiga asosan rasmiylashtiriladi. Bu hujjat uch nusxada tuzilib bankka topshiriladi. Tulov topshirigining 1- 2- nusxasini bank olib koladi, 3 nusxasiga pul tulanganligi tugrisida belgi kuyib tulovchi tashkilotga kaytarib beradi. Bank xujalikning hisob-kitob schyotidan mustakil ravishda mol yuboruvchining tulov talabnomasiga asosan xakdor tashkilotga utkazadi. Bunday vaktda tulovchi korxonadan xech kanday farmoyish hujjatlari talab kilinmaydi. Xujalik xak tulashini belgilangan tartibda asosli rad etgan vaktdagina bank pul utkazib bermaydi. Ba`zi hujjatlarga asosan bank korxonaning hisob-kitob schyotidan suzsiz (tulovchining rozi bulishi yoki bulmasligiga karamasdan) pul oladi. Bunday hujjatlarga xalk sudining ijro varakalari, davlat arbitraji organlarining buyruklari kiradi. Bunday hujjatlarga asosan kreditor tashkilot tulov talabnomasi yozib bankka topshiradi. Bank bu pulni suzsiz undirib beradi. Korxonaning hisob-kitob schyotidan sarflanadigan pulni bank tomonidan hujjatlarning kelib tushish ketma-ketligiga karab tulaydi. Korxonaning uz hisob-kitob schyotidan pul mablag`lari xarakati ustidan nazorat kilib turish uchun bankdan vakti vakti bilan ko`chirma olib turadi. Bu ko`chirma hisob-kitob schyoti buyicha bankda yuritiladigan shaxsiy schyotning ikkinchi nusxasi hisoblanadi. Ko`chirmada hisob-kitob schyotiga tushgan va undan tulangan xamma pul mablag`lari kursatiladi. Pul mablag`lari xujalik-ning buyrugidan tashkari hisob-kitobidan sarflangan xollarda ko`chirma-ga tegishli hujjatlar ilova kilinadi. Bunda shuni e`tiborga olish kerakki, bank uchun korxonalarning hisob kitob schyotlari passiv schyot bulib hisoblanadi. Shuning uchun uning kreditida kupayishi, debetida kamayishi aks ettiriladi. Banklar (korxona bilan kelishgan xolda) ko`chirmani berish muddatini belgilaydi, shu bilan birga ko`chirmani tekshirish muddati, ya`ni bank yozuvlariga norozilik bildirish muddati xam belgilanadi. (2 kun) Ko`chirmalarni tekshirish paytida aniklangan xatolar hisob-kitob schyotida bank tomonidan yozilgan summada aks ettiriladi.
Shu bilan birga xato yozilgan summa 63 "Da`volar buyicha hisob-kitob" schyotiga utkazib kuyiladi. Bildirilgan da`volar bank tomonidan xal etilganda bu schyot yepiladi. Bu xildagi hisob-kitob schyoti xujalik ma`lumotlari buyicha xam bir xilda koldikka ega bulish imkonini beradi. Hisob-kitob schyotining koldigi doimo debetida buladi. Bankning ko`chirmasida keltirilgan summalar karshisiga korrespondentlanuvchi schyotlarning nomerlari yozib chiqiladi, sung kirimga olingan pul mablag`lari summasiga 51 schyot debetlanib, chiqim summalariga esa 51 schyot kreditlanadi.
Bankdagi 51 hisob-kitob schyoti buyicha amalga oshiriladigan xujalik muomalalarining sxemasi 1-sxemada aks ettirilgan.
Sxemada keltirilgan xujalik muomalalarining mazmuni:

1. 
   Sotilgan maxsulotlar uchun 62 xaridor va buyurtmachilar schyotidan pul kelib tushdi.
   

8. 
   Xaridorlar maxsulot uchun naqd pulni bevosita bankdagi hisob-kitob schyotida tulaganda.
   
9. 
   Shartnomaga asosan hisoblangan jarima u63 "Da`volar buyicha hisob-kitoblar" schyotidan kelib tushdi.
   
10. 
    Ortikcha talangan soliklar summasi korxonaning schyotiga 68 "Budjet bilan hisob-kitoblar" schyotidan kelib tushdi.
    
11. 
    Bankdagi olingan uzok muddatli kredit 90 "Bankning kiska muddatli kreditlari" schyotidan kelib tushdi.
    
12. 
    Bankdan olingan uzok muddatli kreditlar 91 "Bankning uzok muddatli kreditlari" schyotidan kelib tushdi.
    
13. 
    Sugurta organlaridan korxona mol mulkining tabiiy ofat natijasida kurgan zararlari 65 "Mulkiy va shaxsiy sugurta buyicha hisob-kitoblar" schyotidan tulanganda.
    
14. 
    7.a. Kassadagi limitdan ortikcha pul hisob-kitob schyotiga topshirilganda.
    
15. 
    Mol yuboruvchilarga xom-ashyo va materiallar uchun kreditorlik karzi tulanganda.
    
16. 
    Mulkiy va shaxsiy sugurta va budjetdan tashkari tulovlar buyicha hisob-kitoblar amalga oshirilganda.
    
17. 
    Budjet bilan va ijtimoiy sugurta buyicha hisob-kitoblar amalga oshirilganda.
    
18. 
    Olingan bank kreditlari va ularning foizlari tulanganda.
    
19. 
    Kassaga bankdagi hisob-kitob schyotidan naqd pul olinganda.
    
20. 
    76 "Xar xil debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar" schyotidagi kreditorlik karzi tulandi.
    
21. 
    Dividendlar buyicha tavsiyachilar bilan hisob-kitoblar amalga oshirilganda.