Reja: Qutblangan releni tuzilishi

Vaqt relelarining ishlash prinsiplari.
Reja:
1. Qutblangan releni tuzilishi
2. Vaqt relesini tuzilishi va ishlatilishi
3. Issiqlik relesini tuzilishi va ishlatilishi

Tayanch so‘z va iboralar: vaqt relesi, elektromagnit, rele, tortish tavsifi,

elektron rele, fototok, ion
Vaqt relesi texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish uchun qo‘llaniladigan
eng zarur elementlardan xisoblanadi. Bu relelar shuningdek, komanda opparatlari va
dasturli qurilmalari texnologik jarayon davomida operatsiyalarni boshlash va
tyxtatishni, ularni ma'lum vaqt, ya'ni optimal sikl oraligida o‘zaro boglangan xolda
o‘tishini ta'minlaydi. Vaqt relelarining turlari juda ko‘p, ishlash printsiplari xam
turlicha, signal kechiktirish vaqti 0,5s dan boshlab bir necha soatlar, sutkalarni
tashkil qilishi xam mumkin. Elektromexanik vaqt relelarini tayorlashda sinxron
dvigatellar xamda soat mexanizmlaridan foydalaniladi. Xozirgi kunda qishloq
xo‘jalik jarayonlarini avtomatlashtirishda VS-10, MKP rusumli dasturli qurilmalar
ko‘proq uchraydi.
Avtomatik boshqarish tizimlarida signallarni vaqt bo‘yicha kechiktirish uchun
elektromagnit (10 s. gacha kechiktirish), pnevmatik (0,4 dan 180 s. gacha), motorli
(bir necha sekunddan 26 min.gacha) va elektron (2 s. dan 600 s. gacha) vaqt releleri
qo‘llaniladi.
Elektron vaqt relesi oddiy relesi bo‘lib uni kirish zanjiriga parallel qilib aktiv
qarshilik R xamda sigim S ulangan. Kontakt K ulanganda kondensator S manfiy
kuchlanishga zaryadlanib, lampa yopiq xolda bo‘ladi va anod zanjirida tok
bўlmaydi. Mobodo bu kontakt ajratilsa, kondensator qarshilik R orqali razryadla-
nadi va setkani manfiy potentsiali kamayib anod zanjiridagi tok ortib boradi va
elektromagnit releni ishga tushishiga olib keladi. quyida (17.1-rasm) shu releni
sxemasi keltirilgan. Natijada kontakt ulangandan boshlab to elektromagnit rele ishga
tushganga kadar ma'lum vaqt ytadi. Odatda vaqt aktiv qarshilikni o‘zgarishi orqali
sozlanadi. Rele o‘zgaruvchan qarshiligi dastagidagi strelka shkalada vaqti
sekundlarda ko‘rsatiladi.

17.1-rasm. Elektron vakt relesi sxemasi.

Masalan kondensator sigimi 6 MkF va qarshilik 2 Om bo‘lganda RS konturini
vaqt doimiysi RC -2 105 6 10
-6
-12 c, ishga tushish vaqti esa t-4r-48c bo‘ladi.
17.2-rasmda yarimo‘tkazgichli tranzistor asosida yig‘ilgan sodda elektron vaqt
relesi keltirilgan.
17.3-rasm. Tranzistorli elektron vaqt relesi sxemasi.
Boshlangich xolatda tranzistor VT yopiq, chunki uni bazasida musbat
potentsial mavjud. Datchikdan signal berilishi bilanoq UK1 tutashuvchi boshqarish
kontakti ulanadi, UK2 ajraluvchi kongtakt esa ochiladi. Zanjir bo‘yicha kondeksator
zaryadlanishi amalga oshadi: tok manbai plyusi - S - R2 - UK1 - manbaa minusi.
Kondensatorni zaryadlanishi davomida VT tranzistor bazasidagi manfiy poteentsial
xam oshib boradi. Uni ma'lum qiymatida tranzistor ochiladi, emitter - kollektor
orqali tok o‘tib R rele ulanadi, natijada S kondensator darxol razryadlanadi va VT
tranzistor yopiladi. Shu tariqa R rele uziladi.