Reja: Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati,asosiy belgilari

6-mavzu: TADBIRKORLIK FAOLIYATI VA TADBIRKORLIK KAPITALI.XARAJATLAR VA FOYDA

Reja:

1. 
   Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati ,asosiy belgilari.
   

2. 
   Tadbirkorlik faoliyatining asosiy turlari va korxonalarning tashkiliy shakllari.
   

3. 
   Tadbirkorlik kapitali va uning harakat bosqichlari.
   

4. 
   Tadbirkorlik kapitalining aylanishi. Asosiy va aylanma kapital.
   

1. 
   Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati ,asosiy belgilari .
   

Tadbirkorlik faoliyati – mavjud qonunlar doirasida, mulkiy masuliyat ostida va

Foyda olish maqsadida tahlika bilan amalga oshirilgan iqtisodiy faoliyatdir.

Tadbirkorlik faoliyatining vazifalari:

V Ishlab chiqarishning yagona jarayonida iqtisodiy resurslarni birlashtirish;

V Biznesni yuritish boyicha asosiy qarorlarni qabul qilish;

V Ishlab chiqarishning yangi texnologiyasini va biznesni tashkil qilishning yangi

Shakllarini joriy qilishda tashabbuskorlik korsatish.

V Tahlikaga borish.

Tadbirkorlik faoliyatining rivojlanish shart – sharoitlari:

V Tadbirkor faoliyati uchun malum huquq va erkinliklar mavjud bolishi lozim;

V Tadbirkor mulkchilik huquqiga ega bolishi (mol –mulkni va foydani tasarruf

Qilishda) zarur;

Erkin iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishni taminlaydigan iqtisodiy muhit va

Ijtimoiy –siyosiy shart – sharoitlar yetarlicha bolishi kerak;

Tadbirkorlik faoliyatining asosiy turlari va korxonalarning tashkiliy shakllari.

Tadbirkorlikning quyidagi asosiy turlari mavjud:Shaxsiy tadbirkorlik shaxsiy mulkka asoslanadi,ishlab chiqarish uning ozi yoki

oila azolari mehnati asosida amalga oshiriladi.

Xususiy tadbirkorlik mulk va ishlab chiqarish natijalari xususiy shaxslarga tegishli

boladi, ishlab chiqarish jarayoni yollanma mehnatga asoslanadi.

Jamoa tadbirkligi jamoa muklchiligiga asoslanadi va uning iqtisodiy faoliyatida,

shu jumladan, boshqarishni amalga oshirishda jamoa azolari faol qatnashadi hamda shu

orqali jamoa va shaxsiy manfaatlar uygunligi taminlanadi.

Tadbirkorlikni aralash shakli hissadorlik jamiyatlari va masuliyati cheklangan

jamiyatlar yoki qoshma korxonalar korinishda boladi.

Davlat tadbirkorligi bu davlat mulkchiligiga asoslangan korxonalarni va mulkida

davlat ulushi yuqori salmoqni tashkil qiladigan korporatsiyalarni oz ichiga oladi.

Korxona (firma) – iqtisodiy faoliyatni tashkil qilishning asosiy ijtimoiy- iqtisodiy

shakli, milliy iqtisodiyotning birlamchi va tovarlar ishlab chiqarish (xizmat korsatish)

boyicha tadbirkorlik faoliyati subyekti.

Korxona shakllari:

1. Xojalik faoliyati turi va amalga oshiriladigan operatsiyalarning xarakteri

boyicha:

v Sanoat, savdo, transport, sugurta, bank, moliya – investitsion, ilmiy –tadqiqot,

innovatsion va boshqa turli xizmatlar korsatuvchi korxonalar.

2. Ishlab chiqarishning toplanuv darajasi boyicha:

v Mayda korxonalar;

v Orta korxonalar;

v Yirik korxonalar.

v

v 3. Mulkchilik shakllari boyicha:

v Xususiy korxonalar;

v Davlat korxonalari (ishlab chiqarish va budjet korxonalari hamda aralash

kompaniyalar);

v Jamoa korxonlari (kooperativlar,mulk paychiligidagi shirkatlar va h.k.);

v Mulkchilikning aralash shakllariga asoslangan korxonalar.

4. Iqtisodiy faoliyatning natijasi boyicha;

v Ishlab chiqarish korxonalari;Xizmat korsatuvchi korxonalar

Aksionerlik jamiyatlari ancha katta hajmda investitsion mablaglar va iqtisodiy

resurslar taqozo qilinadigan loyihalarni amalga oshirish uchun zarur bolgan ishlab

chiqarish vositalari, ishchi kuchi va moliyaviy resurslarni alohida oziga xos shaklida,

yani hissadorlik tartibida birlashtirish asosida tashkil qilinadigan korxonalardir.

Aksionerlik jamiyati qoyilgan kapital miqdoriga qarab, qimmatli qogoz –aksiya

chiqarish va uni joylashtirish hissadorlik munosabatlarning eng asosiy xususiyatlaridan

biridir.

Aksiya – bu uning egasi hissadorlik jamiyati kapitaliga ozining malum hissasini

qoshganligi va uning foydasidan divident shaklida daromad olish huquqi borligiga

guvohlik beruvchi qimmatli qogozdir.

Aksiya oz egasi korxonani boshqarishda qatnashish va jamiyat tugatilganda

uning mulkiga sheriklik huquqini ham beradi.

3. Tadbirkorlik kapitali va uning harakat bosqichlari.

Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bolgan moliyaviy mablaglar,

moddiy resurslar va tovarlar birgalikda tadbirkorlik kapitali deyiladi.

Tadbirkorlik kapitalining harakat bosqichlari:

v 1 –bosqich

P à TP <

Bu bosqich pul (P) shaklidagi kapital tegishli resurslar bozorida (TP) ishlab

chiqarish vositalari (ICHB) va ishchi kuchi (IK) sotib olishga sarflanishini bildiradi.

v 2 – bosqich. ….. U (ICH) ….T’

Bu bosqichda iqtisodiy resurslar unumli kapital sifatida (U) foydalanilib, ishlab

chiqarish omillariga aylanadi. Ishlab chiqarish (ICH) natijasida unumli tovar (T’) shaklini

oladi.

v 3- bosqich. ….T’ – P’

Bu bosqichida ishlab chiqarilgan tovarlarning sotilish natijasida, tadbirkorlik

kapitali ozinning dastlabki pul shakliga qaytadi. Lekin u, dastlabki sarflangan

(avanslangan) puldan qoshilgan qiymat miqdoriga kop boladi, yani P’ = P + n

Tadbirkorlik kapitali harakatining 1 va 3 bosqichlari muomalada (bozorda), 2 –

bosqichi esa ishlab chiqarish jarayonida roy beradi.

Tadbirkorlik oz harakatida uch bosqichni izchil bosib otib, muntazam bir

shakldan boshqa shaklga aylanib, ya`na dastlabki shakliga qaytib kelishi uning doiraviy

aylanishi deyiladi.

Tadbirkorlik kapitali doiraviy aylanishini yaxlit holda quyidagicha tasvirlashTadbirkorlik kapitali harakatining 1 va 3 bosqichlari muomalada (bozorda),

2 –bosqichi esa ishlab chiqarish jarayonida roy beradi.

Tadbirkorlik oz harakatida uch bosqichni izchil bosib otib, muntazam bir

shakldan boshqa shaklga aylanib, yana dastlabki shakliga qaytib kelishi uning

doiraviy aylanishi deyiladi.

Tadbirkorlik kapitali doiraviy aylanishini yaxlit holda quyidagicha

tasvirlash mumkin.

P à TP < ….. U (ICH) ….T’ – P’

Doiraviy aylanish jarayonida tadbirkorlik kapitalining har bir shakli alohida

vazifalarni bajaradi:

v Kapital pul shaklining harakati iqtisodiy faoliyat uchun zarur shart – sharoitlar

yaratishga yonaltiriladi.

v Kapital unumli shaklining harakati tovarlar ishlab chiqarish va bu jarayonda

qiymatning osishiga erishishni taminlashga qaratiladi.

v Kapital tovar shaklining harakati orqali tovar qiymatining baho shaklida royobga

chiqishi va osgan qiymatning pulga aylanishi hamda tadbirkorning foyda olish

maqsadi taminlanadi.

Pul shaklining doiraviy aylanishi

P…..P’ yoki P à TP < ….U (ICH) …T’ – P’

Unumli kapitalning doiraviy aylanishi

U (ICH)…. U (ICH) yoki U (ICH) ….T’- P’ à Tp < …U(ICH)

Tovar shaklining doiraviy aylanishi

T….T’ yoki T – P < …..U (ICH) …T’

. Tadbirkorlik kapitalining aylanishi. Asosiy va aylanma kapital.

Doiraviy aylanishlarning uzluksiz takrorlanib, qaytadan yangilanib turishi

tadbirkorlik kapitalining aylanishini tashkil qiladi.

Aylanish xususiyatiga kora unumili istemoldagi kapital asosiy va aylanma

kapitalga bolinadi.

v Asosiy kapital ishlab chiqarish jarayonida bir nechta doiraviy aylanishlar davomida

qatnashadi, qiymatini yaratilayotgan mahsulotga bolib – bolib otkazadi va

ashyoviy buyum shaklini ozgartirmaydi.

v Aylanma kapital bir doiraviy aylanish davomida toliq istemol qilinadi, qiymatini

ishlab chiqarish natijalariga toliq otkazadi va ashyoviy buyum shaklini ham

yoqotadi.

Asosiy va aylanma kapitalni farqlantiruvchi belgilari.

1. Ishlab chiqarish jarayonida harakat qilish xususiyatlari.