Reja: Telekommunikatsiya tarmoqlarini ierarxik sathlari

impulsli (dekadali) usul, bu yerda raqamni terish 10 Gts li chastota impulsni uzunligi 50 MS, pauzasi uzunligi 50 MS boʻlgan impulslarni tashkil etadi. Bu yerda,impulslar soni raqamni qiymatiga bogʻliq ( “0” raqami 10 ta impulsga toʻgʻri keladi);
tonalli (chastotali) usul, abonent raqamni tergannda 10 Gts chastotaga teng boʻlgan signal tashkil etiladi,harbir raqamga ma’lum chastotali signal toʻgʻri keladi; signalni ishonchliligini aniqlash uchun har bir signalga (harbir raqamga) ikkita chastota ishlatiladi-pastki va yuqorigi gruhli chastotalardan,ularni qiymatlari xisoblash orqali (intuisiya orqali) aniqlanadi (6-rasm). Telefon toʻrining alokasini keng traqalishi sharofati bilan raqamli tarmoqlarning resurslarga kirish va Internetga chiqish uchun ommobob vosita sifatida boʻlib kelmoqda. Kompyuterning ia'lumotlarini uzatishn bajarilishi quyidagicha boʻlishi mumkin:
Analogli liniya (al) boʻyicha;
Raqamli analogli liniya boʻyicha.
6-rasm. Tonalli (chastotali)usul orqali abonent raqamni terish klaviaturasi
Raqamli ma’lumotlarni analogli liniya boʻyicha uzatish nutqli chastota kanalida modemlarni qoʻllash orqali amalga oshiriladi,buerda maksimal uzatish tezligi-56 Kbit/s ga erishish shu xolda boʻladiki,qachonki ma’lumotlarni uzatish yoʻlida ATS hammasi raqamli boʻlsa.
Raqamli Al, tonalli chastota oraligʻidagi olaqaga nisbatan, undan ham katta tezlikda va arzonroq narxda uzatishi mumkin.
Raqamli al, analoglini oldida ushbu afzalliklariga ega:
Bir qancha nutqli kanallarni vaqtinchalik zichlashtirish usuli orqali oson multipleksrlash;
kodlashtirishni soddaligi;
Abonenli signalizasiyalashni yangi imkoniyatlari.
Raqamli uzatishni kamchiliklariga quyidagilar kiradi:
Nutqli signallarni raqakmli koʻrinishga oʻzgartirganda buzilishi (искажения);
Oʻtkazish oraligʻiga qattiqroq talab;
Ushlanish (kechikish) koʻpayishi sababli Exo muammosi;

3. Modemli aloqa. Modemli aloqani tashkil etish printsipi

Telefon kanallari boʻyicha, modemlrdan foydolanib,ma’lumotlarni uzatish V seriyali standartlar (takliflar-rekomendasilar) koʻrinishida beriladi.
Modemlar uzatilayotgan ma’lumotlarni olaqa kanallarida,va ma’lumotlarni uzatish apparaturalarda paydo boʻladigan xatolarni korrektsiyalash yoʻli bilan ximoya qilishi kerak.
Xatolarni korrektsiyalash (error correction) – paydoli signalni xalaqitlardan (shumdan) ajratish va olaqa jarayonida paydo boʻladigan xatolarni tuzatish.
Ma’lumotlarni uzatishda xatolarni korrektsiyalash chunxatolarni korrektsiyalash protokoli qoʻllaniladi,ya’ni MNP (Microcom Network Protocol)tarmoqli almashish protokoli,bu protokol V.42 xatolarni korrektsiyalash standartini qismi boʻlib qoldi.
Ma’lumotlarni uzatishda modemlar ma’lumotlarni zichlashtirish algoritmidan foydolanadi.,bu almashish tezligini oshiradi va uzatish vaqtini kamaytiradi.
Ma’lumotlarni zichlashtirish (data compression) – ma’lumotlarni hajmini kamaytirish maqsadida kodlash.
Ma’lumotlarni telefon kanallari orqali uzatganda avtomatik ravishda upakovka va raspavkovka qilish vositalari qoʻllaniladi.
Standart TAPI (Telephony Application Programming Interface) standarti-PK telefon liniyasi bilanoʻzaro olaqasini bayon qiladi va PK telefon olaqasini xizmatiga murojat qilishni integrasiyalaydi.
7-rasmda V seriyali rekomendasiyada tashkil etilgan olaqa vazifalarini asosiylari keltirilgan.
7-rasm.Modemli aloqani funktsiyalari
8-rasm.Modemli standartlarni sinflari
4. Modemli standartlar
V Seriyali Modemli standartlar telefon liniyalaridan ma’lumotlarni uzatishi boʻyicha quyidagilarni aniqlaydi (8-rasm):
1. aloqa kanalini turini;
2. modulyasiya turini;
3. uzatish tezligini.
5. Modemlarni sinflari

9-rasmda modemlarni sinflari keltirilgan:

funktsional vazifasi boʻyicha;
konstruktiv bajarilishi boʻyicha;
ma’lumotlarni uzatish usullari boʻyicha;
1. Protokollarni amalga oshirish usullari boʻyicha.
2. Funktsional vazifalari boʻyicha modemlar ushbularga boʻlinadi:
a) telefonli;
b) telegrafli;
c) sotali (radiomodemlar);
d) faks-modemlar;
e) kabelli-kabelli aloqa liniyalari boʻyicha ma’lumotlarni uzatishga moʻljallangan, xususan kabelli televideniya tarmogʻi orqali 10 Mbit/s tezlikda.
Konstruktiv bajarilishi boʻyicha modemlarni quyidagi turlari bor:
RS-232 razyomi orqali PK ulanadigan tashqi modemlar;
Kompyuterni ichiga plata koʻrinishida oʻrnatilgan ichki modemlar.
9-rasm. Modemlarni sinflari
Ma’lumotlarni uzatish usuli boʻyicha (по принципу работы линии) model (liniyada ishlash printsipi boʻyicha) boʻlinadi:
sinxronli-ma’lumotlarni sinxron usulida uzatishda foydalanadi.
Bu usulda harbir bit mahkamlangan vaqt oraligʻida, qabul qiluvchi va uzatuvchi qurilmalarni sinxronizasiyalashdan foydalanib, uzatiladi;
sinxronizasiya boshqaruvchi xabarni uzatish bilan va ikkala qurilmalarda taktli generatorlarni qoʻllash orqali;
sinxronli rejimni ajratilgan “точка-точка” aloqa kanallari orqali tashkil etilganda qoʻllash ma’qul;
asinxronnli-ma’lumotlarni asinxron usulda uzatishda foydalaniladi. Bu usulda har bir simvol (soʻz yoki katta boʻlmagan blok) alohida uzatiladi va ma’lumotlar oraligʻida ixtiyoriy vaqt oraligʻi boʻlishi mumkin;
tushayotgan ma’lumotlarni ajratish uchun har bir uzatilgan element startli va stopli bitlarni oʻz ichiga olgan;
bu usul start-stopli uzatish usuli deb yuritilishi bilan ma’lum;
aloqa kanallaridan foydalanilganda modem asinxron rejimida ishlaydi.
Xatolarni korrektsiyalash va ma’lumotlarni zichlashtirish protokollari joriy qilish usullari boʻyicha modemlar ikkiga boʻlinadi:
Apparatli joriy qilish;
Programmali joriy qilish.
5.Integralli xizmat qiluvchi (ISDN-texnologiya) raqamli tarmoqlar.

Abonent liniyali telefon tarmoqlaridan komppyuterli ma’lumotlarni ideal sharoitlarda (ATS larni hammasi raqamli va hamma aloqa kanallari yuqori sifatli boʻlsa) 56 Kbit/s tezlik bilan modemli uzatish ochiqchasiga multimediyali, video ma’lumotlarni uzatishga yetarli emas. Ma’lumotlarni yuqoriroq tezlikda uzatish uchun ISDN deb ataladigan texnologiya o‘ylab chiqilgan.

SSIO (Integrated Services Digital Networks - ISDN)integralli xizmat qiluvchi raqamli tarmoqlar – telefon tarmogʻi bazasida tuzilgan raqamli tarmoq, bunda turli koʻrinishdagi axborotlar uzatilishi mumkin-ma’lumotlar,raqamlangan videotasvirlar va nutqlar.
Odatdagi telefon aloqa ovozni uzatishga 56 Kbit/s.dan katta boʻlmagan tezlikda ma’lumotlarni almashishga imkon beradi. ISDN maxsus yaratilgan va ma’lumotlarni, uzatish tezligini chegaralashga qaramasdan, uzatishga moʻljallangan, lekin mavjud telefon tarmoqlari bilan mosligini saqlab qoladi.
ISDN tarmogʻi “yuqoridan pastga” (“сверху-вниз”) telefon tarmoqlari bilan moslangan: oddiy telefon orqali ISDN ni nomeriga telefon qilsa boʻladi va teskari yoʻnalishda “ovozli aloqa” (“голосовая связь”) rejimida ma’lumotlarni uzatish 64 Kbit/s va unda yuqori tezlikda ikkita ISDN terminallar oraligʻida boʻlishi mumkin.
ISDN tarmogʻini afzalliklari:
ajratilgan xabarlovi raqamli kanallar hisobidan va ulardan boshqaruvchi signallarni uzatish va oʻzaro aloqasi hisobiga ulanish vaqtini qisqarishi (liniyani bandligi, raqamni terish, javob, ajratish va boshq.);