Режа: Топонимика фанининг мақсади ва вазифаси

Жой номлари инсоният тарихи ва ҳаётида алоҳида ўринга эга. Уларсиз кишилар қаерга боришини ҳам билмасдилар.
Топонимлар, уларнинг келиб чиқиши, яъни этимологияси маъноси, унинг ўзгариши, талаффуз қилинишига кишилар жуда қадим замонлардан қизиқиб келишган.
Ҳар бир географик ном орқасида қанчадан-қанча воқеа ва ҳодисалар, халқ, қабила, уруғ, айрим кишилар фаолияти ҳақидаги тарихий маълумотлар яшириниб ётади. Топонимика география, тарих, этнография билан чамбарчас алоқада ривожланади. Топонимлар тил тарихини тадқиқ этишда муҳим манба ҳисобланади.
Топонимика халқларнинг тарихий ўтмиши, уларнинг жойлашиш чегараларини белгилашга, тилларнинг ўтмишдаги тарқалиш ҳудудларини, маданий ва иқтисодий марказлар, савдо йўллари ва шаҳар қишлоқ географиясини тавсифлашга ёрдам беради. 
Географик жой номларнинг маъносини, уларнинг келиб чиқишини, ўзгаришини билишга қизиқиш жуда қадим замонлардан бошланган. Топонимикага оид маълумотлар қадимги дунё олимлари асарларида кўплаб учрайди. Чунончи, Геродотнинг “Тарих”, Страбоннинг “География”, Плинийнинг “Табиий тарих” номли асарларида кўпгина топонимик маълумотларни учратиш мумкин.
Шарқда, жумладан, Ўрта осиёда ҳам топонимикага қизиқиш қадимдан бошланган. Юсуф Хос Ҳожибнинг “Қутадғу билиг”, Абу Райҳон Берунийнинг “Қонуни Маъсудий”, “Ҳиндистон”, “Сайдана”, Маҳмуд Қошғарийнинг “Девону луғатит турк”, Ибн Синонинг “Денгиз қирғоқлари” асрларида топонимикага оид жуда кўп маълумотларни топиш мумкин. Топонимик маълумотлар муаллифи ноаниқ “Ҳудуд ал – олам” номли географик асарда ҳам мавжуд. Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг “Бобурнома” асари мумтоз ўлкашунослик асари бўлиши билан бирга унда топонимикага оид жуда кўп маълумотлар бор.
X – XI асрларда яшаган Абу Райҳон Беруний ўз даврининг буюк олими Унинг илмий мероси орасида топонимикага оид маълумотлар кўп учрайди. Унинг географик ва топонимик мероси “Ат - Тафҳим”, “Қонуни Маъсудий”, “Геодезия” “Ҳиндистон”, “Минерология”, “Осори боқия”, “Сайдана” китобларидан иборат.
Абу райҳон Берунийнинг “Ҳиндистон асарида” топонимика қонуниятларига оид бир қанча фикрлари мавжуд. Чунончи, юнонлар ва араблар туркий сўзларни бузиб, ўз талаффузларига мослаб ишлатганликлари оқибатида айрим сўзларнинг маъноси ўзгариб кетганини айтади. Масалан, туркийча тош сўзини араблар шош деб талаффуз қилишидан маъно ўзгарганини айтади. “Сайдана” китобида 400 дан ортиқ қишлоқ, тоғ, дарё, шаҳар ва ороллларнинг номлари тилга олинади. “Қонуни Маъсудий” китобида 603 та жой номи кўрсатилган.