Reja: umumiy holatlar

Teskari ulab tormozlash. Teskari ulash rejimi deb dvigatel yakori kinetik yoki potensial energiya zaxirasi bilan aniqlanadigan momentlar ta’siri osti­da (elektromagnit moment ta’siriga nisbatan) teskari tomonga aylanishga aytiladi.
Agar teskari ulanish rejimi kichik qarshilik R_TR ulangan holda amalga oshirilsa va yangi mexanik tavsif 4 nuqtadan o‘tadigan nur bo‘lsa, u holda (teskari ulanib) tormozlash rejimi 5 nuqtada tugamaydi. Dvigatel reverslanib 6 nuqta koordinatalari bilan aniqlanadigan dvigatel rejimiga o‘tib ketishi mumkin (9- rasm).
Reversning oldini olish uchun mexanik tavsifda dvigatel 5 nuqtaga yetganda uni tarmoqdan uzib, mexanik tormozlash usuli qo‘llanadi.
Aktiv qarshilik momenti bo‘lgan teskari ulab tormozlash rejimi yakor zanjiriga katta R_TR qarshilik


9- rasm. Reaktiv statik moment bo‘lganda va teskari ulanish rejimida dvigatelning ulanish sxemasi (a)
hamda mexanik tavsiflari (b).

kiritish bilan amalga oshirilib, bu holda yakordagi qutblar o‘rni almashtirilmaydi (10- rasm).

Bu holda potensial kuchlar ta’siri ostida yakor tormozlanadi. Shundan so‘ng dvigatel teskari tomonga aylanib EYK o‘z ishorasini o‘zgartiradi. Shuning uchun to‘rtinchi kvadrantda ishlaganda dvigatel toki oldingi yo‘nalishni saqlab qoladi va u quyidagi formula bilan aniqlanadi:


(33)

10-rasm. Aktiv statik moment bo‘lganda dvigatelning ulanish sxemasi (a) va mexanik tavsiflari (b).

Dvigatelni dvigatel rejimidan tormozlab teskari ula­nish rejimiga o‘tish jarayoni 10- rasmda keltirilgan. O‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdiki, bu holda tormozlash rejimini R_Tr qarshiligiga bog‘liq holda turli tezliklar (w_q< 0) bilan ta’minlash mumkin va bunda yuritmaning to‘la to‘xtashi ham ta’minlanadi (6 nuqta).

Yuritmaning -w_q tezligi bilan ishlashi ko‘tarish-transport qurilmalarida qo‘llaniladi va bu yukni kuchli ravishda tushirish deyiladi.
Shuni ta’kidlash joizki, R_Tr hamda 1 nuqta qiymati bilan aniqlanadigan yuritmaning bir holatidan reaktiv moment ta’sirida (9- rasm b dagi 3 nuqta) w = 0 tezlikka erishish jarayoni aktiv moment bo‘lgandagiga nisbatan (10- rasm b dagi 3 nuqta) tezroq kechadi.
Bu holat yuritma I kvadrantda ishlayotganda dinamik moment va shundan kelib chiqqan holda sekinlashish momentlari yig‘indisi bilan emas, balki ular­ning ayirmasi bilan aniqlanadi, ya’ni:


M_din = (M - M_q) < 0 (34)

Energiyani tarmoqqa qaytarib generatorli tormoz­lashga nisbatan teskari ulab, tormozlash rejimida dvigatelga tarmoqdan P_el va mexanizmga -P_m quvvati beriladi. Bu holda quvvat isrofi:

DP = P_el + P_m = UI + EI = I²R (35)

Shunday qilib, teskari ulanish rejimida yuritmani zudlik bilan tormozlab to‘la to‘xtatiladi. Lekin tormozlash jarayonida tarmoqdan sezilarli darajada ener­giya iste’mol qilinadi. Bu esa dvigatel chulg‘amlarini hamda qarshiliklarni qizishga olib keladi.