Reja: Yangi informatsion texnologiya, uning matematika o’qkitishda qo’llanilishi

Yangi informatsion texnologiya, uning matematika o’qitishda qo’llanilishi
Reja:

1. 
   Yangi informatsion texnologiya, uning matematika o’qkitishda qo’llanilishi
   
2. 
   Modellashtirish axborotlari. Matematika o’qitishda modellashtirish metodlari va ularning klassifikatsiyasi.
   

Ta`limda yangi informatsion va pedagogik texnologiyalarnikullanilishi o’qituvchi
va o’quvchilardan katta tayyorgarlikni, sinf xamda o’quvchilar guruxidagi muxitni o’zgartirishni talab etadi. Boshka tomondan texnologiya atamasi kafolatlangan natija beruvchi jarayon ma`nosiga ega ekanligi e`tiborga olinsa, o’qitishni qanday yetilib kafolatdangan natija beruvchi jarayonga aylantirish mumkin degan savolni kelib chiqishi tabiiydir.
Pedagogik texnologiyada o’quv tarbya jarayoni o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasidagi teng mulokot asosida amalga oshirladi. Bu mulokot davomida ularning xar biri ma`lum faoliyat turlarini amalga oshiradilar.
Matematikaa darslarida yangi innovatsion usullardan foydalanish mashgulotlarning sifat va samaradorligini oshirishda muxim omil bulib hisoblanadi. Mashgulotlar jarayonida turli matematik uyinlarning motivatsiyalash imkoniyati kengdir.Uyinni rejali utkazish maqsadga muvofikdir. O’yinni boshlashdan oldin bir mavzu tanlab olinadi va shu uyinga kerak bulgan barcha vositalar tayyorlanadi.
Xar bir guruxda 5 ta o’quvch buladi (kam yoki ko’p bulishi xam mumkin).Guruxli ishlash ukuvchilar o’rtasida vazifalarnianik taqsimlashga tayanadi. Sinfni guruxlarga ajratish xohish yoki xisob buyicha amalga oshiriladi.
O’quvchilarning uyin faoliyati buyicha anik va xajm jixatidan ko’p bolmagan tushuntiish beriladi. O’qituvchi guruxlarning ishlash tezligi turlicha bulishini xisobga olgan xolda vaqt chegarasini belgilaydi. O’quvchilar kerakli axborotlar paketi va ma`lumotlar bilan ta`minlanadi. O’quvchilar guruxda ishni boshlashlari uchun vazifalarini anik tushunib yetganligi tekshirib ko’riladi. O’quvchilar zarurat tug’ilsa guruxlar yoniga navbatma-navbat kelib, to’g’ri yo’nalishda ishlayotganligini qayd etadi va o’quvchilarga yordam beradi.
Guruxlarda ish yakunlangach sardor natijalari buyicha ogzaki xisobot beradi. Kichik guruxlarda ishlash natijalari ukituvchi tomonidan baxolanadi. Bunda faliyat to’g’ri va aniq bajarish, vakt sarfi aniq mezon xisoblanadi.
Masalan 1,2,3,4,5,6,7,8,9 raqamlarnin yozilish tartibini o’zgartirmasdan qo’shish va ayirish belgilarini xammasi bo’lib uchtasini shunday qo’yingki natijada 100 xosil bulsin. 123-45-67+89=100
Yoki to’rtta 4 va matematik amallar yordamida 1 dan 10 gacha bulgan sonlarni qanday yozish mumkin?
1=(4:4)x(4:4) 2=(4:4)+(4:4) 3=(4+4+4):4
4=4+(4-4)x4 5=(4x4+4):4
Yangi informatsion texnologiyalar asosida boshlang’ich maktab matematika mashg’ulotlarini amalga oshirishda masofaviy o’qitish, internet tizimdan foydalanish, UTV dan foydalanish va turli innovatsion usullardan foydalanish imkoniyatlari mavjud.
Keyingi vaqtlarda an`anaviy va rivojlantiruvchi o’qitish usullaridan foydalnish masofaviy o’qitish usuli bilan kengaymoqda.
Masofaviy ta`lim – bu oliy o’quv yurtiga kelmasdan turib, yangi axborot texnologiyalari vositalari (telekommunikatsiya, elektron pochta, televideniye va internet ta`lim ) xizmatidan foydalanish imkonini beruvchi ta`lim turidir.
Ta`limning bu shakli mavjud o’quv vositalaridan ma`lumsabablarga ko’ra foydalana olmaydiganlar(ko’rish va eshitish organlari buzilganlar) uchun o’qish imkoniyatini yaratadi. Masofaviy ta`lim o’quvchiga ma`lum bir joyga bog’lanib qolmaslik imkonini beradi. U o’quv vazifalarni elektron yoki chop qilingan xolda uyda, ish joyda yoki boshka geografik xududlarda xam maxsus kompyuter va axborot texnologiyalari vositalaridan foydalanib oladi va pedagoglar bilan muloqotga kira oladi.
Ta`limning bu turi o’quvchining individual psixolgik xususiyatlarini, ish tempini, qizikishlarini, uning vakt byudjetini xisobga olish kabi muxim vazifalarni ijobiy yechishga karatilgan. Bu ta`lim jarayoning samaradorligi va sifatini oshiradi, uni an`anaviy ta`limga nisbatan, iqtisodiy jixatdan tejamli qiladi.
Masofaviy ta`limda ma`ruzalar an`anaviy ta`lmdagidek bevosita pedagog bilan yuzma-yuz mulokrt kilish imkonini bermaydi. Lekin, uzining bir kana afzalliklarga ega:

• 
  Ma`ruza materiallarni tuliq ravishda disket yoki disklarga yozib olish imkoniyati yaratilgan;
  
• 
  Zamonaviy axbort texnologiyalarining imkonyatlari (gipermatn, multimedia, virtual modellar yaratish va boshkalar) ma`lumotlarni jonli, qiziqarli, esda qoladigan qiladi;
  

• 
  O’quv materiali bilan tanishish vakt yoki masofa bilan cheklanmagan va ularga bog’lik emasligi;
  

Masofaviy ta`limda pedagogning asosiy ish shakli- maslat berish va o’quv materialini mustaqil urganishga yordam berishdan iborat buladi.Bu jaryonda o’qituvchi o’quvchining intellekti, dikkati, tasavvuri va kizikishlarini xisobga oladi.Ukuvchi bilan mulokot telefon yoki elektron pochta orkali amalga oshirladi.
O’quv kurslarini tashkil kilishda masad va mazmundan qat`i nazar quyidagi talablar xisobga olinishi lozim:

• 
  Dastur an`anaviy kitob, video va audio materiallarda bulmagan fakat masofaviy ta`limga xos imkoniyatlarga ega bulishi;
  
• 
  O’quv materialining boblar, bo’limlar buyicha teng taqsimlanishi va o’zaro bog’likligining ta`minlanishi;
  
• 
  Imkoni boricha dasturiy majmuaning o’quvchi imkoniyatlariga tayyorgarlik darajasiga moslashishi (turli test va boshqa usullar bilan bilimni tekshirishdan keyin) imkonini berishi;
  
• 
  O’quv materialining kichik, tugallangan qismlarga (modullarga ) ajratilishi;
  
• 
  An`anaviy pedagogikada samaradorligi isbotlangan faollashtirish vositalari (uyin, ijodiy muxit, nazorat, musobaqa, shu jumladan kompyuter bilan musobaqalashish, yaxshi munosabat va x.k.)dan samarali foydalanish;
  
• 
  Qulay interfeys, o’quv materiallari va topshiriqlarning tasodifiy «yo’qolib» qolishidan ximoyalanganligi;
  

Internet o’quvchilarga axbortlar makonidan materiallarni qidirish, qayta
ishlash va takdim qilishda ma`lum bir uzgaruvchan xarakatlarni tanlash imkonini
beradi. Bu uz navbatida axbortlarning interfaol uzaro tasirini vujudga keltiradi.
Interfaollik – bu foydalanuvchining axbort tashuvchi bilan birga uzaro tasir kursatish imkoniyatlarini, uz xoxishiga kura uni tanlash uzatish tezligini uzgartirishdir.
Ukuvchilarning internetda axborotlarbilan ishlashga tayyorgarligini kursatuvchi vositachilikni tashkil kila bilishini kuyidagilar bilan izoxlash mumkin:

• 
  Dasturiy vositalar, tarmokdagi axborot resurslari va kompyuterdan foydalanish;
  
• 
  Kidirish tizim va kataloglardan foydalanish;
  
• 
  Maksadga kura kerakli axborotni topish;
  
• 
  Axborotni tushuntirish, alternativ karashlarni asoslash va shakllantirish, axbortning kimga karatilganligini tushuna bilish;
  
• 
  Axborotni saklash va undan kundalik xayotda foydalanish;
  
• 
  Axborotni kayta ishlash va takdim kilish;
  

Agar ukuvchi yukoridagilarning barchasini bilsa tarmokda bemalol ish olib borishi mumkin.
Ukuvchilarnin bilim olishda internet tarmogidan foydalanishning istikbollari juda katta, jumladan;

1. 
   Tarmokda olinganaxborotning umumta`lim kontekstiga ukshilib bir butun bulishi;
   
2. 
   Ota-ona ,ukuvchilarni uzaro boglovchi axborotlar almashishda turli saytlarni tuzish;
   
3. 
   Masofadan turib ukishni tashkil kilish. U ta`lim vazifalarini yechishi, tuldirishi, ta`sir kilishi va uni ksiman almashtirishi mumkin;
   
4. 
   Ilmiy loyixalarni yaratish, ularni tarmokka kiritish va turli ukuv muassasalarda foydalanish.
   

YAngi informatsion texnologiyalarni matematika darslarida kullanilishi ijobiy natijalarni ta`minlovchi muxim omillardan biridir.

YAngi informatsion texnologiya, uning matematika ukitishda kullanilishi

Ta`limda yangi informatsion va pedagogik texnologiyalarnikullanilishi ukitu

Vchi va ukuvchilardan kaata tayyorgarlikni, sinf xamda ukuchvilar guruxidagi muxitni uzgartirishni talab etadi. Boshka tomondan texnologiya atamasi kafolatlangan natija beruvchi jarayon ma`nosiga ega ekanligi e`tiborga oligsa, ukitishni kanday yeilib kafolatdangan natija beruvchi jarayonga aylantirish mumkin degan savolni kelib chikishi tabiiydir.
Pedagogik texnologiyada ukuv tarbya jarayoni ukituvchi baln ukuvchi urtasidagi teng mulokot asosida amalga oshirladi. Bu mulokot davomida ularning xar biri ma`lum faoliyat turlarini amalga oshiradilar.
Matematikaa darslarida yangi innovatsion usullardan foydalanish mashgulotlarning sifat va samaradorligini oshirishda muxim omil bulib xisoblanadi. Mashgulotlar jarayonida turli matematik uyinlarning motivatsiyalash imkoniyati kengdir.Uyinni rejali utkazish maksadga muvofikdir.uyinni boshlashdan oldin bir mavzu tanlab olinadi va shu uyinga kerak bulgan barcha vositalar tayyorlanadi.
Xar bir guruxda 5 ta ukuvch buladi (kam yoki kup bulishi xam mumkin).Guruxli ishlash ukuvchilar urtasida vazifalarnianik taksimlashga tayanadi. Sinfni guruxlarga ajratish xoxish yoki xisob buyicha amalga oiriladi.
Ukuvchilarning uyin faoliyati buyicha anik va xajm jixatidan kup bulmagan tushuntiish beriladi. Ukituvchi guruxlarning ishlash tezligi turlicha bulishini xisobga olgan xolda vakt chegarasini belgilaydi. Ukvchilar kerakli axborotlar paketi va ma`lumotlar bilan ta`minlanadi. Ukuvchilar guruxda ishni boshlashalri uchun vazifalarini anik tushunib yetganligi tekshirib kuriladi. Ukuvchilar zarurat tugilsa guruxlar yoniga navbatma-navbat kelib, tugri yunalishda ishlayotganligini kayd etadi va larga yordam beradi.
Guruxlarda ish yakunlangach sardor natijalari buyicha ogzaki xisobot beradi. Kichik guruxlarda ishlash natijalari ukituvchi tomonidan baxolanadi. Bunda faliyat tugri va anik bajarish, vakt sarfi anik mezon xisoblanadi.
Masalan 1,2,3,4,5,6,7,8,9 rakamlarnin yozilish tartibini uzgartirmasdan kushish va ayirish belgilarini xammasi bulib uchtasini shunday kuyingki natijada 100 xosil bulsin. 123-45-67+89=100
YOki turtta 4 va matematik amallar yordamida 1 dan 10 gacha bulgan sonlarni kanday yozish mumkin?
1=(4:4)x(4:4) 2=(4:4)+(4:4) 3=(4+4+4):4
4=4+(4-4)x4 5=(4x4+4):4
YAngi informatsion texnologiyalar asosida boshlangich maktab matematika mashgaulotlarini amalga oshirishda masofaviy ukitish, internet tiziimdan foydalanish, UTV dan foydalanish va turli innovatsion usullardan foydalanish imkoniyatlari mavjud.
Keyingi vaktlarda an`anaviy va rivojlantiruvchi ukitish usullaridan foydalnish masofaviy ukitish usuli bilan keyengaymokda.
Masofaviy ta`lim – bu oliy ukuv yurtiga kelmasdan turib, yangi axborot texnologiyalari vositalari (telekommunikatsiya, elektron pochta, televideniye va internet ta`lim xizmatidan foydalanish imkonini beruvchi ta`lim turidir.
Ta`limning bu shakli mavjud ukuv vositalaridan ma`lumsabablarga kura foydalana olmaydiganlar(kurish va eshitish organlari buzilganlar) uchun ukish imkoniyatini yaratadi.masofaviy ta`lim ukuvchiga ma`lum bir joyga boglanib kolmaslik imkonini beradi. U ukuv vazifalarni elektron yoki chop kilingan xolda uyda, ish joyda yoki boshka geografik xududlarda xam maxsus kompyuter va axborot texnologiyalari vositalaridan foydalanib oladi va pedagoglar bilan mulokotga kira oladi.
Ta`limning bu turi ukvchining individual psixolgik xususiyatlarini, ish tempini, kizikishlarini, uning vakt byudjetini xisobga olish kabi muxim vazifalarni ijobiy yechishga karatilgan. Bu ta`lim jarayoning samaradaorligi va sifatinioshiradi, uni an`anaviy ta`limga nisbatan, iktisodiy jixatdan tejamli kiladi.
Masofaviy ta`limda ma`ruzalar an`anaviy ta`lmdagidek bevosita pedagog bilan yuzma-yuz mulokrt kilish imkonini bermaydi. Lekin, uzining bir kana afzalliklarga ega:

• 
  Ma`ruzamateriallarni tulik ravishda disket yoki disklarga yozib olish imkoniyati yaratilgan;
  
• 
  Zamonaviy axbort texnologiyalarining imkonyatlari (gipermatn, multimedia, virtual modellar yaratish va boshkalar) ma`lumotlarni jonli, kizikarli, esda koladigan kiladi;
  

• 
  Ukuv materiali bilan tanishish vakt yoki masofa bilan cheklanmagan va ulara boglik emasligi;
  

Masofaviy ta`limda pedagogning asosiy ish shakli- maslat berish va ukuv materialini mustakil urganishga yordam berishdan iborat buladi.Bu jaryonda ukituvchi ukuvchining intellekti, dikkati, tasavvuri va kizikishlarini xisobga oladi.Ukuvchi bilan mulokot telefon yoki elektron pochta orkali amalga oshirladi.
Ukuv kurslarini tashkil kilishda masad va mazmundan kat`iu nazar kuyidagi talablar xisobga olinishi lozim:

• 
  Dastur an`anaviy kitob, video va audio materiallarda bulmagan fakat masofaviy ta`limga xos imkoniyatlarga ega bulishi;
  
• 
  Kuuv materialining boblar, bulimlar buyicha teng taksimlanishi va uzaro boglikligining ta`minlanishi;
  
• 
  Mikoni boricha dasturiy majmuaning ukuvchi imkoniyatlariga tayyopgarlik darajasiga moslashishi (turli test va boshka usullar bilan bilimnitekshirshdan keyin) imkonini berishi;
  
• 
  Ukuv materialining kichik, tugallangan kismlarga (modullarga ) ajratilishi;
  
• 
  An`anaviy pedagogikada saaradorligi isbotlangan faollashtirish vositalari (uyin, ijodiy muxit, nazorat, musobaka, shu jumladan kmpyuter bilan musobakalashish, yaxshi mnosabat va x.k.)dan samarali foydalanish;
  
• 
  Kulay interfeys, ukuv materiallari va topshiriklarning tasodifiy «yukolib» kolishidan ximoyalanganligi;
  

Internet ukuvchilarga axbortlar makonidan materiallarni kidirish, kayta
ishlash va takdim kilishda ma`lum bir uzgaruvchan xarakatlarni tanlash imkonini
beradi. Bu uz navbatida axbortlarning interfaol uzaro tasirini vujudgakeltiradi.
Interfaollik – bu foydalanuvchining axbort tashuvchi bilan birga uzaro tasir kursatish imkoniyatlarini, uz xoxishiga kura uni tanlash uzatish tezligini uzgartirishdir.
Ukuvchilarning internetda axborotlarbilan ishlashga tayyorgarligini kursatuvchi vositachilikni tashkil kila bilishini kuyidagilar bilan izoxlash mumkin:

• 
  Dasturiy vositalar, tarmokdagi axborot resurslari va kompyuterdan foydalanish;
  
• 
  Kidirish tizim va kataloglardan foydalanish;
  
• 
  Maksadga kura kerakli axborotni topish;
  
• 
  Axborotni tushuntirish, alternativ karashlarni asoslash va shakllantirish, axbortning kimga karatilganligini tushuna bilish;
  
• 
  Axborotni saklash va undan kundalik xayotda foydalanish;
  
• 
  Axborotni kayta ishlash va takdim kilish;
  

Agar ukuvchi yukoridagilarning barchasini bilsa tarmokda bemalol ish olib borishi mumkin.
Ukuvchilarnin bilim olishda internet tarmogidan foydalanishning istikbollari juda katta, jumladan;

5. 
   Tarmokda olinganaxborotning umumta`lim kontekstiga ukshilib bir butun bulishi;
   
6. 
   Ota-ona ,ukuvchilarni uzaro boglovchi axborotlar almashishda turli saytlarni tuzish;
   
7. 
   Masofadan turib ukishni tashkil kilish. U ta`lim vazifalarini yechishi, tuldirishi, ta`sir kilishi va uni ksiman almashtirishi mumkin;
   
8. 
   Ilmiy loyixalarni yaratish, ularni tarmokka kiritish va turli ukuv muassasalarda foydalanish.
   

YAngi informatsion texnologiyalarni matematika darslarida kullanilishi ijobiy natijalarni ta`minlovchi muxim omillardan biridir.
Modellashtirish axborotlari. Matematika ukitishda modellashtirish metodlari va ularning klassifikatsiyasi.

Ta`lim turlarining xar biri muayyan modelga asoslangan bulib, ularning xar kaysisi uziga xos kurilishga ega. Ta`lim uta murakkab jarayon bulib, uni ukituvchi nuktai nazaridan xam, ukuvchi jixatidan xam, ukituvchi va ukuvchi faoliyatining uzaro tasiriga kura xamtasavvur etish mumkin. Ta`limni ishtirokchilari jixatdan tasavvur etish yuli bilan unda ukuvchi vaziyatlari, ukuvchi vaziyatlariga kura esa ta`lim modellari ajratiladi.Ta`lim turlari ta`lim modellariga kura belgilanadi.

Ukuvchi ukuv faoliyatida uchta xolatda ishtirok etadi: sust(passiv) vaziyat-ukituvchi izoxlarini tushuntirishlarini tinglovchi, kursatmalarini ijro etuvchi, talab va topshiriklaini bajaruvchi. Bunday xolatda ta`lim ukuvchilarning tafakkuriga muljallab tashkil etiladi. Ta`lim xam xotiraga xam tafakkurga muljallab utkaziladi.
Ta`lim jarayonida ukuvchining turli vaziyatlarda ishtirok etishiga karab ukuv materiallarini uzlashtirishning bir kancha yullari va ularga oid modellari ajratiladi.
Birinchi yul-bilimlarni tayyor xolda urganish. Bu jarayonda ukituvchi nutki asosiy ta`lim manbaiga aylanadi. Didaktik adabiyotlarda shu yusindagi ta`limni «izoxli-kurgazmali ta`lim » deb yuritiladi. Bilimlarni tayyor xolda urganish jarayonining modeli kuyidagi kurinishda buladi:bolalarni axborotlarni urganishga tayyorlash; axborotlarni bayon etish; axborotlarni turli ukuv sharoitlariga tadbik ettirish yuli bilan mustaxkamlash. Ta`limning bu yuli eng kadimiy bulib u ukuvchilar xotirasiga muljallab tashkil ztiladi.
Ta`limning navbatdagi yuli kitob ustida mustakil ishlashdir. BU yul xam ukuvchilar xotirasiga muljallangan bulibuning markazida ukuvchi va darslikning uzaro ta`siri yotadi. Bu yulda ta`lim kuyidagicha model asosida tashkil etiladi: ukituvchi kursatmalari; mustakil ukish; esda kolgan bilimlarni turli sharoitlarga tadbik etish.
Xozirgi pedagogik amaliyotda bu ikkala modelni birlashtirish moyilligi xam mavjud. Ta`lmining uchinchi yuli xam xotiraga muljallangan bulib unda ta`lim manbalari almashib turiladi.Ta`limning bu modeli kuyidagi kurinishga ega: bolalarni yangi axborotlarni kabul kilshga tayyorlash; ukituvchi tushuntirshi;ukituvchi kursatmalari; darslikning aytilgan bandlarini ukish; ukituvchi nutkidan va darslikdan urganilgan bilimlarni berilgan ukuv sharoitlariga tadbik etish.
Ta`limningg yana bir modeli ukuv materialini ukuv elementlariga ajratish va xar bir ukuv elementini aloxida-aloxida urgatish, mustaxkamlash, tekshirishnitashkil yulidir. prograMmalashtirilgan ta`lim shu model asosida yaratilgan. YUkorida keltirilgan modelning uzi ikki kurinishga ega: birinchi xolatda ukituvchi nutki ta`lim manbai vazifasini bajarsa, ikkinchi xolatda darslik ta`limmanbai sanaladi.
Xozirgi paytda ta`limning muammoli, topshirikli modellari maktablar tajribasida keng kullanilmokda.
Muammoli ta`lim modeli ukuvchilar tafakkuriga muljallangan bulib chikarilgan xulosani amaliyotga tadbik etish yuli bilan bilimlarni mustaxkamlaydi.
Asrimizning 50-yillida Galperin ilmiy tadkikolarida ta`limning yana bir modeli- ukuvchilarda akliy faoiyat usullarini boskichma-boskich shakllantirish nazariyasi asoslangan edi. Bu nazariyaga kura ta`lim kuyidagicha tashkil etiladi:

1. 
   Ukuvchilarga akliy faoliyatni amalga oshirish uchun kursatmalar berish boskichi
   
2. 
   Narsalar-(moddiy-berilgan narsa predmetlar,moddiylashgan-chizmalar jadvallar, matematik formulalar) bilan ishlash, ya`ni faoliyat kursatish boskichi.
   
3. 
   Kilingan ishlarni, xattixarakatlarni tashki (ogzaki) nutk vositasida aytib berish boskichi.
   
4. 
   Ichki nutk boskichi.Bu boskichda kilingan ishlar obrazi ongda shakllanadi.
   
5. 
   Sunggi etapda interiorizatsiya (faoliyat usullarini aklan bajarish yoki ichda bajarish) xodisasi yuz beradi.
   

Xozirgi paytda uzbek didaktlaridan I.A.Allayorov yukoridagi model asosida faol ta`lim muammolarini urganmokda. Ta`lmining an`anaviy modeli «ukitish ukishdan katta» prinsipi asosida yaratilgan bulib, u kuyidagicha umumiy kurinishga ega:
Ukituvchi yangi bilimlar,kunikmalar --- ukituvchi ukuvchi informatsiyalarini
tugrisida informatsiya beradi; kabul kilishadi;
ukituvchi ukuv materialining asosiy--- ukuvchilar ukuv materialiningasosiy
xususiyatlarini, boglanishlarini xususiyatlarini uzlashtirishadi;
bayon etadi;
Ukituvchi bilimlar ustida uylashni--- bolalar savollarga javob kaytarish,
taklif etadi; topshiriklarni bajarish yullaribilan
ukuv materiallari xususida fikr yuritadi;
Muammoli ta`limning ilmiy pedagogik asoslarini 50-yillarda polyak pedagogi Vinsenti Okon, 60-yillarda tatar pedagogi M.I.Maxmutov, keyinchalik rus pedagogi I.YA.Lerner urganishdi.
Muammoli ta`limda ukitish va ukish faoliyatlari kuyidagicha amal kiladi:

1. 
   Ukuvchilarga kuyilgan muammoni taxlil etish uni bajarish yullari xususida uylash taklif etiladi;
   
2. 
   Ukituvchi ukuvchilardan kuyilgan muammoni yechish yullari tugrsida uzfarazlarini aytib berishnisuraydilar;
   
3. 
   Ukuituvchi aytilgan farazlardan birini muammoni bajarishga tadbik etishni taklif kiladi;
   
4. 
   Ukituvchi muammoning yechimidan xulsachikrishni buyuradi;
   
5. 
   Ukituvchi ukuvchilar chikargan xulosalarni tuldiradi, anikliklar kiritadi;
   
6. 
   Ukituvchi chikarilgan xulosani turli ukuv sharoitlariga tadbik etish yuli bilan bilimlarni mustaxkamlashni taklif etadi;
   
7. 
   Ukituvchi muammoni yechish yuli bilan chikarilgan xulosani amaliyotga tadbik etish yullarini kursatadi
   

Bu esa muammoli ta`limning tulik shakli ya`ni -modelidir.
Universal imkoniyatlarga ega bulgan EXMlarning paydo bulishi bilan dolzarb amaliy masalalarni yukori aniklikda yechish imkoniyati paydo buldi. Kupgina ilmiy texnikaviy masalalarni yechishning asosida karalayotgan ob`ekt xususyaitlarini ifodalovchi matematik apparatni, ya`ni matematik modelni yaratish xamda olingan yechimlar anikligi va ishonchli rakamlar onini aniklash masalasi yotadi.
Model-keng ma`noli tushuncha bulib, turli usullarda talkin kilinadi. Real ob`ekt modeli, xodisa yoki jarayonni modellashtirish- fan va texnikada ancha vaktdan buyon ilmiy farazlar va gipotezalarni tekshirishda kullanilib kelinmokda. SHunday ekan bu tushunchalarni ukuvchilar ongida shakllantirish-tabiat koknunlari, xodisa va jarayonlarning tulik moxiyatini anglashga, vokealar xamda ob`ektlarni ilmiy asosda tushunishga yordam beradi. Matematik model tajriba ma`lumotlariga kura yoki mantikiy asosda tuziladi, sungra tajriba yuli bilan tekshirib kurladi.
Matematik model tushunchasining ta`rifi manbalarda turlicha keltirilgan bulsada, uning moxiyatini ochib berish-tanlangan jarayonning xayotiyligiga va tushunarli bulishiga boglik. Matematik model tushunchasini ukitishda kuplab usullar taklif kilinayotgan bulib bu usullarning imkoniyatlarini kuyidagicha ifodalashimiz mumkin:
1.Tanlangan matematik jarayonning soddaligi, tushunarliligi, tabiiyligi va kizikarliligi;
2.Ayni bir jarayon uchun tuzilgan matematik model bir nechta matematik formulalardan tarkib topganligi va ularning uzaro boglikligini tushuntirsh;
3.YAratilgan matematik model karalayotgan xodisa yoki jarayonni xar doim xam tulik, ifodaly olmasligini tushuntirish.
Matematik modellashtirish xozirgi paytda turli fan soxalarida ukllanilib kelinmokda va busoxada ukituvchi maxorati muxim axamiyat kasb etadi.