Reje: 1 Túrli protseslerde entropiyanin’ o'zgerisi

Tema: Túrli protseslerde entropiyanin’ o'zgeriwi
Reje:
1)Túrli protseslerde entropiyanin’ o'zgerisi
2)Izotermik protses
3)Entropiya
4)Termodinamik protses
5)Entropiyanin’ o'zgerisi

Qaytimli protsesler ushin aling’an malumatlardan entropiyani esaplap bolmaydi.Biraq entropiya halat funkciyasi bolg’anlig’i ushin onin’ qaytimli ham qaytimsiz protseslerdegi o’zgeriwi bir tu’rli.Demek, real qaytimsiz protsesde entropiyanin’ o’zgeriwin esaplaw maqsetinde usi protsesdi oydan qaytimli o’tkeziletug’in bo’limlerge bo’liw ham qaytimli protsesler ten’lemeleriden entropiyadin’ o’zgeriwin esaplaw kerek.Ba’rshe bo’limler entropiya o’zgeriwlerinin’ jiyindisinan qaytimsiz protsestegi entropiyanin’ o’zgeriwin alamiz.

Tu’rli protseslerdegi entropiyanin’ o’zgeriwlerin esaplaw ushin oni sistemanin’ basqa parametrleri menen baylanisiwdi tabiw zaru’r.Termodinamikanin’ 2-nizami ten’lemesine qarap protses issilig’i Q=TdS.Termodinamikanin’ 1-nizami ten’lemesine qoysaq,
TdS=dU+pdV yaki dU=TdS-pdV
Usinday qilip H=U+pV ten’lemeni differenciyalasaq ham Q=dU+pdV ekenligin esapqa alsaq, dH=dU+pdV+Vdp=Q+Vdp ten’leme esap boladi yaki Q=TdS ekenliginen
dH=TdS+Vdp

Bul protses T turg’in bolg’anliginan joqaridag’i ten’lemedegi T ni integrallan’ sirtqa shig’arip protsestin’ jo’nelisi ma’lim bolg’anlig’inan (izotermik protses) di alamiz:Q-tola funkciya qa’siyetge iye, Q ni integralaw mu’mkin. AB o’z-o’zine bariwshi,BC o’z-o’zine barmaytug’in qaytimsiz protsesler, B ten’ salmaqliq halat

Protseslerdegi jo’nelisin awelden aytip beriw imkani termodinamika ekinshi nizaminin’ tiykarg’i mazmuni tashkil etdi.Nemis fizigi R.Klauzius pretsesinin’ bir tarepleme keshigiwne alip keledi ham oni entropiya dep atadi.Klauzius ta’rifinde (1865) termodinamikanin’ ekinshi nizami sonday esaplanadi.
O’zgermes energiyaga iye sistemalarda o’z-o’zine keshetug’in protseslerde entropiya ha’mishe o’sip baradi, Sonday qilip, eger bolsa sistema o’z-o’zine A sharayatdan V sharayatqa o’tedi.Keri halda: keri protses o’z-o’zine keshedi. Entropiyanin’ qiziw, siwiw, eriw, puwlaniw,ximiyaliq reakciyalar ham sol kibiler menen baylanisli bolg’an tu’rli protseslerde o’zgeriwin esaplawdin’ uluwma usilari bar.
Atomlar a’leminde ta’rtip ha’m tartipsizlik:ta’rtipsizlik artip barg’an sayin entropiya o’sip baradi.suw puwi entropiyasi suw entropiyasinan u’lken; suw entropyasi muz entropiyasinan u’lken.
Eriw temperaturasi quyash temperaturasina uxsas basimg’a baylanisli boladi.Erip atirg’an ko’lemi artatug’in zatlar ushin basim o’tiwi menen eriw temperaturasi ha’m artadi ham kerisinshe.Muz erigende payda bolg’an suwdin’ ko’lemi kishi boladi (sonin’ ushin muzlap atirg’an trubalardi jarip jiberedi) ha’m basim artg’anda muz to’menrek tenperaturada eriydi.Vismut, Galliy, shoyinin’ bazi oraylari ha’m tap usinday boladi.
Termodinamik protsesler bir neshe klasg’a bo’linedi: O’zine bariwshi, O’z-o’zine barmaytug’in ten’ salmaqliq ham ten’ salmaqliq emes termodinamik qaytimli-qaytimsiz protsesler ham t.b. O’z-o’zine bariwshi ham o’z-o’zine barmaytug’in protsesler.Tabiyatda bar protsesler ma’lim ta’repke jo’nelgen bolip, olardi artina qaytariw ushin energiya sariplaw kerek boladi.Misali:dayim issiliq issi deneden suwq denege o’zinshe o’tedi, tu’rli basimdag’i gazlar o’z basimin ten’lestiriwge intiledi,isqalaniw protseslerde jumis issiliqqa aylanadi, elektr joqari potinsialdan to’men potensial ta’repke o’tedi, idislarg’a saling’an suyiqliqtin’ sirti ten’lesedi, tu’rli basimdag’i gazlar joqari basimnan to’men basim ta’repke o’tedi.
Ta’biyatdag’i ba’rshe real protsesler qaytimli protsesler ekenligi joqarida belgili qayd qilindi.Qaytimsiz protseslerde entropiyanin’ o’zgeriwi ds>dQ/T ham TdS>dQ ten’lemeler menen an’latpalanadi.Biraq bul ten’lemeler ten’siz bolg’anlig’inan olardan paydalanip, entropiyanin’ o’zgerisin esaplap shig’ariw mu’mkin emes. Ekinshiden, entropiya halat funkciyasi bolip, onin’ o’zgeriw protsesnin’ qaytimli yaki qaytimsiz ta’rizde barwg’a baylanisli emes.