Reje: A'dep haqqında tu'sinik

Tema:Tarmaq a'dep-ikramlılıg'ı(infoetika)
Reje:
1.A'dep haqqında tu'sinik
2.Internet haqqında
3.Tarmaq a'dep-ikramlılıg'ı
Internette ádep degen mánisti ańlatıwshı netiquet (yamasa netiket) túsinigi jaqında payda boldı. Biraq Internet degi baylanıs janlı emes, sol sebepli onı tártipke salıwshı qaǵıydalar zárúr. Kimgedur elektron pochta xabarın jiberip atırg'anda, tema qatarına bir neshe sóz jazıwdı qaǵıydaǵa aylantırıń. Óytkeni, qabıl etiwshi kúnine júzlegen xatlardı qabıllawı múmkin, temanı kórsetip, sizdiń xabarıńız itibarǵa alınıwına hám basqa xabarlar arasında joǵalmaslig'ınaa isenim payda etiwińiz múmkin.
Tema ılajı bolǵanınsha anıq qáliplestiriliwi, xattın' mánisin sáwlelendiriwi jáne onıń mazmunına sáykes keliwi kerek. Elektron pochta bas betlerınde biymánilikten saqlanıń.
Oqıw qolaylıǵı ushın tekstti paragraflarǵa bo'lıw kerek. Isbilermenlik jazbaları uzaq bezewli xabarlardı óz ishine almaydı. Gápler qısqa bolıwı kerek. Shrift, tekst kólemi hám reńin artıqsha isletpen'.
Rásmiy jazbalarda shıńǵırlaytuǵın sóz dizbekiler hám grammatik qáteler qabıl etiliwi múmkin emes. Aytqansha, ekinshisin Microsoft Word járdeminde tekseriw ańsat.
Internette kishipiyillik haqıyqıy turmısda bolǵanı sıyaqlı orınlı bolıp tabıladı.
Elektron baylanısta úndew belgileri tekstti avtordıń sezimleri hám intonaciyası menen toldıratuǵın kúlgishler menen almastırıladı. Kúlgishler túrli piktogrammalardan shólkemlesken mıyıq tartıw yamasa qapa júzler bolıp tabıladı. Olar 90 dáreje múyesh astında jaylasqan. Mısalı : mıyıq tartıw :-), házil-kóz qısıw ;-), qayǵı :-(
Biraq, kúlgishlerdi ózimshillik penen talan-taraj etpew kerek - óytkeni, olar tek tiykarǵı tamaq ushın tatımlıqlar bolıp tabıladı. Artıqsha duzlaman'. Bunnan tısqarı, isbilermen jazbalarda kúlgishler uyqas kelmeydi.
Xattaǵı qol tek ǵana atıńız hám lawazımıńızdı, bálki baylanıs maǵlıwmatların da óz ishine alıwı kerek. Quramalı qol ádette pochta xızmeti járdeminde avtomatikalıq túrde sazlanıwı múmkin.
Qaǵıydaǵa kóre, qol uzınlıǵı 7 qatardan aspawı kerek. Optimal 3-4 qatar.
Internettiń ózi ushırasıw ushın júdá kóp múmkinshiliklerge iye: chatlar, forum, bloglar. Házirde sáwbetlesińizdiń júzin kórmesligin'iz zárúrli emes. Tap sol ádep-etika qaǵıydaları hár qanday baylanısqa, ha'm real, ha'm virtualǵa tiyisli. Tuwrı, azmaz ápiwayılastırılgan. Mısalı, onlayn baylanısta qutlıqlaw kóbinese ótkerip jiberiledi. Tarmaqtaǵı jańa tanıs penen tezlik penen " siz" ge ótiw orınlı emes, keyin adam qanday soylesiwdin' ábzal kóriwin bilip alıw jaqsılaw bolıp tabıladı. Uyatqa jol qoyıp bolmaydı hám sonin' menen birge, " alban tili" júdá keń tarqalǵan - sózlerdiń grammatika qaǵıydalarına kóre emes, bálki dawısına kóre oynaqı jazılıwı, mısalı, " kirpı" ornına " jazheg"?
Internet jaqsı, sebebi siz anonim qalıwǵa ılayıqsız, lekin hátte nıqap astında da adamlardı haqarat etpew, basqa adamlardıń esletpelerin yamasa jeke jazıspaların jarıyalaw, sonıń menen birge, urlaw yamasa plagiat qılıw kerek emes. " Hesh nárse haqqında" sóylew hám jánjel qılıw ushın tartısıw da jaǵımlı emes.
Hár bir onlayn jámiyetshilik óz qaǵıydalarına iye. Mısalı, forumda dizimnen otip atırǵanda, olardı kútilmegende buzbaw ushın bul qaǵıydalardı úyreniwińiz kerek.
Birewdin' waqtın tejew ushın Internette jaqsı forma dep esaplanadı : bul sorawǵa qısqasha juwap beriw, bul talqılawda biykarlaw etiliwi múmkin bolǵan túsindiriwlerdi jazıw emes.
Sonıń menen birge, (haqıyqıy turmısta bolǵanı sıyaqlı ) táliymatlardan, soralmag'an máslahátlardan, sáwbettegi buzılıwlardan hám shamalardan waz keshiwge arzıydı.
Sonı da eslep qalıń, barlıq sózler (hám olar sizdi Internette olar tárepinen bahalanadı ) hám Internettegi tekstler saqlanadı. Bul sizge de zálel jetkiziwi, da sizge járdem beriwi da múmkin - bul tek netiket qaǵıydaların úyrengenin'izden keyin ne jazıwıńızǵa baylanıslı.
Tarmaq a'debi, dasturxan átirapında mámile a'debi, telefon arqalı so'ylesiw, so'ylesiw, diplomatik ádep-etika qaǵıydaları bar. Biraq biz, áziz doslar, Internette bolǵanımız sebepli, biz tarmaq ádep-etika qaǵıydalarına qızıg'amız .Netiquet, yamasa Netiket- tarmaq (anglichan net sózinen) hám ádep-etika eki sóziniń qısqarıwı hám qosılıwınan payda bolg'an. Al, olar ne, tarmaq ádep-etika qaǵıydaları hám olar barma?
Awa, Internet ádep-etika qaǵıydalarına da ámel qılıw kerek. Sonday etip, anıq aytılıw etilgen, anıq qaǵıydalar menen, ol joq hám ol hesh qanday orında belgilengenler etilmegen, lekin, itimal, bólek vikipediyada. Biraq tiykarǵı túsinikler hám qaǵıydalar bar. Sonday eken, ádep-etika arnawlı bir social gruppa daǵı ádep-etika qaǵıydaları sheńberindegi minez-qulıq qaǵıydaları bolıp tabıladı. Tarmaq etiketi - bul tarmaqtaǵı minez-qulqlar qaǵıydaları.
No 1. Sımnıń basqa ushında tiri adam bar ekenin umıtpań.

Basqası ushın go'r qazban', keri jaǵdayda siz ózińiz jig'ilasiz - ózińiz alıwdı qálemegen zattı etpeń. Ózińizdi sáwbetlesińizdiń ornına qoyın'. Eger siz óz kózqarasıńızdı qorǵawıńız kerek bolsa, onı haqarat etpesten etiń. Qandayda bir kisi menen so'ylesip atırg'anın'ızdı umıtpań. Aralıqtan turıp, tekstten paydalanǵan halda baylanıs etkenińizde, sezimlerińizdi, júz ańlatpaların, belgilerińizdi ustawdıń ılajı joq - sáwbetlesińiz tek sózlerdi kóredi. Sózlerdi tuwrı aqıl etiw hám aytıw ushın olardı buzbastan saylań.Álpayım bolıwdı umıtpań, sebebi siz onlayn jazǵan hár bir sóz. Kóbinese siz erise almaytuǵın orında ornatıladı. Biraq sizdiń sózlerińiz sizge qaytıp keliwi hám sizge zálel jetkiziwi múmkin, siz hesh qanday tárizde aldın alalmaysız - bunı umıtpań.

№ 2. Haqıyqıy turmısıńız sıyaqlı minez-qulqlar standartlarınan paydalanıń.
Haqıyqıy dúnyada biz kóbinese sheklewler sebepli, geyde bolsa qolǵa túsiw qáwipi sebepli minez-qulqlar menen shuǵıllanamız. Kibermakanda qolǵa túsiw múmkinshiligı ju'da' tómen. Adamlar ekrannıń arqasında janlı adam bar ekenin esten shıǵarıp, Internette hámme zat ju'da' ápiwayı hám " jumsaq" dep oylaydı. Bul onday emes. Tarmaqtıń túrli bólimlerinde qaǵıydalar parıq etiwi múmkin, biraq olar haqıyqıy turmıstan kóre jumsaqlaw emes. Eger etikalıq mashqala bolsa, onı haqıyqıy dúnyada qanday sheshiwińiz haqqında oylap kóriń hám demde sheshim tabıladı. Yadıńızda bolsın, eger kimdir Internette nızamdı buzsa, ol da netiketti buzadı.
#3 Kibermakanda ekenligińizdi umıtpań.
Internettiń bir tárepinde awrıwsız isleytuǵın zat basqasında islemeydi. Qayda mısh-mısh gáp hám ǵıybat ábzal bolsa, bunday minez-qulqlar qabıl etiledi. Biraq eger siz saldamlı ortalıqta tap sonday jol tutsan'ız, ol jaǵdayda siz ol kúyewge tıygenlikli bolmaysız. Jańa ortalıqta geypara zat so'ylewden (jazıwdan, túsindiriw beriwden) aldın, áwele, átirap -ortalıqqa dıqqat penen qaran' - adamlar ne hám qanday deydi. Sonnan keyin ǵana siz sóylewdi baslawıńız múmkin.
№4: Basqalardıń waqtın húrmet etiń hám qadrlen'.
Eger siz xabar jazıwǵa qarar qılsańız, onı jiberiw procesi hátte joqarı tezliktegi optikalıq talshıqlı liniyalarda da waqıt hám tarmaq resurslarin talap etiwin umıtpań. Xabarıńızdı oqıwda ekenligin umıtpań, sol sebepli qabıl etiwshinin' bul waqtın paydasız sarplaman'. Xabar jiberiwden aldın, qabıl etiwshige xabar kerekpe yamasa joq ekenligin ózińizden soran'. Eger siz ózińizge " joq" dep juwap bergen bolsańız, ózińizdiń jáne onıń waqtın paydasız sarplaman'. Eger juwapqa shubhańız bolsa, jiberiwden aldın eki ret oylap kóriń. Maqalalarǵa bos, mánisiz túsindiriwler jazbań, like - maqala ushın raxmet.
№ 5. Júzin'izdi saqlań.
Internette siz turmısta hesh qashan ushıratpaǵan adamlardı ushıratıwıńız múmkin hám heshkim sizdin' jasıńız, salmaǵıńız, júriwińiz, sóylewińiz yamasa kiyiniwin'izdi bahalay almaydı. Biraq onlaynda siz jazıw usılıńız, sawatlı adamlig'in'z hám grammatik qátelerińiz ushın bahalanasiz. Ne jazip atırg'anin'izdi oylap kóriń - bul esabattan xabarlı bolıń. Xatlarıńız hám tekstlerińizdi túsinip alın' hám odan da jaqsılaw, jiberiwden aldın olardı dawıs shıǵarıp oqiń. Eger siz ótirik maǵlıwmattı " qayda bolsa da esittim... " degen sózler menen jazıwshı bolsańız, aqır-aqıbet ol jeńip bolmaytuǵın dárejede buzip kórsetiliwi múmkin, bul tarmaqta ǵázep dúbeleyin keltirip shıǵaradı.
Tekstlerińiz logikalıq hám mazmunli ekenligine isenim payda etiń.
Taqatlı hám álpayım bolıń, qorlaw sózlerdi isletpen', kelspewshiliktıń ózi ushın jánjel etpeń.
No 6. Qayda múmkinshiligińiz bolsa, basqalarǵa járdem beriń.
Ne ushın hár qanday soraw? Sebebi Internet ideyasınıń ózi ilimpazlardıń tájiriybe hám bilim almasıw niyetinen kelip shıǵadı. waqıt ótiwi menen ápiwayı adamlar bul processke tartindi. Eger siz onlayn soraw bersen'iz, onı juwabın biletuǵın adamlar oqıydı. Eger sorawǵa bir neshe bilgir adamlar juwap berse, Internettegi bilimlerdiń ulıwma muǵdarı tek artadı.
Eger ele juwap berilmegen ayırım sorawǵa ne juwap beriwi múmkinligin bilseńiz, bunı etiń. Eger siz qandayda bir tarawda qánige bolsańız, ol jaǵdayda maqala yamasa bir qatar maqalalar jazıń - adamlar sizge raxmet aytadı! Óz tájiriybeńiz hám bilimlerińizdi bólisiw Internettiń danıqlı hám áyyemgi dástúrı bolıp tabıladı. Sonday etip, Internettegi bilimlerdiń ulıwma muǵdarı turaqlı túrde ósip barıp atır.
No 7. Waqıyalardı qozǵatpan' hám olarǵa qospań.
Basqa adamlardıń pikirin esapqa almastan etilgen sezimli sózler órt dep ataladı. Bul juwap alıw ushın emes, bálki reakciya ushın jazılǵan gápler, mısalı : " Keling, bul haqqında ne dep oylaysiz? "
Otlawlar da. Olar oqıwshılarǵa da, jiberiwshilerge de zawıq baǵıshlawı múmkin. Biraq netiket qaǵıydaları kekti qozǵatatuǵın, urısqa aylanıp ketetuǵın órtke - talqılawdıń eki yamasa úsh qatnasıwshısı ortasında zıyanlı xabarlar almasıwg'a qarsı. Bunday urıs dos sıpatında ortalıqtı buzadı hám talqılawdıń ózin joq etiwge ılayıq. Basqa paydalanıwshılar waqıyalardan sharshaydı hám jaysha bunday talqılawdan uzaqlasadı.
№ 8. Jeke jazbalar huqıqın húrmet etiń.
# 9 : Óz kúshińizdi ózimshillik penen talan-taraj etpeń.
Virtual mákandaǵı ayırım adamlar ózlerin professionallar, eyslar hám ekspertler sıyaqlı sezedi. Bul sistema administratorları, moderatorlar hám onlayn oyınlardaǵı ekspertlerge tiyisli. Bul adamlar qolında keńlew kepillikler hám bilimlerge iye, sol sebepli de úlken múmkinshilikler hám artıqmashılıqlarǵa iye. Biraq bul olardan paydalanıw múmkin degeni emes. Sistema administratorları hám moderatorlar jeke xabarlardı oqimawi kerek.
#10 Basqalardı qáteleri ushın keshiriń.
Hámme jańa baslanıwshilar edi. Basqa adamlardıń qáteleri, tekst teriw qáteleri, itibarsızlıq órtı, aqmaqona sorawlar yamasa kereksiz uzaq juwaplar menen jumsaq bolıń. Juwap jazıwdan aldın eki ret oylap kóriń, hátte qolıńız qishısa da. Eger siz ádep-etikadan qanday paydalanıwdı bilseńiz , ol jaǵdayda bul a'depti hámmege hám hámme zatqa u'yretpew ushın sizde litsenziya joq ekenligin umıtpań.
Eger siz kimge onıń qátesin kórsetiwge qarar qılsańız, bunı kópshilik aldında emes, bálki jeke xatta etiń. Kibrli hám tákabbir bolman'. Ońlawlar da grammatik qáteler menen birge keledi. Tarmaq ádep-etika qaǵıydaların buzıw belgileri kóbinese bul ádep-etika qaǵıydalarınıń aynıwı bolıp tabıladı.
Maqala jaqtıma? Ózińiz ushın jańa zatlardı úyrendin'izba? Avtorǵa raxmet - pochtan'ızg'a jańa maqalalar shıǵıwı haqqında xabar alın' hám maqalanı social tu'ymeler járdeminde doslarıńız benen bólisin', kútpegende olar ushın da paydalı boladı!