Reje: Operacion buyım sisteması

Tema: Operacion buyım sisteması menen operacion kompleks sistemasın parıqlap beriń.

REJE:

1. 
   Operacion buyım sisteması
   
2. 
   Operacion buyım sistemasınin’ abzallig’i
   
3. 
   Operacion kompleks sisteması
   
4. 
   Islep shıǵarıw táliminiń buyım (predmet) sisteması.
   

Operatsion buyım sisteması. Islep shıǵarıw táliminiń operatsiya sisteması. Bilgenimizdey ónermadchilik miynet ornın iyelegen mápli islep shıǵarıw miynet qurallarınıń tez rawajlanıwı hám rawajlanıwlashtirilishi menen xarakterlenedi.

Bul dáwirde kelip islep shıǵarıw procesiniń bir qansha bólek elementleri (operatsiyalarǵa ) insan miynetin bolsa bólek usıllarına bolıp, jiberip, jáne onıń nátiyjesinde miynet ónimliligi keskin o'sdi. Bul sistema tálimdiń mazmunı sonnan ibarat shákirt hár qanday buyım tayarlaw processinde qol keletuǵın qatar eń zárúrli operatsiyalardı ózlestiriwdi óz ishine aladı.
Abzallıǵı : operatsiya sisteması sebepli islep shıǵarıw texnologiyasın tuwrı túsiniwi ushın shárt-sharayat jaratadı, tálimdi jańa izbe-iz (ápiwayı operatsiyalardan -quramalı operatsiyalarǵa ) shólkemlestiriw imkaniyatın beredi, bul bolsa miynet kónlikpelerin hám úskeneleri bolıwına, tiykarǵı operatsiyalardı ózlestirip alıwǵa unamlı tásir kórsetedi. (málim waqıt ishinde kóbirek buyım óndiriske eriwiladi).
Bul sistemanıń kemshiligi sonnan ibarat oqıwshılar tárepinen ózlestiriletuǵın kem sanlı operatsiyalar tayarlanatuǵın buyımdıń bóleklengen halda atqarıladı.Operatsion kompleks sisteması. Bul sistema 30 jıllarda kem mexanizatsiyalastırılgan islep shıǵarıw sharayatında jaratıldı. Onıń aldınǵı sistemasınan parqı sonda, ol jaslardı kásipler kóleminde miynetke tayarlaw principi tiykarında ko'rilagan. Bunda tálim eki basqısh : dáslepki 3-5 texnologiyalıq operatsiyanı basqarıwdı shınıǵıw etiwi jolı menen dáslepki kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi payda etedi, ilgeri uyreniletuǵın operatsiyalardı qandayda bir miynet obiekti (kóbinese paydalı miynet ónimi) islew menen birlestiriwden ibarat bo'lar edi.
Ekinshi tálim dáwirinde oqıwshılar náwbettegi 3-5 texnologiyalıq operatsiyalardı da tap birinshi sıyaqlı ózlestirediler hám aldınǵına súyenediler.Oqıtıwshınıń oqıwshılardı bilim kónlikpe hám ilmiy tájriybeler menen qurallandırıwı hám oqıwshılar tárepinen olardı ózlestiriw usılları oqıtıw metodı dep júritiledi.
o'qitish metodın sabaq processinde qanday sharayatta túrin qollap alıp barılıwına oqıtıw forması dep ataladı.
Miynet tálim oqıtıw sistemasında didaktik maqsetke erisiwde bir qansha oqıtıw formalarınan paydalanıladı.
Sabaq (ámeliy shınıǵıw ) oqıw ustaxonalarida joba tiykarında málim oqıwshılar sanı menen alıp barılatuǵın shınıǵıwdıń tiykarǵı forması bolıp tabıladı. Oqıw ustaxonalarida oqıwshılar sanı 15-20 dan ortsa oqıtıwshı tárepinen basqarıw qıyın bolǵanlıǵı sebepli tiykarlanıp klass eki gruppaǵa bólinedi. Házirgi kúnde ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 5-9 klasslarında oqıwshılar sanı qala mekteplerinde 25 hám odan artıq, awıl mekteplerinde 20 hám odan artıq bolsa, miynet tálimi sabaqları sol klaslarda oqıwshılardı eki gruppaǵa ajratgan halda alıp barıladı.
Bunnan tısqarı mektep oqıw ustaxonalaridagi sabaqlardı shólkemlestiriwdiń tómendegi formaları bar.
oqıtıwdı frontal shólkemlestiriw, bunda klasstaǵı barlıq oqıwshılardı atqarap atırǵan buyımları birdeyde bolıp tabıladı. Lekin ekenin aytıw kerek oqıwshınıń jumıs tempi hár-xil bolıp tabıladı. SHuning ushın sabaqtı frontal tashkil etiledi. Miynet wazıypasına kiretuǵın hár túrli operatsiyalardı oqıwshılar atqarayotganini kóremiz. Áhmiyetlisi sonda oqıtıwshı ótip atırǵan sabaqtı pútkil klass ushın túsintiredi. Bul bolsa
oqıtıwdı birinshi basqıshlarında, bilim hám ilmiy tájriybeler payda etiwde áp-áneydey nátiyjeler beredi.
Oqıtıwdı zveno formada shólkemlestiriw.
Bunda klass 3-5 ten zvenolarga bólinedi hámhár birine bólek miynet wazıypaları beriledi. Óz gezeginde zveno aǵzaları da ayırım –ayırım jumıs operatsiyaların óz-ara kelisip atqaradılar. Sabaqtı bunday shólkemlestiriwde oqıtıwshı oqıw materialları yamasa atqarılatuǵın jumıs obiektin hámme ushın túsintira almaydı, bálki hár bir zveno menen bólek-bólek isleydi. Oqıwshılar málim dárejede bilim, ilmiytájriybemenenqurallanǵanbolǵanlaridaginabulformadanpaydalansaboladı. Studentlerdi hár tárepleme bárkámal rawajlanǵan, házirgi zaman ruwxında tárbiyalanǵan, bazar ekonomikası dáwirinde tálim-tárbiya jumısın shólkemlestiriw jáne onı amalga asırıwǵa tiyisli aktual mashqalalard iunamlı hal eta alatuǵın, milliy ǵárezsizliki deyası, milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlarimizni tereń xis etip, olardı tálim-tárbiya mazmunına sińirib oladigan shaxs – miynet tálimi oqıtıwshı retinde qáliplestiriw bolıp tabıladı. Shu menen birgelikte studentlerdi ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń «Miynettálimi» pánin DTS talapları tiykarında shólkemlestiriw hám oqıtıw, pedagogika, psixologiya hám arnawlı pánler den alǵan bilimlerin sáwlelengenlestirgen halda tálim-tárbiya procesin shólkemlestiriw hámámelge asırıw jolların bolajaq miynet tálim oqıtıwshıların temaǵa tiyisli bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeler menen qurallandırıw jáne onı oqıwshılarǵa oqıta alıwdan ibarat.
Miynet tálimi metodikası páninde studentler oqıtıw principlerı hám mazmunı, forma hámmetodları, miynet tálimi baǵdarı boyınsha programmalar mazmunı, miynet tálimi sabaqları hám sabaqtan tısqarı jumıslarda oqıwshılardıń pikirlew qábiletlerin ósiriw, oqıw hám metodikalıq ádebiyatlardı úyreniw hám de analiz qılıw, sabaqlardı joybarlaw, normativ hújjetlerdi júrgiziw, miynet tálimi oqıw bólmeleriniń buyımlanıwı, pedagogikalıq ámeliyattıń maqseti, wazıypaları hám mazmunı, kurs jumısların orınlaw, oqıw-materiallıq texnikalıq baza analizi, respublika tálim orayı, kesellikti anıqlaw orayı iskerligi menen tanısadılar. Pánni oqıtıwdan maqset-studentlerge ulıwma orta bilim beriw mekteplerinde oqıtılatuǵın texnologiya páni metodologiyasini, texnologiya sabaqlarında tálim- tárbiya jumısın shólkemlestiriw jáne onı ámelge asırıw, texnologiya pániniń oqıw normativ hújjetlerin analiz qılıw hám qayta islew, texnologiya sabaqların nátiyjeli oqıtıw metodlarınan, sabaq formalarınan paydalana alıw: pedagogikalıq hám informaciya texnologiyalar tiykarında sabaqlardı shólkemlestiriw hám ótkeriw kónlikpesin payda etiwden ibarat.
Bul maqsetke erisiw ushın pán studentlerdi teoriyalıq bilimler, ámeliy kónlikpeler bolajaq texnologiya páni oqıtıwshıların pedagogikalıq –psixologiyalıq bilimlerdi mektep oqıwshılarında umummehat, kásip tańlawǵa jibesh hám ulıwma kásiplik kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriw processinde nátiyjeni ámelde qollanıw:
pedagogikalıq –psixologiyalıq bilimler, tikkeley saylanǵan tarawlarǵa hám jańa pedagogikalıq, informaciya texnologiyaları tiykarında metodikalıq mashqalalardi sheshiw:
texnologiya páni oqıw ustaxonalarini talap dárejesinde buyımlaw jáne onı qadaǵalaw : mekteplerde texnologiya sabaqların oqıtıwdı nátiyjeli shólkemlestiriw hám de onı ámelge asırıw metodikasın qáliplestiriw wazıypaların atqaradı.Tálim hám tárbiya procesi ósip kiyatırǵan jetkinshekti jámiyet talapların ózin de sáwlelendiriwshi social buyırtpa tiykarında turmıs qatayarlawdan ibarat. Tálim hám tárbiya processinde jaslar ájdadlar tárepinen tóplanǵan bilim, ádep, úrp-ádet, mádeniyat hám miynet kónlikpelerin ózlestiriwi, turmıslıq tájiriybe tiykarında jámiyette óziniń múnásip ornın iyelewi, potencialı hám dúnyaǵa kózqarasınıń qáliplesiwinde pedagog shaxsı, onıń kásiplik uqıpı zárúrli áhmiyetke iye boladı.
Oqıtıwshına qoyılatuǵın kásiplik talaplar kompleksi pedagogikalıqi skerlikke tayınlıq dárejesi retinde belgilenedi. Birinshi tárepden onıń quramında psixologiyalıq, psixofiziologikalıq hám fizikalıq tayarlıqtı, ekinshi tárepden ilimiy-teoriyalıq hám ámeliy qábiletlerdi kásiplik maxorat hasası retind ebólek ajıratıp kórsetiw múmkin.Oqıwshılarda kásiplik ilmiy tájriybesi tek ayırım miynet usılların ǵana orınlaw arqalı quram taptırıladı. Miynet operatsiyası hám ásirese, miynet procesin ózlestiriwdeg iulıwmalıq principi esapqa alınsa, gáp tek kásiplik kónlikpeni quram taptırıw haqqında aytıw múmkin, sebebi kásiplik kónlikpediń ózi bu l waqıtta quramalı dúzılıwǵa iye boladı.
Islep shıǵarıw táliminiń buyım (predmet) sisteması. Bul sistema yarım kustar islep shıǵarıw sharayatında payda bolǵan hám biro tala qol kúshi hám qalaq texnologiya ǵa tiykarlanǵan edi.
Buyım sisteması payda bolǵan dáslepki dáwirde, yaǵnıy ónermentler miynetiniń mazmunı etarli dárejede obiektiv texnikalıq analizdan ótkerilmagan dáwirde usı sistema stixiyali tárzde qollanilar edi, yaǵn ıy tálim tahlid qılıw (óner úyreniw) xarakterinde bo'lar edi.
Bul sistemaǵa muvoffiq shákirt buyımların arnawlı bir izbe-izlikte miynet processlerin quramalılasıp barıwı tártibinde tayarlaw kerek edi. (ápiwayı operatsiyalaw quramalı operatsiyaǵa ).
Bul sistemanıń unamlı tárepi sonnan ibarat edi ki shákirt buyımdı tayarlaw procesin basınan aqırıǵa shekem túrli kóleminde iyelep alıwı kerek edi. Ol ó z miynetin pirovord maqset áne sol tayarlanǵan buyım dep bilerdi hám ol jaǵdayda miynetke qızıǵıwshılıq oyatardi.
Buyım sistemasınıń kemshiligi sonnan ibarat edi, óner úyreneip atırǵan shákirt usılların hám operatsiyaların úyreniw ushın talay uzaq waqıt talap etińardi, bul bolsa ósip baratırǵan óndiriske qarsıb olıp tushar edi. SHunday etip ónermentshilik óndiristiń arnawlı bir basqıshları buyım sisteması unversal jumısshı (ónerment) menen xarakterlenetuǵın islep shıǵarıw talap hám maqsetlerine juwap bereredi.Miynet tálimi páninen oqıwshılar tómendegi bilimlerge ıyelewleri kerek: miynet tálimi páni haqqında ulıwma maǵlıwmattı biliw. Qaǵazlar hám kartonlar haqqında ulıwma maǵlıwmatlardı, qaǵazdı búklew usılların, “Qish” tábiyat kórinisin applikatsiya usılında islewdi, arsha aǵashına osiladigan túrli oyınshıqlar, qutı, shapka, gúrreshe, stakan, baspaqsha soǵıwdı, túrli bayramlar ushın nıqaplardı soǵıwdı, maydanlanǵan reńli qaǵazlardan mozaika usılında miyweler formasın soǵıwdı, reńli qaǵazlardan qırqılǵan geometriyalıq sırtqı kórinisler menen islewdi, reńli qaǵazdan qırqılǵan geometriyalıq sırtqı kórinislerdi bir-birine elimlashni, bayramlarǵa qutlıqlaw xatlar tayarlawdı, mıywe hám palız eginleri urıwlarınan applikatsiya usılında yo'lsimon naǵıs dúziwdi, tigiwshilik haqqında maǵlıwmattı, tigiwshilikte isletiletuǵın ásbaplardı saqlaw, tuwrı jik tıgıwdı ; ılay hám plastilin menen islewdi, plastilindan túrli haywanlar formasın soǵıwdı biliw; aspazshılıq haqqında ulıwma maǵlıwmattı ; aspazshılıq ásbap –úskeneleri haqqında maǵlıwmatlardı ; awıl xojalıq miyneti túrleri, ósimlikler hám gullerdi kútimlewd ibiliw; tábiyiy materiallar haqqında ulıwma maǵlıwmattı, mektep eruchastkasındaǵı gullerdi kútimlewdi, tábiyiy, shıǵındı materiallardan oyınshıqlardı hám de túrli maketlarni qurıw -soǵıwdı biliw.