Reje: Temperament haqqinda uliwma tusinik

Tema: Temperamentin’ hazirgi kundegi teoriyalari.
Reje:

1. 
   Temperament haqqinda uliwma tusinik
   
2. 
   Temperamentin’ u’yreniw tariyxi
   
3. 
   Temperament teoriyalari
   

Malumki, adamlar minez-qulıq hám iskerlik motivları salıstırǵanda teń bolǵanda, birdey sırtqı tasir etkende, bir birinen tasirchanligiga hám korsatayotgan energiyasına kora sezilerli dárejede parıq etediler. Atap aytqanda, birdey kisi asteni, basqası asıgıwdı yoktiradi, birdey adamlarǵa sezimlerdiń tez oygonishi tán bolsa, basqasına bolsa kemsalıyqalıq xos bolıp tabıladı, basqa birovni keskin ım-ishara -belgiler, manoli mimika, basqasınıń háreketlerinde ogir-bosiqlik, júziniń oǵırı kem háreket etiwi ajıratıp turadı. Kisiniń háreketler degi ozgarishi tábiy kopincha tárbiyalanǵan ustanovkalar (korsatmalar) va ádetke, jaǵdaydıń talabına hám sol sıyaqlılarǵa baylanıslı baladı. Biraq SOZ yuritilayotgan individual ayırmashılıqlar azlarınıń tuyme tiykarına iye bolıwı shubhasız bolıp tabıladı. Bul sol zat menen tastıyıqlanadiki, bunday ayırmashılıqlar balalıǵıdayok malum bala baslaydı, minez-qulıqtıń hám iskerliginiń túrli tarawlarında korinadi hám bólek turaqlılıǵın menen ajralıp turadı. Individke tán dinamikalıq pazıyletler ozaro ishki boglanishga iye bolib, oziga tán dúzılıwdı quraydı.

Temperamentning qásiyetleri psixikaning individual qásiyetlerinen bolib, insan psixik iskerliginiń atıwın, dinamikasın belgilep beredi.
Psixik iskerlik dinamikası tek temperamentga baylanıslı emes. Psixik iskerlik dinamikası kisiniń motivlarına, psixik jaǵdaylarına da baylanıslı bolıp tabıladı. Ol halda temperament hám kisiniń iskerligine tasir etiwshi ayrıqshalıqlardı qanday parıqlaw múmkin. Onıń ushın tómendegi belgilerdi esapqa alıw zárúr.
1. Temperament qásiyetleri tek bir túrdegi emes, bálki hár túrlı hám túrli maqsetler degi iskerlik túrlerinde, mehnatda, oyinda, sportda, oquv mashgulotlari processinde nomoyon baladı.
2. Temperament qásiyetleri adam ómiriniń pútkil dawamında yamasa malum bóleginde turaqlı hám ozgarmas bolıp tabıladı.
3. Temperament qásiyetleri bir-biri menen tosınarlı emes, bálki nızamlı boglangan bolib málim dúzılıwdı qurayd
Shunday qilib, temperamentning xususiyatlari deganda, bir inson psixik faoliyati dinamikasini belgilovchi psixikaning barqaror individual xususiyatlarini tushunamiz. Bu xususiyatlar turli mazmundagi faoliyatlarda, motivlarda, maqsadlarda nisbatan ozgarmaydi hamda temperament tiplarini xarakterlovchi tuzilishni hosil qiladi.
Temperament lotincha - temperamentum - qismlarning nisbati degan manoni anglatadi. Qadimda kishidagi tuygular va harakatlarning xususiyatlari uning tanasidagi "sharbatlarning" (suyuqliklarning) miqdoriga, ularning nisbatiga bogliq deb hisoblanar edi. Bularning aralashmasi temperamentdir.
Qadimgi grek vrachi va tabiatshunosi Gippokrat (eramizdan oldingi V asr ) taxmin qilgan: bir xil odamlarning organizmida safro yoki ot (chole) kop bolsa - xolerik; qon (sanguis) kop bolsa - sangvinik; shilliq narsa - balgam (phlegma) kop bolsa - flegmatik, qora safro (melane chole) kop bolsa melanxolik tipiga kiradi. Uningcha, organizmdagi otning xususiyati quruqlikni saqlab turish (xolerik), qonning xususiyati issiqlikni saqlab turish (sangvinik), qora otning xususiyati namlikni saqlab turish (melanxolik), balgamning (shilimshiq modda) xususiyati sovuqlikni saqlab turish (flegmatik) demakdir.
Keyinchalik temperament togrisidagi bu taxmin rad qilindi. Lekin temperamentning 4 guruhga bolinishi va ularning nomlari saqlab qolindi.
Temperament xususiyatlarining ilmiy sabablarini I.P. Pavlov yuksak nerv faoliyat tiplari haqidagi talimotida ochib berdi: I.P. Pavlov yuksak nerv faoliyat tiplari deganda hayvonlarda va odamda nerv tizimining faoliyatidagi eng muhim xususiyatlarning chatishuvini tushunar edi. I.P.Pavlov itlarda tajriba otkazdi.U hayvonlarning nerv tizimini: a) qozgalish va tormozlanishning kuchiga ; b) bu jarayonlarning muvozanatiga ; v) ularning ildamlik darajasiga qarab bir-biridan farq qilishini aniqladi.
A)Nerv tizimining kuchi hujayralardagi fiziologik moddalarning zahira miqdori bilan belgilanadi. Kuchli tipdagi nerv tizimida bunday zapas kop, kuchsizda kamdir. Nerv tizimining kuchi, avvalo kuchli qozgovchilarga bardosh bera olish qobiliyatida korinadi.
B) Qozgalish va tormozlanish baravar darajada kuchli yoki kuchsiz bolganda nerv tizimida muvozanat boladi. Bulardan biri kuchliroq yoki kuchsizroq bolsa muvozanat bolmaydi.
V) Nerv tizimining ildamligi (labilligi) miya pustining biron qismidagi qozgalishning tormozlanish bilan (yoki aksincha) naqadar engil almashinishidan iborat. Bu eng muhim narsa. Shu belgilarga qarab nerv tizimi 4 tipga ajratildi. Bu ajratish Pavlov fikricha, Gippokratning 4 temperament tipiga togri keladKúshli, teń salmaqlılıqlı, epshil tip. Serharakat tip. Sangvinik
Kúshli, teń salmaqlılıqlı, inert (sustkash) tip. Ogir, saldamlı tip. Flegmatik.
Kúshli lekin teń salmaqlılıqsız, yaǵniy qozgalish tormozlanishdan ústin shıǵıs qızǵın, jushqin tip. Xolerik.
Kúshsiz tip. Melanxolik.
. Krechmer o'zining «Dene hám xarakter dúzilisi» (1921) atlı shıǵarmasında bayanlaǵan temperamentlar tipologiyasini islep shıqtı. Onıń tiykarǵı ideyası dene dúzilisiniń málim tipiga iye bolǵan adamlar málim psixik ayrıqshalıqlarǵa ıyelewinen ibarat edi. E. Krechmer tórt qıylı tiykarǵı konstitutsion tiplarni ajratdi, bularǵa leptosomatik, piknik, atletik, displastiklarni kirgizdi.
Leptosomatikka mort dene dúzilisi, bálent boy, tegis tós qápesi, tar elka, uzın hám júdegen ayaq-qol xos bolıp tabıladı. Piknik - may toqıması rawajlanǵan, oǵada tompaq, ortasha yamasa tómen bo'yli, úlken qarınlı, keńeyip ketken dene hám kalta moyinde jaylasqan dumaloq gellege iye. Atletik - bulshıq etleri rawajlanǵan, kuchli dene dúzilisine iye, bálent yamasa ortasha bo'yli, keń elkali, tar bókseli adam. Displastik - formasız, nadurıs dene dúzilisine iye bolǵan adam. Bul tipdagi individler dene dúzilisiniń túrli kemshilikleri menen ajralıp turadılar, mısalı, oǵada bálent boy, proporcional bolmaǵan dene dúzilisi.
Kórsetip ótilgen tiplarning dene dúzılıwları menen E. Krechmer úsh qıylı temperament: shizotimik, iksotimik, siklotimiklarni ajratdi. SHizotimikastenik dene dúzilisine iye, ol adamovi, keyiptiń ózgerisleriga beriluvchan, gejir, pikir hám qarawların ózgertiwge beyim emes, átirapǵa qıyınshılıq menen iykemlesedi. Kerisinshe, iksotimikatletik dene dúzılıwǵa iye, xotirjam, ım-ishara -belgileri tiyilgan tásirlersiz adam, joqarı bolmaǵan oylaw mayısqaqlıǵına iye, kóbinese maydashı. Piknik dene dúzilisinesiklotimik ega boladı, onıń sezimleri shadlıq hám qapalıq ortasında ózgerip turadı, odamlar ańsat baylanısqa kirisiwedi, qarawları haqıyqatlıqqa sáykes keledi.
Krechmer teoriyası Evropada keń ommalashdi. AQSHda XX ásirdiń 40 -jıllarında Ol. SHeldonning temperament konsepsiyası keń tarqaldı. Bul konsepsiya tiykarın dene hám temperament - bul adamdıń bir-biri menen óz-ara baylanısqan kórsetkishleri haqqındaǵı shamatashkil etedi. Onıń pikirine kóre, dene dúzilisi onıń wazıypası bolǵan temperamentni belgilep beredi. SHeldon dene dúzilisiniń tiykarǵı tipleri bar ekenligi haqqındaǵı gipotezadan kelip shıǵıp, olardı tariyplewde embriologiya atamalarınan paydalanadı.
Ol úsh qıylı tipni ajratdi: endomorf (endodermadan tiykarınan ishki organlar payda boladı ); mezomorf (mezodermadan muskul toqıma payda boladı ); ektomorf (ektodermadan teri hám nerv toqıması payda boladı ). Endomorf tipiga tiyisli adamlarǵa hálsiz, kúshli rawajlanǵan may toqımalı dene dúzilisi, mezomorf tipiga kelgenler hám bekkem dene dúzilisi, úlken fizikalıq kúsh xos bolıp tabıladı, ektomorfga bolsa - mort dene dúzilisi, tegis tós qápesi hám uzın jińishke kúshsiz muskullı ayaq-qol tán. Sheldon boyınsha, bunday tipdagi dene dúzılıwlarına temperamentlarning málim tipleri sáykes keledi, ol denediń málim shólkemleri vazifalaridan kelip shıǵıp, tómendegishe atadı : visserotoniya (ishki organlar ), somatotoniya (dene) hám serebrotoniya (mıy). Málim dene dúzilisiniń artiqmashliǵin sheldon uyqas túrde visserotoniklar, somatotoniklar hám serebrotoniklar dep ataydiva hár bir adam ózgesheliklerdiń bunday gruppalarına iye boladı dep esaplaydı.
Házirgi zaman psixologiyasida bunday tiplarning kóbisi insan psixik qasiyetlrining qáliplesiwinde ortalıq jáne social sharayatlardıń áhmiyeti tuwrı bahalanmaganligi sebepli qattı sın pikir astına alınadı. Organizmde dominantlik hám basqarıwshı wazıypalardı atqaratuǵın nerv sisteması wazıypalarınıń ayriqsha qásiyetlerin úyreniwge tiykarlanǵan konsepsiyalar saldamlı itibarǵa ılayıq bolıp tabıladı. Nerv processleri birpara ulıwma ózgeshelikleriniń temperament tipleri menen baylanısı teoriyasıI. P. Pavlov tomonidan usınıs etilgen edi. Ol izertlew ushın Krechmer sıyaqlı deneler hám qan tamırlarınıń sırtqı dúzilisin (P. F. Lesgaft) emes, bálki pútinorganizmni aldı hám ol jaǵdayda bas miyani ajıratıp, ilimiy izertlew ob'ekti retinde onıń ózgesheliklerin belgilep shıqtı. [Переслано от from-to.uz]
Bul jantasıwdıń abzallıǵı baslanǵısh jaǵday retinde biologiyalıq tuwındınıń qosımsha hám ekilemshi belgileri emes, bálki insan organizminiń etakchi sisteması - oraylıq nerv sisteması belgileri alınǵanlıgınan ibarat edi.

Pavlov tárepinen ótkerilgen izertlewler temperamentning fiziologikalıq tiykarların túsiniw ushın áhmiyetli bolǵan tájiriybeler retinde bahalanadı.

Temperament teoriyasınıń rawajlanıwına orıs psixologiyasida B. M. Teplov katta úles qosdı. Ol temperament ózgesheliklerine psixik iskerlik dinamikasın xarakterleytuǵın turaqlı psixik ózgesheliklerdi kirgizdi. Temperamentning individual qásiyetlerin temperament ol yamasa bul ózgeshelikleri rawajlanǵanlıq dárejesi menen túsintiredi. Temperamentning áhmiyetke iyelik etiw ózgesheliklerine tómendegiler kiritilgen edi: júdá kúshsiz sırtqı hám ishki tásirinlerge juwap bildiriw uqıpı -emotsional qo'zg'aluvchanlik; diqqatning qo'zg'aluvchanligi - bul individ psixikasining kelisiwshi wazıypasın belgileytuǵın temperament ózgesheligi, ol tásirleytuǵın jedelliginiń júdá kishi ózgerislerin bayqaw uqıpınan ibarat ; emotsiyalar kúshi, uning tiykarǵı waziypası, Teplov pikrine qaraǵanda, motivlardıń qandirilishi yamasa qandirilmasligiga baylanıslı túrde iskerlikti quwatlawdan ibarat ; xavotirlanish, Teplov pikirine kóre, ol abaylı jaǵdayda emotsional qo'zg'aluvchanlikdan ibarat, Teplov ádetdegi sharayatlarda qáwipleniw hám emotsional qo'zg'aluvchanlikni ajratadı, sebebi, emotsional qo'zg'aluvchanlik seskantiruvchi tásir kúshine baylanıslı emes, qáwipleniw bolsa ol menen tuwrıdan-tuwrı baylanısqan ; ixtiyorsiz háreketlerningreaktivligi, olardıń wazıypası áyne waqıtta tikkeley tásir kórsetip atırǵan jaǵday hám seskantiruvchilarga salıstırǵanda kelisiwshi reaksiyalar jedelliginiń asıwınan ibarat ; irodaviy maqsetke jóneltirilgen háreket aktivligi, Teplov pikirine tiykarınan, gózlengen maqsetke muwapıq túrde jaǵdaynı qayta dúziw jolı menen kelisiw aktivligin asırıwda kórinetuǵın boladı ; egiluvchanlik - rigidlik, wazıypası iskerliginiń ózgeriwshen talaplarıga moslashishdan ibarat ; rezistentlik, wazıypası baslanǵan iskerlikti bosanıwtiruvchi yamasa toqtatuvchi barlıq ishki hám sırtqı sharayatlarǵa qarsılıq kórsetiw uqıpınan ibarat ; sub'ektivlashtirish, Teplov pikrine qaraǵanda, iskerliginiń sub'ektiv obrazlar hám túsinikler járdeminde dárejelerin kúsheytiwden ibarat.

Temperament ózgeshelikleriniń joqarıda keltirilgen xarakteristikalarınan eki tiykarǵı juwmaq shıǵarıw múmkin: birinshiden, temperament ózgeshelikleri psixik processler dinamikasında hám individ aktivligi dárejesinde kórinetuǵın boladı, ekinshiden, bolsa temperament iskerlik menen ajıralmas baylanısqan bolıp tabıladı. Bular ilimpazlardıń keyingi izertlewlerinde rawajlantırıldı. [Переслано от from-to.uz]

Ataqlı psixofiziolog v. M. Rusalov asab sisteması qasiyetlri konsepsiyası tiykarında 1980 jıl aqırlarında temperament ózgeshelikleriniń tariypini alıp kelgen. Ol fiziologiyaning házirgi zaman maǵlıwmatlarınan paydalandı. v. M. Rusalov, P. K. Anoxinning funksional sistemalar teoriyasınan kelip shıqqan halda, tórtew qıylı bloktan ibarat -axborotni saqlaw, háreketlentiriw hám qayta islew (afferentsintez blokı ), programmalastırıw (qarar qabıllaw ), atqarıw qılıw hám teris baylanıs sıyaqlı afferent sintezning keńligi hám torligiga, hulq-atvorning bir programmadan ekinshisine ańsatlıq penen ótiwge, hulq-atvor ámeldegi programmasınıń ámelge asıw tezligi hám háreket real nátiyjesiniń óz akseptoriga uyqas kelmewine salıstırǵanda seziwsheńligine baylanıslı bolǵan temperamentning ózgesheliklerin ajratdi.

Buǵan muwapıq túrde temperamentning dástúriy psixofiziologikalıq bahalanishi ózgerdi hám aktivlik menen seziwsheńlıq sıyaqlı eki kórsetkishtiń ornına keleside: ergiklik (shıdamlılıq ), mayısqaqlıq, tezlik hám emotsionallik (seziwsheńlıq ) sıyaqlı tórt qıylı strukturalıq bólim ajratıladı. Temperamentning bunday strukturalıq bólimleriniń barlıǵı v. M. Rusalov pikirine kóre, biologiyalıq hám násillik tárepten belgilengen bolıp tabıladı. Tap sonday, temperament nerv sistemasınıń ózgesheliklerine baylanıslı, olar bolsa óz gezeginde, mıy hám ulıwma nerv sistemasınıń integrativ, analitik hám ulıwmalastıratuǵın iskerligin támiyinleytuǵın funksional sistemalardıń tiykarǵı qásiyetleri retinde tushunilishi kerek.

v. M. Rusalov konsepsiyası kózqarasınan temperament - bul psixobiologik dáreje bolıp, onıń ózgeshelikleri tolıqlıǵınsha na tug'ma, hám na ortalıqqa baylanıslı bóle aladı. Olar, v. M. Rusalovning pikrine qaraǵanda, insannıń násillik belgilengen individual biologiyalıq ózgeshelikleriniń «tizimli ulıwmalastırilishidan» ibarat esaplanadi, olar «turli xildagi xızmetlerge aralasıp, az-azdan ózgerediler hám iskerliginiń mazmunınan qaramastan, invariant ózgesheliklerdiń birlestiriwgen, sapa tárepinen jańa, individual turaqlı sistemasın payda etedilar»2.

Insannıń jismli iskerlik hám baylanıske muwapıq túrde temperament ayırım ózgeshelikleri bólek kórip shıǵilıwı zárúr, sebebi, bul iskerlik túrlerinde olar túrlishe kórinetuǵın boladılar, dep shama etiledi.

Aytilganlarni ulıwmalastırǵan halda, avtorlardıń kóbisi temperament ózgeshelikleri hám olardıń ańlatılıwın organizmdiń fiziologikalıq qásiyetleri menen baylanıslılıqta úyreniwlerin aytıp ótiw kerek. [Переслано от from-to.uz]
Intellektual iskerliginiń dinamikalıq qásiyetleri. Temperamentning kórinetuǵın bolıwınıń ush tarawı ámeldegi: ulıwma aktivlik; qural salasınıń qásiyetleri hám sezimiylik qásiyetleri. Ulıwma iskerlik insannıń átirap -ortalıq menen óz-ara tásiriniń intensivligi hám kólemi menen belgilenedi - fizikalıq jáne social. Bul parametrge kóre, adam bolıwı múmkin: inert, passiv, xotirjam, aktiv, aktiv, ǵajarlı. Motor salasındaǵı temperamentning kórinetuǵın bolıwın ulıwma iskerliginiń ayriqsha ańlatpası dep esaplaw múmkin. Bularǵa pát, tezlik, ritm hám háreketlerdiń ulıwma sanı kiredi. Temperamentning kórinetuǵın bolıwı retinde emotsionallik haqqında sóylegende, olar tásirlilik, bayqaǵıshlıq, impulsivlik hám basqalardı ańlatadı.
Úyreniw tariyxı dawamında temperament mudami organizmdiń fiziologikalıq qásiyetleri menen baylanıslı bolǵan. Tálimdiń bul fiziologikalıq bóliminiń túbirleri áyyemgi dáwir barıp taqaladı, sonda Gippokrat dene degi ámelde barlıq ideyasına tıykarlanıp, temperamentning tórt túrin xarakteristikalaǵan. turli suyıqlıqlar (qan, ashıw, shilimshiq hám qara ashıw ) hám olardan birewiniń ústinligi. Hár bir temperamentning atı húkimran suyıqlıq nomiga uyqas kelerdi. Gippokrat temperamentga sap fiziologikalıq yondashgan. Ol bunı insannıń psixik turmısı menen kómekshi feyildi hám hátte júrek yamasa bawır sıyaqlı bólek organlardıń temperamenti haqqında gápirdi. waqıt ótiwi menen hár bir suyıqlıq insanda málim psixik ayrıqshalıqlardı keltirip shıǵarıwı kerekligi usınıs etildi. Sonday eken, psixologiyalıq xarakteristikalar - túrli temperamentlarning " portretlari" payda boldı. [Переслано от from-to.uz]
Temperament haqqındaǵı táliymat eki tiykarǵı jónelis boyınsha rawajlanǵan : fiziologikalıq hám psixologiyalıq.
Fiziologikalıq sızıq temperamentning organikalıq tiykarların izlew jolınan bardı. Olar qandıń ximiyalıq quramın, qan tamırlarınıń keńligi hám qalıńlıǵın, elementlar almasınıwınıń qásiyetlerin, ishki sekretsiya bózining iskerligin, nerv hám bulshıq et toqımalarınıń tonusini, nerv sistemasınıń qásiyetlerin atadılar. Aqırǵı gipotezani I. P. Pavlov jáne onıń shákirtleri B. M. Teplov hám v. D. Nebilitsin islep shıqqan. Shártli reflekslarni rawajlandırıw boyınsha ıytlarda ótkerilgen tájiriybelerdi analiz qılıw nátiyjesinde haywanlarda nerv sistemasınıń ush ózgeshelikiniń kórinetuǵın bolıwı anıqlandi: kúsh, teń salmaqlılıq hám jıldamlıq.
Biraq, keyingi izertlewler sonı kórsetdiki, tájiriybelerde temperament túrlerinen birine minez-qulıqı menen baylanıslı bolǵan haywanlar nerv sistemasınıń ǵayrıoddiy qásiyetlerin kórsetdi. Sol sebepli sxemadan waz keshiw kerek edi.
Az-azdan " temperament" sózi óz áhmiyetin joǵatdı hám sózler menen almastırildi
" Genotip" hám " fenotip". Pavlov genotipni nerv sistemasınıń tug'ma bazası retinde belgilep, onı temperament túsinigi menen baylanıstırdı. Fenotip, tug'ma ayrıqshalıqlar hám tárbiya sharayatlarınıń muwapıqlıǵı nátiyjesinde payda bolǵan joqarı asabiy iskerlik bazası retinde xarakter menen baylanıslı. [Переслано от from-to.uz]
Bul teoriyanı islep shıǵıw processinde nerv sistemasınıń taǵı bir qansha qásiyetleri anıqlandi. Házirgi waqıtta jergilikli fanda insan nerv sisteması qásiyetleriniń 12 ólshewli klassifikaciyası qabıl etilgen. Tórtew tiykarǵı ózgeshelik: qozǵalıw hám inhibisyon menen ajralıp turatuǵın kúsh, jıldamlıq, dinamizm, labillik 8 tiykarǵı ózgeshelikti quraydı. Teń salmaqlılıqta parq etiwshi birdey tiykarǵı ózgeshelikler 4 ekilemshi ózgeshelikti payda etedi.
Eń kóp úyrenilganlari:
Seziwsheńlıq shegarasın belgileytuǵın nerv sistemasınıń kúshi;

Reakciya waqtın anıqlaytuǵın asabiy processlerdiń jıldamlıǵı ;

Nerv processleriniń teń salmaqlılıqı.
Nerv sistemasınıń ózgesheligi retinde kúsh kúshli yamasa uzaq dawam etetuǵın tınıshsızlanıwlı jaǵdayda mıy kletkalarınıń islew shegarasın sáwlelendiredi. Kúshli tip nerv kletkalarınıń shıdamlılıǵı, resurslariniń kem azayıwı menen ajralıp turadı, hálsiz tásirinlerge juwap bermeydi, kishi, shalǵıtuvchi minutalarǵa itibar bermeydi. Kúshli tipga iye bolǵan adam uzaq hám mashaqatlı jumıs waqtında joqarı dárejedegi islewdi saqlaydı. Hátte charchagan sonda da, ol demde dúzelip ketedi, qıyın qápelimde jaǵdaylarda ol ózin qadaǵalaw etedi, sezimiy sesler uyǵınlıǵıın hám kúshin joǵatmaydı. Hálsiz tipdagi nerv sisteması talay názik seziwsheńlıqqa iye, tómen intensivlikdagi stimullarga juwap beriw qábiletine iye. Hálsiz tipdagi adamlar monoton islerdi jaqsılaw orınlasadı, tezirek yadlasadı hám qaǵıyda jol menende olarda shártli reflekslar ańsatlaw qáliplesedi. Kúsh shınıǵıwlarǵa boysunadı (jası menen adam kóbirek sabırlı, biraq, ókiniw menen aytamız, kemrek bayqaǵısh ). Biraq, eger siz oqıtılǵan adamlardı birdey sharayatta qoysańız, genotipik ózgeshelik, álbette, ózin kórinetuǵın etedi.
Nerv sistemasınıń waqıt faktorına baylanıslılıǵınıń quramalı xarakteristikası onıń jıldamlıǵı hám labilligi bolıp tabıladı. Mobillik - qozǵalıw hám inhibisyon processlerindegi ózgeris tezligi (tezligi), ol bir iskerlikten ekinshisine ótiw processlerinde ózin kórinetuǵın etedi. Labillik - qozǵalıw processleriniń payda bolıw tezligi hám keshiwi, nerv procesiniń inhibisyonu hám tawısıw tezligi.