Reje: Topiraq qatlamin xarakterlew (ta’riyplew)

• TOPIRAQ QATLAMIN U’YRENIW

• REJE:

• Topiraq qatlamin xarakterlew (ta’riyplew)

• Geografik landshafttin’ (kompleksti) formalaniwinda topiraqtin’ a’hmiyeti.

• Topiraq qaplamin analiz qiliw.

• T
• O
• P
• I
• R
• A
• Q
• T
• I
• P
• I

• topiraq qatlamin analiz qiliwda u’yrenilip atirg’an aymaqtin’ gewek ana jinislari, mezoklimatli, gidrologik, gidrogeologik sharayatlarina topiraq payda qilatug’in processler sipatinda baxa beriliwi kerek.

• Sol kompleks processleri ta’sirinde ju’zege kelgen zonal topiraqtin’, a’sirese sol oring’a ta’n qa’siyetlerin aship beriw, son’ ol yaki bul topiraq payda qiliwshi processtin’ u’stinlik qiliw arqasinda payda bolg’an topiraq tiplerinin’ geografik tarqaliwin su’wretlewge o’tiw lazim.

• Har bir topiraq tipi o’zine ta’n sha’rayatta payda boladi, sonin’ ushin ol gorizonttin’ qalin’lig’i, ol ya’ki bul gorizonttin’ jaqsi ya’ki jaman sa’wlelengenligi, ren’i, strukturasi, ig’allig’i ha’m shirindige bay ya’ki kambag’allig’i siyaqli belgileri menen basqa topiraq tiplarinen ajiralip turadi.

• Bir orinnan ekinshi bir oring’a barǵan sayın xarakterlenip atırǵan úlkeniń relefi ósimlik qaplamida hám topiraq payda qiliwshi jınıslarda júz bergen barlıq ózgerisler topiraq qaplamina óz tásirin kórsetedi. Topiraq qaplamin izertlew ushın saylanǵan aymaqlar bolsa maydan ta’repinen katka hám ayriqsha komleks sharayatları bolǵan qatar uchastkaların óz ishine aladı. Bunday ha’r tu’rlilik sharayatlarda ha’r qıylı topiraqlardin’ tarqalıwı tábiyiy bolıp tabıladı. Mısalı, úlkemizde mikrorel'efi tegis oypatlıqlar bar, ol jerlerde jer astı suwi júzege shıǵıp turadı. Sol sebepli topiraq — grunt oǵada ig’allang’an, shorlanıw ha’diysesi bolıp turadı, geyde batpaqlasıw dárejesine barıp qaladı. Ig’alliq su’yer ósimlikler o'sedi, ekinshi uchastka bálentlew tegislik, qıyalıǵı bar, sol sebepli jer astı suwı teren’de turadı.

• topiraq qaplamin izertlewde xa’r bir topiraqti xarakteristikalaw oǵan morfologik,. tárepden tolıq anıqlama beriw, diyxanshiliqtin’ qaysı tarawi ushın jaramlı ekenligin tiykarlap beriw maqsetke muwapıq boladı. Xesh bolmaǵanda izertlenip atırǵan aymaqta tarqalǵan zonal topiraqtin’ tiykarǵı tiplerin geografiyalıq tarqalıwın su’wretleytuǵın sxematik topiraq kartasın izertlew esabatına qosımsha etilse paydadan erkin bolmaydı.
• Geografik komplekstin’ qáliplesiwinde topiraqtin’ a’hmiyeti júdá ha’m úlken bolıp tabıladı. Sol sebepli ha’m topiraq haqqinda so’z etilgende álbette topiraq landshaftinin’ aynasi, aziq tu’lik deregi dep ataladı. Dala sharayatında topiraq qatlamin izertlew processinde paydalanatug’in tiykarg’I a’sbap— úskeneler to’mendegiler:
• lopatka, topiraq pishag’i, topiraq burgusi, u’lgi aliw ushin qalta ha’m qag’azlar, jarliqlar, monolitlar ushin yashikler, jip, ruletka, jiynalma metr, dala laboratoriyasi, 10 % qatispali duz kislotasi, Adrionov kompasi, aneroid ha’m basqalar.

topiraq qatlamin izertlewde eń tiykarǵı jumıslardan biri bul topiraq kespelerin bolıp tabıladı. topiraq kespelerin geologik ashıqlıqlarda xam razrezler járdeminde ha’m dúziw múmkin. razrez qazıw tártip — qaǵıydaları tómendegishe:

• 1.topiraq u’yreniletug’in jer tan’lanadi
• 2.Ol jer lopatka menen qaziladi
• 3.Ma’lim sm den son’ onnan u’lgi aliw monolit alinadi.
• 4. Kerekli gorizontlardan u’lgiler alip boling’annan son’. razrez qazilg’an shuqurdan joqaridan to’menge qaray gorizontlardin’ jaylasiwi, topiraqtin’ fizik ha’m ximiyaliq quramlari ta’rtip penen jazip shig’iladi.
• 5. topiraq kespesin jaziwda arnawli sorawnamalardan paydalaniw mu’mkin.

TOPIRAQ KARTALARININ’ MAZMUNI BUL ANALIZ QILING’AN AYMAQTIN’ TOPIRAQ QATLAMININ’ MELIORATIV HALATION JAQSILAW IS-ILAJLARIN ISLEP SHIG’IW MENEN XARAKTERLENEDI.

Razrezdin’	Gorizont	Gorizont	Gorizont jaziw:	U’lgi aling’an
Su’wreti	indeksi	Teren’ligi	Ig’allig’i, ren’i, mexanik
		Ha’m	qurami, struktura, tig’izlig’i,	Teren’lik, sm
		Qalin’lig’i	qosiliwi, jan’a	da 50 — 55 sm,
		i, sm de	jaratpalar, na’wbettegi	95-100 sm,
		100 sm	gorizontqa o’tiw xarakteri.	145-150 sm,
		200 sm		195-200 sm,
		300 sm	Jer asti suwlari	245-250 sm,
			payda boliw teren’ligi va	295-300 sm
			o’rnatilg’an suw da’rejesi,
			batpaqlaniw belgileri,
			sho’rlaniw ha’m basqa ko’rinisleri.