Reje. Ózbekstan xalıq baqsısı, Qaraqalpaqstan xalıq jırawı Jumabay jıraw Bazarov

KURS JUMISI
JUMABAY JIRAW BAZAROV ÓMIRI HÁM JETISKENLIKLERI.

REJE.

Ózbekstan xalıq baqsısı, Qaraqalpaqstan xalıq jırawı
Jumabay jıraw Bazarov.
(1927-jıl-2006-jıl)
«Ózbekstan xalıq baqsısı», «Qaraqalpaqstan xalıq jırawı» Jumabay Bazarov 1927-jılı Túrkmenstan Respublikası házirgi Góne Urgen rayonınıń «Paxtashı» dara diyxan xojalıǵınıń Qaraqushlı degen jerinde dún'yaǵa kelgen. Otızınshı jıllardan keyin kún-kórisi tómenlegen Bazardıń shańaraǵı Xojeli rayonına qaraslı Sarıshúngil awıllıq Keńesine qaraslı Tamır ayaqtaǵı «Pioner» kolxozınıń Shomaq awılına kóship keldi.
7 jasında Jumabay Bazarov Sarıshúngildegi Narimanov atındaǵı qaraqalpaq tilinde oqıtılatuǵın mektepke birinshi klassqa oqıwǵa bardı. Ol mektepte 7 jıl ilim aldı.
1947 jıldıń may ayında ákesi Bazar Jumabaydı aldına shaqırıp alıp, oǵan Esemurat jırawǵa shákirt túsiw ushın alıp barmaqshı ekenin bildirip onı Esemurat jırawǵa shákirtlikke beredi. 1950 jılı 6-yanvar kúni Esemurat jıraw shákirti Jumabay Bazar ulına aq pátiyasın berip aq jol tilep shıǵarıp saladı.
Jumabay jıraw ustazınan úyrengen dástanlardı yadlap, toy merekelerdi qızdırıp júrgende Shomanaydıń jańa ashılǵan jılları rayonlıq mádeniyat bóliminiń baslıǵı bolıp islep atırǵan Edenbay Reymov onı mádeniyat bóliminde ózi menen birge islewge mirát etedi. Solay etip Jumabay jırawdıń miynet jolı Shomanay rayonlıq mádeniyat bóliminde dawam ettiriledi. Bul 1969 jılı edi.
Jetpisinshi jıldan baslap, Jumabay jıraw Qaraqalpaqstan hám Ózbekstan kóleminde ótkerilip atırǵan kóplegen tańlaw, jarıs, ilimiy ánjúmanlar, festivallar, gastrollarǵa qatnasa basladı.
1976-jılı Samarqandta, 1978-jılı Nókiste ótkerilgen fol'klorlıq shıǵarmalardı atqarıwshı baqsı-jırawlardıń jarıslarına qatnasıp, jeńimpaz boldı. Sol jılı Tashkente Nawayı atındaǵı teatrda jırladı.
1980-jılı 12-sentyabr'de Tashkente ótkerilgen III-Pútkil Aўqamlıq tyurkologiyalıq konferenciyaǵa qatnasıp, qaraqalpaq dástanların jırladı. Amerika Qurama Shtatınan kelgen ilimpaz-professor Eliza xanım Lauze-Cirtateli konkurs waqtında Jumabay jıraw atqarǵan bir neshe dástanların magnit lentasına jazıp alıp ketip, óz eline qoyıp bergen.
1981-jılı Germaniyanıń Bonn Universitetiniń professorı Karl Rayxl' arnawlı túrde Qaraqalpaqstanǵa kelip, Jumabay jırawdan bir qatar dástanlardı jırlatıp, úzindi jazıp alıp ketken.
1983-jılı Jumabay jıraw Qashqadáriyanıń Shaxrisabiz qalasında baqsı-jırawlar jarısında jeńimpaz bolıp qayttı.
1984-1987-jılları bir neshe márte Tashkent, Urgench, Nókis qalalarında ótkerilgen baqsı-jırawlar jarısına qatnastı.
1987-jılı Túrkmenstan hám Ózbekstannıń túslik uálayatlarında jaylasqan shegara áskerlerine jiberilgen agitpoezd quramında bir ay bolıp qayttı. Usı jılı jırawımız II-Pútkil awqamlıq festivalǵa qatnasıp, II-orındı iyeledi. Diplom menen sıylıqlandı. Sol jılı Jumabay jıraw Bazarov «Qaraqalpaqstan Xalıq jırawı» húrmetli ataǵın alıwǵa miyasar boldı.
Jumabay jıraw jigirma jıldan aslam Shomanay rayonlıq mádeniyat bóliminde miynet isledi. 1988-jılı onıń 60 jasqa tolǵan yubileyi yanvar ayında saltanatlı jaǵdayda belgilenip ótildi.
1989-jılı Jumabay jıraw Bazarov iyun ayında Shomanay rayonlıq mádeniyat bóliminiń «Ǵulpaq» xalıq ansambli menen Chexoslavakiyaǵa doslıq saparda bolıp qayttı.
Jumabay jıraw Bazarov 1993-jılı Moskvada joqarı oqıw orınlarında oqıp atırǵan student jaslardıń «Nawrız» milliy bayramına qatnasıp qobızda jır tolǵap qayttı. Bul haqqında gazetalarda jazılıp shıqtı.
1994-jılı Túrkmenstan Respublikasında «Ashıq aydın pir»ge baǵıshlanǵan Ilimiy-ámeliy ánjumanda biziń Respublikamızdan kórkem óner sheberleri menen birge qatnasıp qayttı. Sol jılı Alma-ata qalasında dástan jırlap qayttı.
1994-jılı may ayında Alma-ata qalasında ótkerilgen «Túrkiy xalıqlar muzıkasınıń birinshi xalıq aralıq simpoziumında» qatnasıp joqarı baha aldı. Bul haqqında Erkin Qaraqalpaqstan gazetasınıń 1994-jıl 30-iyul'daǵı Q175\16411\-sanında «Almatıdaǵı 6 kún» degen maqala basılıp shıqtı.
1996-jılı Bonn universitetiniń professorı Karl Rayxldıń shaqırıǵı menen Germaniyada bolıp qayttı.
Jumabay jıraw Daǵıstanda ótkerilgen dekadaǵa qatnasıp dástanlardan úzindiler jırladı.
1999-jılı 12-14-may kúnleri Surxandár'yada «Alpamıs» dástanınıń dóretilgenine 1000 jıl tolıwına baylanıslı ótkerilgen saltanatlı yubileyde qatnasqan Jumabay jıraw balası Tobanazar menen dástan jırladı. Bul ánjúmanǵa Ózbekstan Respublikası Prezidenti I.Karimov qatnastı. Erteńine «Alpamıs» dástanın jırlawshı baqsı jırawlardıń xalıq aralıq festivalı ótkerildi.Festivalda Jumabay jıraw Bazarov birinshi orındı jeńip alıwǵa miyasar boldı.
Jumabay jıraw Bazarovtıń xalıq ushın islegen xızmetleri joqarı bahalandı.
Oǵan 2000-jılı 14-mart kúni «Ózbekstan xalıq baqsısı» húrmetli ataǵı berildi.
Jumabay jıraw Bazarov 2006-jılı 8-iyun' kúni 79-jasında dún'yadan ótti.
Jumabay jıraw Bazarov Esemurat jıraw Nurabıllaev ustazınan 3-dástan yad etken «Sháriyar», «Qoblan», «Edige», «Ormanbet biy» tolǵawı hám «Ata dárkár jigitke», «Anda álle mında bar», «Ne jaman» termeleri házirgi kúnde radio televidenie arxivlerinde saqlanbaqta.