Reklama tashuvchilari Reklamani asosiy vositalari Reklama shakllari

PREZIDENT

Marketing bo’yicha vitse-prezident

Reklama boshqaruvchisi

Bu struktura firma rahbari va bir nechta boshqaruvchi subektlardan iborat bo‘ladi. Bu kabi firmalar asosan hech qachon reklamani o‘zlari tayyorlamaydi va ko‘pgina reklama agentliklariga murojaat qilishga majbur bo‘ladi. Bunday strukturali firma va tashkilotlar faqat tayyor bo‘lgan reklama, e’lonlar bahosi bilan qiziqishadi va bu kabi reklama beruvchilarning ko‘pchiligi ulgurji savdo bilan shug‘ullanuvchi firma va savdo tashkilotlari bo‘lishi mumkin.

O‘zbekistonda hozircha bozorda marketing muhiti yetuk darajada bo‘lmaganligi sababli ham bu strukturadagi muassasalar ko‘pdir.
Bozorda aniq bir maqsadga tayangan holda ish yurituvchi kompaniyalar ham bor. Ularning tarkibiy tuzilishi ham faoliyat yuritish predmetiga bog‘liq. Quyida asosan ishlab chiqaruvchi korxonalar va yirik davlat miqyosidagi kompaniyalar berilgan.
Bu tarkib bo‘yicha reklamani boshqarishda chakana savdoda samaradorlikka erishish mumkin. Shu bilan birga marketing xizmati faoliyati korxonada yangi chiqqan tovarlar yordamida iste’molchilar xohishlarini, ya’ni moddiy jihatdan o‘ziga to‘q bo‘lganlarni boshqarish imkonini beradi. Biz bilamizki, hozir O‘zbekistonda reklama ko‘p hollarda intuitiv ravishda, ya’ni iste’molchilar harakatiga mos kelmagan holda hech qanday dastur va tadbirlarsiz berilmoqda. Chiqayotgan reklamalar moddiy va ma’naviy nuqtayi nazardan pastliligi bilan xorij reklamalaridan ajralib turadi. Deyarli respublikamizdagi bir qancha firma va tashkilotlarda reklama bilan shug‘ullanuvchi marketing bo‘limlari bo‘lib, ularning ayrimlari ham shunchaki nomiga faoliyat yurgizmoqda. Ammo bir qancha kompaniya va banklar, tashkilotlar mavjudki, ular o‘z boshqaruv strukturasini shunday tashkil qilganlarki, reklama tayyorlash faqat tovar va xizmatlar uchun yo‘naltirib qolmasdan, balki shu korxona imidjini saqlanishi uchun ham kurash olib boradi. Ma’lumki, sifatli tovarlar - bu yaxshi reklama. Yaxshi reklama - bu korxona imidji. Bu kabi korxonalarga hozirda O‘zbekistonda «O‘zDeu», O‘zBAT», «Asakabank», «Demir» kabilarni kiritishimiz mumkin. Reklamani boshqarishning yuqorida keltirilgan tarkibiy tuzilishi reklama tayyorlashning hamma vositalaridan foydalanib, uning elementlarini aniqlagan holda, ma’lum bir guruh segmentga yo‘naltirilgan reklama tayyorlash mumkin. Bozor talablariga javob beruvchi vositani topish reklama boshqaruvchisining asosiy muammosidir. Reklama vositalariga yondashishning son (reklama qancha kishini qamrab oladi) va sifat (reklama ma’lumotlari iste’molchilarning qaysi tabaqalariga yetib boradi) mezonlari mavjud. Masalan, reklama boshqaruvchisi asosan ayollarni qiziqtiruvchi tovarlarni targ‘ib qilmoqchi. U buning uchun ikki gazetadan birini tanlashi lozim. «A» gazeta kundalik ommaviy gazeta bo‘lib, uni turli kishilar o‘qiydilar. Reklama narxi: 1000 nusxadagi bir ustun joy o‘n dollardan. «B» gazeta ixtisoslangan, asosan uy bekalari o‘qiydigan gazeta. Undagi reklama narxi: 1000 nusxadan bir ustun joy 25 dollardan. To‘g‘ri qarorga kelish ko‘p omillarni hisobga olishga to‘g‘ri keladi.
Biroq, asosan talab - bu reklama sarflangan mablag‘iga yarasha samarali bo‘lishi kerak. Shu bank boshqaruvchisi «B» gazetasi reklama berish uchun tanlashi ehtimoli ko‘proq. Bu vaqtda boshqaruvchi reklamasining sifatiga ahamiyat berishi ham lozim, chunki bu tovarning reklamasi asosida shu tovarni ishlab chiqargan ishchilarning moddiy manfaatlari yotadi.
Reklama bo‘yicha mutaxassislar bozor va raqobatchi haqidagi, ulardagi nisbatan o‘zi ishlab chiqqan chora-tadbirlarni va qo‘llamoqchi bo‘lgan marketing biznes-rejasini, strategiya va taktikasini raqobat sharoitida tijorat siri sifatida saqlaydilar. Eng yaxshi qarorlar esa patentlashtiriladi va mualliflik huquqi sifatida qonun tomonidan himoya qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasining Reklama to‘g‘risidagi Qonuni 25 dekabr 1998 yilda qabul qilingan. Bu qonunda «reklama – bevosita va bilvosita foyda olish maqsadida yuridik yoki jismoniy shaxs va mahsulot to‘g‘risida tarqatiladigan maxsus axborot» deb ta’riflanadi.
Qonunga muvofiq reklamada jismoniy shaxs nomi yoki tasviridan uning roziligisiz foydalanish, shuningdek voyaga yetmagan yoshdagilarga yo‘naltirilgan reklama ta’qiqlanadi. Noaniq, ikki xil ma’noga ega, haqiqat yashirilgan va bo‘rttirib yuborilgan axborot beradigan reklama noto‘g‘ri reklama deb hisoblanadi va qonun bilan ta’qiqlanadi. Shuningdek, iste’molchi idrokiga yashirin ta’sir etadigan vosita va usullardan foydalanish ham ta’qiqlanadi. Raqobatchi nomi, faoliyati va mahsuloti badnom etilmagan holatda qiyosiy reklamaga yo‘l qo‘yiladi.
Televideniye orqali reklamada reklama vaqti ko‘rsatuvning har bir soatiga 10%dan oshmasligi lozim. 45 minutdan ortiq ko‘rsatuvlar ko‘pi bilan reklama uchun bir marta uzib qo‘yilishi mumkin. 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarga mo‘ljallangan ko‘rsatuvlarda reklama qilish ta’qiqlanadi. Bosma davriy nashrlarda reklama hajmi davriy nashrning 40%dan oshmasligi shart.
Tamaki mahsulotlari va alkogolli ichimliklar reklamasida iste’mol qilishning zarari haqida ogohlantirish bosma nashrlarda reklamaning 5%ni, televideniyeda kamida 3 sekundni tashkil etishi kerak. Bunday reklamalar tamaki chekish va alkogol ichimlik ichish jarayonini namoyish etmasligi va bu jarayon ijtimoiy va sport yutug‘iga erishish yoki iste’molchining jismoniy va ruhiy holati yaxshilanishi uchun kerak degan taassurot uyg‘otmasligi kerak. Quvvati 28 darajadan ortik alkogol ichimliklar reklamasi umuman ta’qiqlanadi. 28 darajadan past ichimliklarni va tamaki mahsulotlarni ertalab 7-00 dan kech 22-00 gacha reklama qilish va voyaga yetmaganlarga bunday mahsulotlar namunalarini tekin tarqatish ta’qiqlanadi.
Reklama jarayoni
Reklama kampaniyasini amalga oshirishda 12.1-chizmada keltirilgan bosqichlardan o‘tish zarur.

12.1-chizma. Reklama kampaniyasini shakllantirish jarayoni

Maqsadlarni aniqlash va mablag‘ ajratish

Xabar shaklini yaratish

Axborot vositasini tanlash