Reptiliyalarning individual rivojlanish hususiyatlari

REPTILIYALARNING INDIVIDUAL RIVOJLANISH HUSUSIYATLARI

Jalolova Muxtasar

Reptiliyalar nima?

Reptiliyalar (sudralib yuruvchilar) — sovuq qonli mavjudot, aksariyatining terisi muguzsimon tangachalar bilan qoplangan. Ular o’pkasi yordamida nafas oladi, tana harorati o’zgarib turadi. Tuxum qo’yib ko’payadi. Reptiliyalarning to’rt turi bor: toshbaqalar (dengiz va quruqlikdagi), timsohlar, gatteriylar (tumshuqboshlar) va kaltakesak hamda ilonlar (tangachali). Sudraluvchilarning eng yirigi Janubiy Amerikada yashaydigan anakonda ilonidir. Uning o’rtacha uzunligi 7-8 metr, hatto 10 metr keladiganlari ham uchraydi. Timsoh eng ta’sirchan va “ko’rkam” reptiliyadir. 

Sudralib yuruvchilar (Reptelia) — umurtqalilar sinfi. Qadimgi Sudralib yuruvchilar — kotilozavrlar oʻrta karbonda stegotsefallardan paydo boʻlgan. Keyinchalik stegotsefallar 2 shoxga ajralgan; ularning biridan — sut emizuvchilar, ikkinchisidan — qushlar paydo boʻlgan. Sudralib yuruvchilar permdan kaynozoy erasi boshlarigacha Yer yuzi faunasida hukmronlik qilgan. Mezozoyda kengtarqalgan; ular orasida dengizda suzuvchilari va havoda uchadiganlari boʻlgan. Eng yirik hayvonlar — dinozavrlar qam mezozoy davrida yashagan. Mezozoy tugab, kaynozoyning boshlanishi qadimgi Sudralib yuruvchilar ning qirilib ketishi, sut emizuvchilar bilan qushlarning keng tarqalishiga toʻgʻri kelgan.

Hozirgi Sudralib yuruvchilarning 8000 ga yaqin turi, Oʻzbekistonda 2 turkum (tangachalilar, toshbaqalar)ga mansub 58 turi tarqalgan. Antarktidadan tashqari barcha kitalarda uchraydi.