Respublikamizda qurilish materiallari va buyumlarini ishlab chiqarish

---

KIRISH
Respublikamizda qurilish materiallari va buyumlarini ishlab chiqarish
tarmog‘ida islohotlarni chuqurlashtirish va ularni rivojlantirish, qurilish
materiallari, buyumlari va konstruksiyalari turini hamda ularni ishlab chiqaruvchi
korxonalar sonini ko‘paytirish borasida muayyan ijobiy natijalarga erishilmoqda.
Respublikamizda yoqilg‘i va energetika resurslaridan samarali foydalanish
borasida yuzaga kelayotgan muammolar sababli zamonaviy qurilish materiallarini
ishlab chiqarishda energiya samaradorligi yuqori bo‘lgan kompozitsion qurilish
materiallarining ulushi tobora ortib bormoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning kapital qurilishda
iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishga qaratilgan 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-
sonli «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi to‘g‘risida»gi Farmoni, 2016 yil 28 sentyabrdagi PQ-2615-sonli
«2016-2020 yillarda qurilish industriyasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
dasturi to‘g‘risida»gi, 2017 yil 8 avgustdagi PQ-3182-sonli «Hududlarning jadal
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashga doir ustivor chora-tadbirlar
to‘g‘risida»gi, 2019 yil 23 maydagi PQ-4335-sonli «Qurilish materiallari sanoatini
jadal rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Qarorlariga
muvofiq qurilish materiallari ishlab chiqarish faoliyatining darajasi va sifatini
yaxshilash, bu sohadagi ishlarning iqtisodiy samaradorligini oshirish maqsadida
mamlakatimizda standart talablariga javob beradigan innovatsion va kompozitsion
qurilish materiallarini ishlab chiqarishni kompleks rivojlanishini ta’minlash ustida
ko‘plab ishlar amalga oshirilmoqda.
Kompozitsion qurilish materiallarini ishlab chiqarish sanoatini rivojlantirish-
ning asosiy yo‘nalishlari qo‘yidagilar: sohaga ilmiy yangiliklarni qo‘llash;
kompozitsion qurilish materiallari sifat darajasi va samarasini oshirish; ishlab
chiqarishda mehnat sarfini kamaytirish, yuqori sifatli kompozitsion materiallarni
ko‘plab ishlab chiqarishni tashkil etish, ishlab chiqarish texnologiyasini tubdan
yaxshilash uchun eng zamonaviy texnologik jarayonlarni keng ko‘lamda tadbiq
qilish; yuqori unumdor avtomatik uskunalarni ishlatish; kompozitsion materiallarni
hossalarini aniqlashda xomashyo mahsulotlarning sifatini boshqarish va nazorat
sistemasini eng sifatlisini qo‘llash; hisoblash texnikasidan keng foydalanish;
chiqindiga chiqarmaydigan va resurslarni tejamlash texnologiyasini qo‘llash;
sanoat chiqindilari va ikkilamchi mahsulotlarni keng ko‘lamda qo‘llash; ishchi,
energiya va material resurslarini tejamkorligini oshirish maqsadida ishlab chiqarish
rezervlaridan keng foydalanish.
Kompozitsion qurilish materiallari bu asosiy qurilish materiallaridan biri
bo‘lib, ularni ishlab chiqarish kun sayin o‘sib bormoqda. Kapital qurilishdagi
asosiy masalalardan biri, bu qurilish materiallarini ishlab chiqarish va qo‘llashni

---

takomillashtirish, sifatini yaxshilash hamda ilmiy-texnik yutuqlarni qurilishda
qo‘llash hisoblanadi.
Globallashuv jarayonida har bir sanoatda o’ziga xos ravishda rivojlanish ham
bo’lib bormoqda. Ayniqsa, hozirgi kun zamonaviy qurilishida eng ko’p
ishlatiladigan kompozitsion materiallar ulushi ortib bormoqda. Zamonaviy
kompozitsion materiallardan biri temirbeton”. Ma’lumki, temir-beton olishda,
po‘lat armatura atrofida betonni qotiriladi. Natijada o‘ziga xos monolit hosil
bo‘lib, beton asosan siquvchi kuchga, armatura cho’zuvchi kuchga ishlaydi.
Kompozitsion materiallarning ba’zi turlari, masalan: uglerod bog‘lovchisi
uglerod tolali kompozitlar 2500 
0
C gacha temperaturaga bardosh beradi.
Bog’lovchi turiga qarab kompozitlar uch xil bo’ladi: polimerli, metall va
keramikali. Metall kompozitlarning turiga asosan alyuminiy yoki magniy bo‘lgan
materiallar kirib, mustahkamlovchi sifatida uglerodli, borli va boshqa tolalar
qo‘llaniladi. Kompozitsion materiallar turli xossalarga ega bo‘lgan komponentlar
aralashmasidan olinadigan sun’iy materiallardir. Komponentlardan biri matritsa
(asos) bo‘lsa, boshqasi mustahkamlovchi (tola, zarrachalar) hisoblanadi. Matritsa
sifatida polimer, metall, keramika va uglerodli materiallar ishlatiladi.
Mustahkamlovchi vazifasini shisha, bor, uglerod tolalari organik tola, ipsimon
kristallar (karbidlar, boridlar, nitridlar va hokazolar) ning tolalari hamda
mustahkamligi va bikrligi yuqori bo‘lgan metall simlar o’ynaydi. Kompozitsiyani
tuzishda uni tashkil etuvchilarning individual xossalaridan samarali foydalaniladi.
Kompozitsion materiallarning xossalari komponentlar tarkibi, ularning miqdori va
ular orasidagi aloqalarning mustaxkamligiga bog’liq. Komponentlarning hajmiy
miqdorini o‘zgartirib, ishlatilishiga qarab, kerakli mustahkamlik, otashga
chidamliligi, elastiklik moduliga ega bo‘lgan material yoki zarur maxsus
xossalarga (masalan, magnit va boshqa xossalar) ega bo‘lgan kompozitsiya olish
mumkin. Kompozitsion materiallardagi mustahkamlovchining hajmi 20-80% ni
tashkil etadi. Matritsaning xossalari siqilish va siljishda kompozitsion materialning
mustaxkamligini belgilaydi.
Mustahkamlovchining xossalari kompozitsion materialning mustaxkamligi va
bikrligini belgilaydi.
Metall kompozitlarning turiga asosan alyuminiy yoki magniy bo’lgan
materiallar qirib, mustahkamlovchi sifatida uglerodli, borli va boshqa tolalar
qo’llaniladi.

---