Rivojlantirish instituti

Pulpitlarni davolash tarixi to‘g‘risida qisqacha ma’lumot
Pulpit yoki tish og‘rig‘i qadimdan ma’lum bo‘lgan va unga qarshi
kurashish o‘sha zamon tabiblari, shifokorlarning diqqat markazida turgan.
Bundan 4000 yil avval, eski Xitoyda pulpit belgilari ma’lum bo‘lgan.

---

1 0 4
Bu kasallikni davolash uchun Xitoyliklar bemor yuzining terisida 24-ta
og‘riqni qoldirish mumkin bo‘lgan igna tiqish nuqtalarini aniqlaganlar
va shu yo‘l bilan kasallikni davolaganlar. Gippokrat tish og‘rig‘ini
qoldirish uchun, bemorga ich ketkazadigan, qustiradigan dorilar bergan,
uni qonini chiqargan. Galen esa og‘riq tishga gekkon jigarini qo‘yish
foydali ekanligini uqtirgan.
Pulpit iborasini qo‘llamasdan, ulug‘ daho Abu Ali Ibn Sino (980—
1037) o‘zining mashhur "Tib qonunlari" da tish og‘riqlari to‘g‘risida
o‘sha zamon ma’lumotlarini batafsil bayon etgan: tishda bo‘ladigan og‘riq
tishning o‘zi bilan bog‘liq va uning atrofidagi to‘qimalar kasalliklari
bilan bog‘liq bo‘lishi to‘g‘risidagi fikrlari hozirgi zamon tushunchalari
bilan hamohangdir. Abu Ali Ibn Sino tish og‘rig‘ini qoldirish, og‘rigan
tishni kuydirib, parchalab tashlash maqsadida, unga qizdirilgan yog‘
quyish yoki yog‘ bilan qizdirilgan temir sim qo‘llashni tavsiya etgan.
Bu ishni amalga oshirish uchun kasallangan tishni yon tishlardan va
milkdan mo‘m, xamir yoki shunga o‘xshash narsalar yordamida ajratiladi.
Bu og‘rigan tishga tushadigan qizdirilgan yog‘, temir simdan uning
atrofidagi milk va tishlar zararlanmasligini ta’minlaydi. Shundan keyin
og‘rigan tish kovagiga naycha orqali qizdirilgan yog‘ (yaxshisi zaytun
moyi) tomiziladi va qizdirilgan temir sim bir necha bor tiqiladi. Ayrim
paytlarda tish kovagi parma yordamida teshilgandan keyin muolaja
bajariladi. Natijada tish to‘qimalari butunlay kuyadi, parchalanadi va
tushib ketadi. Undan tashqari Abu Ali Ibn Sino kasal tishga turli
dorivorlar tutunlari bilan ta’sir etish, turli dorilar bilan tish atrofidagi
to‘qimalarga ta’sir etish va boshqa o‘z zamoniga mos, davolash usullarini
qo‘llashni taklif etgan.
Demak, qadim zamonlarda pulpitni davolash uchun tish va pulpa
to‘qimalari yemirilgan, tishdan voz kechib bo‘lsa ham og‘riqqa qarshi
kurashilgan. Tibbiyot nuqtayi nazari bilan qaraganda, bu davolash usuli
emas, balki og‘riqqa qarshi kurashishdir.
Pul’pitlar davolanishi, ya’ni og‘rigan pul’pani olib tashlab, tishni
saqlash imkoniyatlari asosan XIX asrdan boshlab, to‘g‘rirog‘i 1836- yilga
Spooner shu maqsadlar uchun taklif etgan margumush — mishyak
kislotasini qo‘llashdan boshlagan. Bu stomatologiyada muhim tarixiy
bosqich va olg‘a siljish hisoblanadi. Ammo og‘rigan a’zo (pulpa) ni
olib tashlab, pulpitni davolash ham tub ma’noda, pulpa a’zosi kasalligini
davolash hisoblanmaydi, balki yallig‘langan pulpani olib tashlab, tishni
saqlab qolish usuli desa bo‘ladi. Shunga qaramasdan, margimush qo‘llash
pulpit bilan og‘rigan tishlarni saqlab qolish imkonini yaratdi, shuning
uchun ham bu usul katta ahamiyatga ega edi. Dastlabki paytlarda pulpit
bilan og‘rigan tishga margimush qo‘yilib, undagi og‘riqlar to‘xtatilgach,
pulpa olinmasdan kovak yopilgan. Ammo rentgenologik tekshirishlar,
davolangan tish ildizi atrofida pulpa tarkibidan tushgan mikroblar va
margumush qoldiqlari ta’siridan kelib chiqqan yallig‘lanish jarayonlari

---

1 0 5
rivojlanishini ko‘rsatdi. Shundan keyin, yallig‘langan pulpa margimush
ta’sirida jonsizlantirilgandan keyin olib tashlanishi lozim ekanligi ma’lum
bo‘ldi.
XIX asr o‘rtalarida rus jarrohi N.I. Pirogov, keyinchalik ingliz olimi
Lister tomonlaridan yaralarni antiseptik usulda davolashga bag‘ishlangan
ishlarning natijasida pulpitni davolashning yangi usullarini ishlab
chiqishga yo‘l ochildi. Yallig‘langan pulpani antiseptik usulda davolab,
uni butunlay yoki qisman (ildiz pulpa) hayotiyligini saqlab qolish imkoni
yaraldi. Margimush qo‘llab pulpitni davolash ham ma’lum vaqtdan keyin
pulpada qolgan margimush va chiriklar tarkibidagi mikroblar ta’sirida
tish ildizlari atrofidagi periodont suyak to‘qimalarda patalogik o‘zga-
rishlar paydo bo‘lishi mumkinligini rentgenologik tekshirishlar ko‘rsatdi.
1923- yilda birinchi bo‘lib G. Fischr pulpitni davolashda og‘riq-
sizlantirish usulini taklif etgani ham ma’lum darajada tarixiy bosqich
bo‘ldi.
Antibiotiklar ixtiro etilgach (birinchi antibiotik- penisillin 1945- yilda
Plessing tomonidan yaratilgan) pulpitni biologik davolash usullari
rivojlana bordi. Pulpitni biologik usulda davolashda L.R. Rubin (1949,
1950) tomonidan taklif etilgan elektroodontodiagnostika usulida pulpa
elektr sezuvchanligini aniqlash beqiyos axamiyatga ega bo‘ldi.